Μια συζήτηση για την κακοποίηση ζώων ξεκινάει από δύο παραδοχές: Πρώτον: κακοποίηση δεν είναι μόνο τα κραυγαλέα, φρικτά περιστατικά που γίνονται viral και ξεσηκώνουν, δικαίως, τον κόσμο και την κινητοποίηση των Αρχών. Κακοποίηση είναι επίσης οι φόλες, το μόνιμο δέσιμο, οι ακρωτηριασμοί, το σύρμα στον λαιμό, οι πυροβολισμοί, η βία σε κάθε της μορφή.
Δεύτερον, ακόμη κι εμείς οι φιλόζωοι βλέπουμε την κορυφή του παγόβουνου: τα περισσότερα περιστατικά κακοποίησης, σε βουνά, πίσω από κλειστές πόρτες, σε απομακρυσμένα χωριά, δεν τα μαθαίνει κανείς, ποτέ. Τα περισσότερα ζώα που κακοποιούνται δεν τα υπερασπίζεται κανείς, ποτέ. Αυτή η αλήθεια για μας είναι και η πιο δύσκολη.
Το πρόβλημα της βίας απέναντι στα ζώα, όπως και απέναντι στους ανθρώπους (η βία στα ζώα αποδεδειγμένα συνδέεται με τη βία στους ανθρώπους), είναι ένα πρόβλημα βαθιά συστημικό.
Στη χώρα μας επικρατεί η γενικευμένη κουλτούρα, στην Πολιτεία αλλά και στην κοινωνία, άγνοιας και αδιαφορίας απέναντι στα ζώα, στην ευζωία και στα δικαιώματά τους. Η στυγνή αλήθεια είναι πως μια κακοποίηση, ακόμη και κραυγαλέα, σπανίως θα εγείρει την κινητοποίηση των Αρχών – του δήμου, της αστυνομίας, του εισαγγελέα. Ο γείτονας δεν θα μιλήσει, ο μάρτυρας δεν θα παραμείνει ανώνυμος, το αυτόφωρο δεν θα μετρήσει, ο εισαγγελέας δεν θα δράσει. Η ομερτά θα κυριαρχήσει. Ο νόμος 4830/2021, παρότι αυστηρός, σπανίως εφαρμόζεται.
Τα πρόσφατα στοιχεία της Αστυνομίας αναφέρουν κατά μέσο όρο 500 – 1.000 καταγγελίες κακοποίησης τον μήνα – αυξημένες το καλοκαίρι λόγω τουριστών που δεν έχουν συνηθίσει σε τέτοια πράγματα. Σε ένα μόνο δήμο της επαρχίας, όπου ως Stray.gr στηρίζουμε τις τοπικές φιλοζωικές ομάδες, το 2024 είχαμε 30 νεκρά ζώα από φόλα, ενώ περισυλλέγονται 20 εγκαταλελειμμένα κουτάβια την εβδομάδα. Στα 20 χρόνια μας έχουμε να θυμηθούμε δεκάδες αθώα θύματα βίας – ο Ιβάν με τα σκάγια στο σώμα, η Ελπίδα της παράνομης εκτροφής, ο πυροβολημένος Οδυσσέας, άλλα με όμορφο τέλος, κι άλλα όχι. Κακά τα ψέματα: αν εξαιρέσουμε τους φιλόζωους και τους σοκαρισμένους τουρίστες, η κακοποίηση στην Ελλάδα θεωρείται λίγο – πολύ φυσιολογική.
Σε ένα συστημικό πρόβλημα, που είναι αποτέλεσμα δυσλειτουργιών σε όλα τα επίπεδα κράτους, σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας, που αποτελεί διαχρονική πληγή και αποτέλεσμα εδραιωμένης κουλτούρας, η αποσπασματικότητα δεν αποτελεί λύση.
Απαιτείται μια ολιστική και συστημική προσέγγιση που να συνδυάζει όλα τα επίπεδα, δηλαδή τόσο το θεσμικό πλαίσιο, όσο και το κράτος (περιφέρειες, δήμοι, πρόεδροι χωριών και κοινοτήτων, εισαγγελίες, αστυνομία), την παιδεία, την κοινωνία – φιλόζωη και μη, ταυτόχρονα. Στον καθένα θα μιλήσεις με διαφορετική γλώσσα, αλλά πρέπει να μιλήσεις. Απαιτείται επίσης μια διαχρονικότητα στις παρεμβάσεις και μια σε βάθος χρόνου υποστήριξη των κρατικών υπαλλήλων που καλούνται να εφαρμόσουν τον νόμο, καθώς και μια επεξήγηση των υποχρεώσεων των πολιτών, ειδικότερα σε όσους έχουν δικό τους ζώο, με σεβασμό αλλά και επιμονή στην τήρηση του νόμου.
Τέλος, απαιτείται η ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών. Οι φιλοζωικές οργανώσεις αποτελούν ως σήμερα τον μόνο σταθερό σύμμαχο των ζώων και των δικαιωμάτων τους, τον κύριο δίαυλο υποστήριξής τους από φιλόζωους πολίτες. Δεν είναι εδώ όμως για να δώσουν, ούτε και μπορούν να δώσουν, μόνοι τους λύση στο τεράστιο αυτό πρόβλημα, που αφορά ολόκληρη την κοινωνία σε κάθε πολιτισμένο κράτος.
Σε ένα συστημικό πρόβλημα, η λύση οφείλει να είναι συστημική.
Η Μυρτώ Ξανθοπούλου είναι σύμβουλος στρατηγικής της Κοινωνίας των Πολιτών, εθελόντρια στο Σωματείο Περίθαλψης και Προστασίας Αδέσποτων Ζώων Stray.gr