Η επιστροφή στο καθεστώς που ίσχυε στη Γυάρο με την υπουργική απόφαση του ΥΠΠΟ του 2001, η οποία προέβλεπε την προστασία ολόκληρου του νησιού και την κήρυξή του ως ιστορικού τόπου στο σύνολό του και όχι μεμονωμένα σημεία του, όπως ισχύει σήμερα με την απόφαση του 2011, αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα για τον Σύνδεσμο Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) 1967-1974. Αυτός είναι και ο πρώτος από τους τρεις βασικούς άξονες στους οποίους ο Σύνδεσμος θέλει να προσανατολίσει τη δράση του σχετικά με τη Γυάρο, με τους άλλους δύο να είναι οι εξής: η αποτροπή της οικονομικής και τουριστικής εκμετάλλευσης του νησιού και η μέριμνα ώστε να διασωθούν, συντηρηθούν και αναδειχθούν τα κτίρια επί του νησιού, όπως και το νεκροταφείο, με την άμεση ένταξη των έργων σε κάποιο χρηματοδοτικό εργαλείο που δεν θα εμπλέκει ιδιώτες και χορηγούς.
Τα συγκεκριμένα θέματα είναι εκείνα που θα βρεθούν στο επίκεντρο της εκδήλωσης την οποία διοργανώνει ο ΣΦΕΑ την Πέμπτη στις 18.00 στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής (Σταδίου 13) και στην οποία θα γίνουν εισηγήσεις για το νομικό πλαίσιο που αναφέρεται στη νήσο και παρουσίαση των μελετών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την αποκατάσταση των κτιριακών εγκαταστάσεων των πρώην φυλακών και για τη δημιουργία διαδρομών μνήμης από τον πρώην υπουργό Νίκο Σηφουνάκη και τους αρχιτέκτονες Ελευθέριο Διγώνη και Σταύρο Σταυρίδη, ενώ χαιρετισμό θα απευθύνουν εκπρόσωποι των Δήμου Ερμούπολης Σύρου, Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ενωση Αρχιτεκτόνων, Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Αττικής, Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών και Ερευνητικής Ομάδας για τη Γυάρο του ΕΜΠ.
Τα έργα
Τι προβλέπουν οι αρκετά ώριμες μελέτες οι οποίες έχουν εγκριθεί από τα αρμόδια γνωμοδοτικά όργανα του υπουργείου Πολιτισμού και Αιγαίου και έχουν αποπληρωθεί από το ελληνικό Δημόσιο, αλλά έμειναν στο συρτάρι όταν η κυβέρνηση επί υπουργίας Αριστοτέλη Παυλίδη στο υπουργείο Αιγαίου, το 2004, δήλωσε ότι «δεν επιθυμεί έργα που αναμοχλεύουν τα πολιτικά πάθη», παρά το γεγονός ότι στα τέλη του 2003 ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης ανακοίνωσε τη χρηματοδότηση των έργων με 5,8 εκατ. ευρώ;
«Προβλέπονται η αναστήλωση των κτιρίων των φυλακών και η δημιουργία μουσείου, η δημιουργία περιπατητικής διαδρομής μνήμης από το κεντρικό κτίριο των φυλακών ως το νεκροταφείο και η δημιουργία ενός μικρού λιμένα» εξηγούσε χθες κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου ο πρώην υπουργός, Νίκος Σηφουνάκης. «Το υπουργείο Αιγαίου ανέθεσε μετά από προκήρυξη την πρώτη μελέτη στο γραφείο Διγώνη-Δημητρακόπουλου, τη δεύτερη ανέλαβε ερευνητικό πρόγραμμα του υπουργείου Αιγαίου και το ΕΜΠ με την καθηγήτρια Αννη Βρυχέα και την τρίτη το Λιμενικό Ταμείο Σύρου».
Οι προτάσεις αυτές προέκυψαν έπειτα από εισήγηση ειδικής επιτροπής με μέλη που προτάθηκαν τους Χαρίλαο Φλωράκη, Λεωνίδα Κύρκο και Αντώνη Λιβάνη, ως εκπρόσωποι των δημοκρατικών κομμάτων, και στην οποία συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο γλύπτης Θόδωρος (Παπαδημητρίου) και ο Σταύρος Παράβας.
Ερευνα
Της σύνταξής τους προηγήθηκε μια μεγάλη έρευνα με μαρτυρίες κρατουμένων από όλες τις περιόδους, οι οποίες αποδείχθηκαν πολύτιμες, καθώς το τοπίο στη Γυάρο είχε αλλάξει πολύ μετά το 1974, μια και είχε μετατραπεί σε πεδίο βολής. «Συγκεντρώσαμε αυτές τις αναμνήσεις και τις τοποθετήσαμε στο τοπίο» εξηγεί ο καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ και στενός συνεργάτης της Αννης Βρυχέα, Σταύρος Σταυρίδης. «Μπήκαμε στη διαδικασία να διαβάσουμε το τοπίο και να επιχειρήσουμε σε ορισμένα σημεία να μεταφέρουμε στον επισκέπτη τι έζησαν όσοι βρέθηκαν εξόριστοι στη Γυάρο, αναδεικνύοντας ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία, όπως η Συκιά του Γλάστρα, όπου γίνονταν βασανιστήρια σε μια συκιά που υπάρχει ακόμη. Επίσης θέλουμε να καταγράψουμε τους νεκρούς που είναι θαμμένοι στο νεκροταφείο με τους 20 τάφους, καθώς τους περισσότερους εξορίστους τους έστελναν ετοιμοθάνατους στη Σύρο, για να πεθάνουν εκεί. Μας ενδιαφέρει να διαμορφώσουμε διαδρομές από τον πρώτο όρμο ως το νεκροταφείο – η οποία δεν υπήρχε – και να χαράξουμε στους βράχους τα ονόματα και των 18.500 εξορίστων που πέρασαν από τη Γυάρο, ως υπόμνηση και του μαρτυρίου του κουβαλήματος της πέτρας» συνεχίζει.
Οι εγκεκριμένες μελέτες χρήζουν επικαιροποίησης και ειδικά αυτές που αφορούν τη συντήρηση των φυλακών και τη δημιουργία μουσείου, ενώ εκείνες που αφορούν τη διαδρομή, με δεδομένο ότι δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα το τοπίο, είναι σχεδόν άμεσα εφαρμόσιμες. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στο γεγονός πως θα πρέπει να διαμορφωθεί ένας μόλος που θα επιτρέπει τη μεταφορά υλικών και αργότερα την πρόσδεση πλοίων που θα μεταφέρουν επισκέπτες, αλλά περιορισμένου μήκους, ώστε να μη δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη μεταφορά ογκωδών αντικειμένων, όπως π.χ. ανεμογεννήτριες.