Η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποτελεί για την ελληνική κοινωνία έναν σημαντικό σταθμό μνήμης, όχι μόνο για τη θυσία και τον ηρωισμό όσων αγωνίστηκαν για ελευθερία, αλλά και για την υπενθύμιση της σημασίας των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πενήντα ένα χρόνια μετά τα γεγονότα του 1973, ο απόηχος της φωνής εκείνων των νέων συνεχίζει να αντηχεί, προσφέροντας διδάγματα και κατευθύνσεις για το παρόν και το μέλλον.
Το 1973 η καταπάτηση των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών, η λογοκρισία, και η συνεχής παρακολούθηση των πολιτών είχαν δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα φόβου και καταστολής. Οι φοιτητές, όμως, βρήκαν το θάρρος να διεκδικήσουν ένα πιο ελεύθερο και δίκαιο μέλλον. Eτσι, το Πολυτεχνείο έγινε το σύμβολο της αντίστασης ενάντια στη δικτατορία, ένα σημείο συγκέντρωσης όσων επιθυμούσαν την επιστροφή της δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου συνδέθηκε άρρηκτα με την έννοια της αντίστασης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι φοιτητές και οι πολίτες που συγκεντρώθηκαν στους χώρους του Πολυτεχνείου δεν αντιστάθηκαν απλώς σε ένα καθεστώς· υπερασπίστηκαν την ίδια την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, εκφράζοντας την επιθυμία του ελληνικού λαού για αυτοδιάθεση και ελευθερία. Το μήνυμα του Πολυτεχνείου, «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία», παραμένει επίκαιρο, αναδεικνύοντας τα θεμελιώδη αιτήματα κάθε κοινωνίας που θέλει να ευημερεί και να προοδεύει.
Το Πολυτεχνείο μας υπενθυμίζει τη ζωτική δύναμη της νεολαίας, που μπορεί να αλλάξει τον ρου της Ιστορίας. Οι φοιτητές του 1973 αντιστάθηκαν σε ένα αυταρχικό καθεστώς, παρ’ όλο που γνώριζαν τους κινδύνους. Η παιδεία που προσφέρει η ελευθερία της σκέψης και η καλλιέργεια δημοκρατικών αξιών είναι απαραίτητα εργαλεία για την ανάπτυξη νέων πολιτών που θα συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία και θα υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους. Παρά τη βαριά ιστορική κληρονομιά του Πολυτεχνείου, η σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα δείχνει να αψηφά τα διδάγματα εκείνης της περιόδου. Οι κατακτήσεις των φοιτητικών αγώνων και το άσυλο γνώσης και ελεύθερης έκφρασης δέχονται διαρκώς επιθέσεις. Σήμερα, φοιτητές που εκφράζουν διαφορετικές απόψεις ή διαδηλώνουν για δικαιώματα και ελευθερίες βρίσκονται αντιμέτωποι με την καταστολή, ενώ η παρουσία της αστυνομίας στα πανεπιστήμια έχει γίνει καθημερινό φαινόμενο. Το πανεπιστήμιο, αντί να είναι χώρος γόνιμου διαλόγου και διαπαιδαγώγησης δημοκρατικών πολιτών, μετατρέπεται σε χώρο παρακολούθησης, εκφοβισμού και καταστολής.
Το Πολυτεχνείο παραμένει σύμβολο του αγώνα για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, ένας φάρος που υπενθυμίζει πως η ελευθερία και η ισότητα δεν είναι μόνιμες καταστάσεις, αλλά διαρκείς στόχοι. Η σημερινή πολιτική αντιμετώπιση των φοιτητών και οι στρατηγικές καταστολής θέτουν ξανά το ερώτημα: Μπορούμε να αποκαλούμαστε μια πραγματικά ελεύθερη κοινωνία; Οι φοιτητές και οι νέοι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα και την ευθύνη να εκφράζονται, να αμφισβητούν και να διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον, ακριβώς όπως έκαναν οι αγωνιστές του Πολυτεχνείου.
Αυτή η επέτειος μας υπενθυμίζει ότι η ελευθερία δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ειδικά όταν απειλείται τόσο άμεσα από μηχανισμούς εξουσίας. Η κλήση της αστυνομίας στους πανεπιστημιακούς χώρους δεν είναι απλώς μια απόφαση των πανεπιστημιακών Αρχών· είναι μια ανοιχτή πρόκληση ενάντια στην ελευθερία της σκέψης, στην ακαδημαϊκή αυτονομία και στην ίδια τη δημοκρατία.
Η 51η επέτειος του Πολυτεχνείου είναι μια υπενθύμιση πως κάθε γενιά οφείλει να αναλάβει την ευθύνη της απέναντι στην ιστορία. Οι φοιτητές του ’73 μάς άφησαν μια βαριά κληρονομιά. Τώρα είναι η σειρά της νέας γενιάς να διεκδικήσει το δικό της μέλλον, να σηκώσει ψηλά τις αξίες της ελευθερίας, της παιδείας και της δικαιοσύνης, και να σταθεί απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης.
Ο Νίκος Μαρκάτος είναι ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, π. πρύτανης