Ενα μικρό ψάρι (λίγο πιο μικρό από μαρίδα) και οι δηλώσεις του υφυπουργού Υποδομών που το «ενοχοποίησαν» για την καθυστέρηση αντιπλημμυρικών έργων στην Αττική πυροδότησαν μεγάλη συζήτηση. Μάθαμε κάθε λεπτομέρεια για τη ζωή του ενδημικού αττικόψαρου που η αναφορά του Νίκου Ταχιάου το έκανε viral. Πληροφορηθήκαμε ότι αναφέρεται στο κόκκινο βιβλιαράκι των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας ως σχεδόν απειλούμενο, ενώ προστατεύεται από Προεδρικό Διάταγμα του 1981 και συμπεριλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης. Σήμερα έχει περιοριστεί πλέον σε λίγες περιοχές: στη Βραυρώνα, στην περιοχή του Μαραθώνα και κάπου στη Βοιωτία.
Ολος αυτός ο ντόρος για το αττικόψαρο έγινε αφορμή για ένα οδοιπορικό στην κοίτη του ποταμού Ερασίνου και στα σημεία όπου σχεδιάστηκαν τα αντιπλημμυρικά έργα, των οποίων η χρηματοδότηση πάγωσε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Οχι όμως λόγω του αττικόψαρου, αλλά λόγω παραβιάσεων της ενωσιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας (π.χ. παραβίαση Οδηγίας – Πλαίσιο για τα Υδατα και Οδηγίας για Οικοτόπους), όπως διαπίστωσε ο Μηχανισμός Καταγγελιών της ΕΤΕπ έπειτα από καταγγελίες περιβαλλοντικών οργανώσεων και πολιτών.
Κάτω από πολλαπλή προστασία. Ο Ερασίνος ξεκινά από τον Υμηττό και εκβάλλει στη Βραυρώνα. Πλέον, λόγω της υπεράντλησης των υδάτων του για άρδευση στη διάρκεια των ετών αλλά και της λειψυδρίας, δεν έχει μεγάλες ποσότητες νερού. Ιδιαίτερα, όμως, ένα τμήμα του, μήκους περίπου ενάμισι χιλιομέτρου, έχει νερό ακόμα και το καλοκαίρι, «κάτι που είναι σπάνιο όχι μόνο για την ξερή περιοχή των Μεσογείων αλλά και για όλη την Αττική», όπως τονίζει ο Νίκος Στάππας, μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Πολιτών Υπέρ των Ρεμάτων «Ροή», που μας συνόδεψε στο οδοιπορικό. Μια παρένθεση: ούτε η μόνιμη παρουσία του νερού ούτε και το αττικόψαρο είχαν συμπεριληφθεί στην αρχική μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των έργων. Να διευκρινίσουμε επίσης – και αυτό είναι το πιο σημαντικό – ότι η περιοχή που διατρέχει ο Ερασίνος εντάσσεται σε πολλαπλά καθεστώτα προστασίας: είναι χαρακτηρισμένη ως υγρότοπος Α προτεραιότητας, περιοχή του δικτύου Natura 2000, περιοχή με γεωργική χρήση γης και τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Παράλληλα, έχει αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Το αττικόψαρο, με άλλα λόγια, εκπροσωπεί μόνο ένα κομμάτι της αξίας της περιοχής. Παράλληλα, είναι και ένα μοναδικό δείγμα του αττικού τοπίου με τις ήπιες καμπύλες και την υπέροχη βλάστηση – ένα από τα ελάχιστα που έχουν διασωθεί από την τσιμεντοποίηση.
