Ο Φίλιππος Ηλιού έλεγε ότι η Ιστορία δεν γράφεται με Αν. Πράγματι οι άνθρωποι, οι ιδέες, οι επιλογές, οι πράξεις συσχετίζονται με τις εποχές και τις συγκυρίες. Για παράδειγμα, η πολιτική βία είχε ισχυρό ρόλο στον 20ό αιώνα, σε αντίθεση με τις αξίες της σημερινής εποχής. Το διάβημα της ριζικής αλλαγής της κοινωνίας είχε διαφορετική ένταση. Οι ιδέες του Σοσιαλισμού είχαν πιο μεγάλη αποδοχή στα μέσα του 20ού αιώνα. Επομένως, η τοποθέτηση των προσώπων, είτε αφορά ηγετικές φυσιογνωμίες στην πολιτική είτε διανοουμένους, δεν μπορεί να αποσυνδέεται με την ιστορική στιγμή. Ας επιχειρήσουμε όμως ένα ταξίδι στον χρόνο. Ας φανταστούμε μια χρονομηχανή που πρόσωπα τα οποία τώρα δεν υπάρχουν τοποθετούνται στη σημερινή συγκυρία. Ας μιλήσουμε για τον Λεωνίδα Κύρκο. Πώς μπορεί να έβλεπε τις εξελίξεις; Τι θέση θα έπαιρνε αν ζούσε σήμερα;
Πρέπει να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Ο Κύρκος ήταν κομμουνιστής. Δεν ενθουσιάστηκε όταν κατέβηκε η κόκκινη σημαία από το Κρεμλίνο το 1991. Δεν υπήρξε ποτέ μανιώδης αντισοβιετικός. Μπορεί να έκανε σκληρή κριτική σε στελέχη του ελληνικού κομμουνισμού που πρωταγωνίστησαν στον εμφύλιο πόλεμο, αλλά δεν αρνήθηκε τις ιδέες του. Τοποθετημένος στο ρεύμα του Ευρωκομμουνισμού αντιλαμβανόταν όπως και άλλοι ηγέτες (Μπερλιγκουέρ, Καρίγιο) τη σημασία της υπέρβασης του Κομμουνισμού και της Σοσιαλδημοκρατίας μέσα σε ένα νέο κοινό ιδεολογικό πρόταγμα. Κατά συνέπεια και στην ελληνική και στην ιταλική περίπτωση η προσπάθεια ήταν για την υπέρβαση του «Κ» στον τίτλο του κόμματος και στην προοπτική ενός ευρύτερου σχήματος της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς. Κάπως έτσι ήταν η διαδρομή στην ΕΑΡ, όπως και στο Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς στην Ιταλία. Ακόμα και στην προσχώρηση ισπανών ευρωκομμουνιστών στο Ισπανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Με δυο λόγια, ο Κύρκος ήταν ρεφορμιστής και αναθεωρητής, κατευθύνοντας τις θέσεις του πιο κοντά στο σοσιαλδημοκρατικό παράδειγμα. Για να είμαστε ακριβείς, ήθελε τη μετεξέλιξη του Κομμουνισμού προς αυτή την κατεύθυνση. Γι’ αυτό πίστεψε στην Ανοιξη της Πράγας και στην Περεστρόικα. Γι’ αυτό επιδίωξε να συνεννοηθεί με το ΚΚΕ και τον Χαρίλαο Φλωράκη στην εποχή του Γκορμπατσόφ. Με αυτή τη λογική θα έπαιρνε θέση σήμερα στις εξελίξεις από τη σκοπιά της Αριστεράς. Η τελευταία παρακαταθήκη με τη στήριξή του στη δημιουργία της ΔΗΜΑΡ ήταν η επιλογή για μια σύγχρονη, ανοιχτόμυαλη Αριστερά.
