Την προηγούμενη εβδομάδα έγραψα εδώ για τους ανθρώπους που αποθέτουν στο σύμπαν την ελπίδα για την εκπλήρωση των πόθων και των απωθημένων τους. Για εκείνους που παραδίδονται σε καθοδηγητές, σαμάνους και διάφορους περίεργους που τους διδάσκουν πώς να καλλιεργήσουν αυτοπεποίθηση δηλώνοντας, κάθε πρωί, μπροστά στον καθρέφτη τους, ότι αξίζουν. Δεν το περίμενα, αλλά το κομμάτι έφερε καμιά εικοσαριά μηνύματα στο ηλεκτρονικό γραμματοκιβώτιο, ενώ έτυχε εκτενούς αναπαραγωγής και συζήτησης στην κοινωνική δικτύωση. Για λόγους τάξεως, λοιπόν, επανέρχομαι προκειμένου να απαντήσω σε παρατηρήσεις, αιτιάσεις και θέματα που ετέθησαν στη συγκεκριμένη συζήτηση.
Ενα βασικό σημείο κριτικής στο άρθρο ήταν η έλλειψη ενσυναίσθησης για τους ανθρώπους που βρίσκουν ικανοποίηση, παρηγοριά και, εν τέλει, αυτοπεποίθηση και ισορροπία σε αυτές τις δραστηριότητες. Μου γράφει επί τούτου γνωστός δικηγόρος των Αθηνών ο οποίος παρακολούθησε αντίστοιχο σεμινάριο αν και αποχώρησε καθώς κουράστηκε να δηλώνει, προς τον καθρέφτη του, ότι αξίζει. «Είδα ανθρώπους που ήσαν χαρούμενοι, πληρωμένοι κι εκπληρωμένοι. Και πέραν ευπίστων και καλοπίστων – που το μορφωτικό τους επίπεδο ερευνάται – συνάντησα ανθρώπους ιδιαιτέρως σπουδαγμένους οι οποίοι έχουν θολώσει όλους τους καθρέφτες τους. Ενδεχομένως είναι η ανάγκη του να πιστεύεις σε κάτι και ας είναι κι αυθυποβολή. Διότι τελικώς η αυθυποβολή είναι η μητέρα της ευτυχίας. Αναζητούμε καθημερινώς και διαρκώς μεθόδους ανακούφισης και ψυχικής ανάπαυσης εντός ενός κοινωνικού συστήματος όχι ιδιαιτέρως γενναιόδωρου στην προσφορά αυτών».
Δεν μπορώ να πω ότι διαφωνώ. Είναι καλό και χρήσιμο, λυτρωτικό, να τονώσεις την αυτοπεποίθησή σου και να προσδοκάς το καλύτερο για τον εαυτό σου. Τι συμβαίνει όμως όταν στη θέση του καλού εμφανίζεται η ματαίωση της αποτυχίας; Και πώς, αλήθεια, μπορείς να διαχειριστείς την αποτυχία όταν μέσα σου έχεις ήδη πιστέψει ότι αυτή οφείλεται στο σύμπαν; Στην καλύτερη περίπτωση θα το δεις μοιρολατρικά. Στη χειρότερη θα τα βάλεις με τον εαυτό σου.
Αναγνώστες και χρήστες των social media με εγκαλούν επειδή δεν σημείωσα ότι η επίκληση προς το σύμπαν αντιστοιχεί στις προσευχές των πιστών προς τον Θεό. «Για ποιο λόγο ασκείς κριτική σε αυτούς που απευθύνονται στο σύμπαν και όχι σε εκείνους που μιλούν στον Θεό;».
Δεν είναι το ίδιο. Το θρησκευτικό συναίσθημα είναι το πρώτο που γεννήθηκε κατά τη συγκρότηση του πολιτισμού. Και απαντά, παρηγορητικά, στην υπαρξιακή αγωνία του θανάτου. Συνεπώς, για τους πιστούς, ο ψυχικός πόνος μπροστά στην ανυπαρξία καταπραΰνεται. Οι άνθρωποι που προσεύχονται, συνήθως, εκλιπαρούν για λιγότερη δυστυχία. Οι άνθρωποι που καταθέτουν αιτήσεις προς το σύμπαν απαιτούν ευτυχία με προσωπική, κοινωνική και υλική διάσταση. Βέβαια και οι πιστοί έχουν τη δική τους βάσανο. Οι πιο ένθερμοι από αυτούς, εκείνοι που έχουν παραδώσει πνεύμα και ύπαρξη στην πίστη, συμπεριφέρονται σαν να συμμετέχουν σε ένα κοσμικό παιχνίδι με σκοπό τη συγκέντρωση πόντων που θα εξαργυρώσουν μετά θάνατο. Αλλά αυτή είναι μία διαφορετική συζήτηση.
Κάποιοι αναγνώστες, που δηλώνουν ως επάγγελμα «life coach», διαμαρτυρήθηκαν επειδή τους απαξίωσα οριζοντίως. Δεν διάβασαν σωστά. Αυτό που έγραψα είναι ότι πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν σε αυτούς, αντί σε ειδικούς ψυχικής υγείας, χωρίς καν να έχουν ελέγξει την πιστοποίηση και την επάρκειά τους. Θυμίζω για άλλη μια φορά, προς όποιον αρμόδιο, ότι το επάγγελμα αυτό είναι αρρύθμιστο. Οπως και του «συμβούλου ψυχικής υγείας» που δεν ασκείται, απαραιτήτως, από επιστημονικά καταρτισμένους ψυχοθεραπευτές. Αύριο το πρωί αν σας καπνίσει μπορείτε να ξεκινήσετε τη δραστηριότητά σας στον χώρο. Δεν πρόκειται να σας ελέγξει κανείς.
Τέλος, εισέπραξα διαμαρτυρίες για τον ειρωνικό τρόπο με τον οποίο αναφέρθηκα στα βιβλία αυτοβελτίωσης. «Αν αυτά τα βιβλία είναι για πέταμα, τότε γιατί οι άνθρωποι τα αγοράζουν συνέχεια;» αναρωτήθηκε μία αναγνώστρια. Δεν υποστήριξα ότι όλα είναι για πέταμα. Αντιθέτως, υπάρχουν αξιόλογες μελέτες, προσεγγίσεις και μέθοδοι πάνω σε θέματα συμπεριφοράς. Είναι μία ολόκληρη επιστήμη. Πιστεύω, όμως, ότι πολλά βιβλία αυτοβελτίωσης δεν λένε απολύτως τίποτα ή πουλάνε κοινοτοπίες για σοφίες ζωής και κλειδιά επιτυχίας. Αλλωστε αν τα βιβλία αυτοβελτίωσης μας έλυναν το πρόβλημα, θα αγοράζαμε μόνο ένα και θα ήταν αρκετό, σωστά;