Πρώτη στάση: Παναγία Βαραμπά. Κοντά στη βυζαντινή εκκλησία του 12ου αιώνα με χωματουργικές εργασίες έχει «ανοίξει» η κοίτη. Οπως και στο μεγαλύτερο μήκος, το σχέδιο προβλέπει μετά την εκσκαφή της φυσικής κοίτης και τη διεύρυνσή της να τοποθετηθούν, στον πυθμένα και στα πρανή, κιβώτια από συρματόπλεγμα γεμισμένα με πέτρες, ενώ στον πυθμένα θα κατασκευαστούν τσιμεντένιοι διάδρομοι διέλευσης. Με δυο λόγια, δηλαδή, η κοίτη θα «χτιστεί» με συρματοκιβώτια. Στο συγκεκριμένο σημείο έχει σχεδιαστεί επίσης χωμάτινο φράγμα ύψους περίπου 20 μ.
Στάση δεύτερη: βράχος Γκούρι-Μπιμ. Η περιοχή κοντά στον Πύργο της Βραυρώνας έχει ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον – εκτός από τον ενετικό πύργο, υπάρχει προϊστορικός οικισμός και φυλάκιο. Τα τελευταία χρόνια γίνονται ανασκαφές. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων ζήτησε ανασχεδιασμό των έργων καθώς ο αρχικός σχεδιασμός δεν λάμβανε υπόψη τις εδώ αρχαιότητες. Από το σημείο αυτό, όπου βρίσκονται και οι πηγές του αρχαίου Ερασίνου, αρχίζει και η περιοχή της μόνιμης παρουσίας του νερού, ένα μοναδικό κομμάτι του υγροβιότοπου με πολλά και σύνθετα οικοσυστήματα.
Στάση τρίτη: οι εκβολές στη θάλασσα. Ο ποταμός περνά δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο του ιερού της Αρτέμιδας λίγο πριν εκβάλει στη θάλασσα. Ο σχεδιασμός των έργων, που σταματούν 800 μέτρα από την παραλία, προβλέπει την κατασκευή αναχώματος για την προστασία του αρχαιολογικού χώρου – ένα πρόχειρο ανάχωμα υπάρχει ήδη εδώ και πολλά χρόνια – και την αποψίλωση του υγροτόπου.
Χρειάζεται τόσο μεγάλο έργο; Η περιοχή είναι κυρίως αγροτική με πολλές συκιές, φιστικιές, ελιές και κάποια αμπέλια. Αραιά και πού, υπάρχουν διάσπαρτες αποθήκες ή κατοικίες – μία, μάλιστα, έχει χτιστεί ακριβώς μέσα στην κοίτη του ποταμού. Οικισμός δεν υπάρχει – και απαγορεύεται από το Ρυθμιστικό της Αθήνας να δημιουργηθεί. «Το μόνο που χρειάζεται να προστατευθεί είναι ο αρχαιολογικός χώρος κι αυτό γίνεται εύκολα με ένα σωστό ανάχωμα», λέει ο Ν. Στάππας. «Θα πρέπει, επίσης, να κατασκευαστεί μια επαρκής γέφυρα στην οδό Μαρκοπούλου – Βραυρώνας. Οσον αφορά τις αγροτικές καλλιέργειες και τις ελάχιστες άλλες χρήσεις γης, εάν γίνει πλημμύρα, θα πρέπει να αποζημιωθούν. Αυτά βέβαια δεν απαιτούν ένα τόσο μεγάλο και καταστροφικό έργο». «Αναχρονιστικά δομημένο» χαρακτηρίζει το έργο ο γεωγράφος – βιολόγος και ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ Σταμάτης Ζόγκαρης. «Θα έπρεπε και θα μπορούσε να γίνει αντιπλημμυρικό έργο που να σέβεται τη μορφή αυτού του μικρού ρύακα μέσα στο προστατευόμενο τοπίο, να διαμορφωθεί μια πιο ολιστική πρόταση που θα βοηθούσε να διαχειριστούμε καλύτερα οποιαδήποτε ανάγκη προστασίας από πλημμύρες αλλά και να βρούμε παράλληλα μια ευκαιρία να αποκατασταθεί η οικολογική αξία της περιοχής, μιας περιοχής εξαιρετικά σπουδαίας για την Αττική».