Ο Κύρκος πριν φύγει από τη ζωή ασκούσε έντονη κριτική στην αριστερίστικη στροφή του Συνασπισμού μέσα από το σχήμα του ΣΥΡΙΖΑ. Επομένως θα είχε αντιπαλότητα με τη δημαγωγία των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, ειδικά το 2015. Ωστόσο, ο Λεωνίδας δεν ήταν κεντρώος και φιλελεύθερος όπως τον «κακοποιούν» ορισμένοι οι οποίοι προέρχονται από την Αριστερά και μερικές φορές τον επικαλούνται σε αντιπαράθεση με τις βασικές ιδέες του, δηλαδή με την κριτική στον καπιταλισμό, με την αλληλεγγύη στους οικονομικά αδυνάμους, με την οπτική των σοσιαλιστικών ιδεών. Ταυτόχρονα βέβαια δεν ήταν διχαστικός. Δεν είχε αντιλήψεις πολιτικού μίσους και εχθροπάθειας για τους πολιτικούς και κοινωνικούς αντιπάλους. Ενδιαφερόταν για την εθνική συνεννόηση. Το τελευταίο μήνυμά του όταν έφευγε από τη ζωή ήταν ένα μήνυμα συνεννόησης και έμφασης στην αντιπαράθεση των ιδεών και ενάντια στη βία. Ο ίδιος και πολλά στελέχη της γενιάς του είχαν πάρει τα διδάγματα από την ένοπλη εξέγερση του 1946, στην οποία άλλωστε είχαν πάρει μέρος. Γι’ αυτό και στη Μεταπολίτευση διατύπωνε μετριοπαθείς ιδέες. Και τα δύο ΚΚ είχαν πιο μετρημένες επιλογές απέναντι στην αστική νομιμότητα, σε αντίθεση με τον ριζοσπαστικό λόγο του Ανδρέα Παπανδρέου, του ΠΑΚ και μετά του ΠΑΣΟΚ. Υποστήριζε ότι η μάχη με τη Δεξιά απαιτούσε «πόλεμο θέσεων», όπως έλεγε ο Τολιάτι, και όχι μετωπικές συγκρούσεις. Η αλήθεια είναι πως αυτή η γραμμή – στην ακραία εφαρμογή της – αποδυνάμωσε το ΚΚΕ ΕΣ. σε σχέση με τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό και το αίτημα της μεγάλης Αλλαγής. Ο Κύρκος πάντως τη νύχτα του Οκτώβρη του 1981, όταν νίκησε το ΠΑΣΟΚ, βγήκε στους δρόμους με νεολαίους του «Ρήγα Φεραίου» και ένωσε τις κόκκινες σημαίες τους με τις πράσινες που πανηγύριζαν την ήττα της ΝΔ. Ο Κύρκος μπορεί να συμμετείχε στα λάθη του 1989 μαζί με τον Φλωράκη αλλά ήξεραν καλά ότι ήταν ιδεολογικά απέναντι στη Δεξιά. Εκανε την αυτοκριτική του και επιδίωκε στη συνέχεια τις πολιτικές συμμαχίες στον προοδευτικό χώρο. Ο Λεωνίδας είχε μια βασική ραχοκοκαλιά. Διατύπωνε τις απόψεις του από τη σκοπιά της Αριστεράς, από την εδραιωμένη θέση του Σοσιαλισμού με κατεύθυνση προς το Κέντρο. Επαναλαμβάνω ότι ήταν με την Αριστερά και όχι με το Κέντρο. Το σχέδιο των μεταρρυθμίσεων αφορούσε τότε – υποθέτω και τώρα – τις δομικές αλλαγές στον καπιταλισμό σε πιο ανθρώπινες και κοινωνικές βάσεις. Επομένως, αν ζούσε σήμερα θα είχε μέτωπο με τις κοινωνικές ανισότητες γιατί αγαπούσε με πάθος την εργατική τάξη και τους φτωχούς ανθρώπους. Η στάση του θα ήταν από την πλευρά των μεγάλων αφηγημάτων του Σοσιαλισμού. Καμία σχέση με την πολιτική ουδετεροποίηση. Θα συνέχιζε τον αγώνα του για μια ισχυρή συμμαχία της Αριστεράς με την Κεντροαριστερά. Ποτέ δεν είχε αρνητικές εμμονές με τα πρόσωπα. Ξεπέρασε τις δυσκολίες για να συνεννοηθεί με τον Φλωράκη. Προσπάθησε να έχει ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η βασική του αγωνία ήταν – και λογικά θα ήταν και τώρα – μια κοινωνική και πολιτική συμπαράταξη για μια πιο δίκαιη κοινωνία. Αυτοί νομίζω ήταν οι ήχοι της φυσαρμόνικας του Λεωνίδα. Και παίρνω την ευθύνη να δώσω τη δική μου ερμηνεία.
Ο Θόδωρος Μαργαρίτης είναι μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, γραμματέας της πολιτικής κίνησης Ανανεωτική Αριστερά.
(*) Το κείμενο βασίζεται σε προσωπική και απόλυτα υποκειμενική προσέγγιση και θεώρηση των πραγμάτων.