Αγνωστα καταφύγια που κατασκευάστηκαν τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή και κατά τη διάρκειά του βρίσκονται κρυμμένα στα έγκατα της ελληνικής πρωτεύουσας. Κάποια ιδιωτικά, φτιαγμένα σε υπόγεια πολυκατοικιών, όπως το καταφύγιο στη συμβολή των οδών Επτανήσου και Πιπίνου στην Κυψέλη ή στο ιστορικό κτίριο επί της λεωφόρου Κηφισίας 4, και άλλα δημόσια που προορίζονταν να φιλοξενήσουν μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Πολλά από αυτά έχουν έρθει στο φως τα τελευταία χρόνια, ύστερα από έρευνες ειδικών, όπως της Αστικής Σπηλαιολογίας που εξερευνά με συστηματικό τρόπο την υπόγεια Αθήνα εδώ και χρόνια. Συνδεδεμένα με ανθρώπινες ιστορίες και με χρονικές περιόδους που άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στη χώρα, τα αντιαεροπορικά καταφύγια φέρνουν στον νου μελανές σελίδες της Ιστορίας.
Τα πιο αντιπροσωπευτικά
Μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά καταφύγια της Αττικής που έχουν εξερευνηθεί τα τελευταία χρόνια είναι τα εξής:
n Καταφύγιο Αρδηττού. Κατασκευάστηκε το 1932 προκειμένου να φιλοξενήσει στρατιωτική αποθήκη και καταφύγιο 1.300 ατόμων. Είχε εμβαδόν 500 τετραγωνικών μέτρα και ύψος 5 μέτρων αποτελώντας το μεγαλύτερο καταφύγιο της Αττικής. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές επικοινωνούσε υπογείως με τα πρώην ανάκτορα – σημερινή Βουλή –, γι΄αυτό και αποκαλείται και «βασιλικό καταφύγιο». Πλέον είναι εγκαταλελειμμένο.
n Καταφύγιο Λυκαβηττού. Κατασκευάστηκε γύρω στο 1936, κοντά στη σπηλαιοεκκλησιά των Αγίων Ισιδώρων. Εκτείνεται σε βάθος 100 μέτρων μέσα στον βράχο, διαθέτει δύο εισόδους. Επιτάχθηκε από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου, παρέμεινε σε λειτουργία ως το 1970 κι έπειτα εγκαταλείφθηκε. Διαθέτει ηλεκτρικό ρεύμα, τουαλέτες και λουτρά.
n Τα «δίδυμα» καταφύγια στη Βούλα και στη Γλυφάδα. Σε αντίθεση με τα περισσότερα καταφύγια της Αθήνας, δεν κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του ’30 αλλά κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Το ένα βρίσκεται στα υπόγεια των εγκαταστάσεων του ΠΙΚΠΑ στη Βούλα και μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν σε καλή κατάσταση. Εχει οκτώ θαλάμους, διαδρόμους και δύο φωλιές για πολυβόλα. Τα τοιχώματα είναι κατασκευασμένα από λιθοδομή και η οροφή από μπετόν. Κοντά στην έξοδο υπάρχει εγκατάσταση μιας τριπλής ανοικτής δεξαμενής νερού, πεπαλαιωμένη ηλεκτρική εγκατάσταση και ίχνη υδραυλικής.
n Συνοικιακά καταφύγια στον πεζόδρομου της Ερμού και στις οδούς Βαλαωρίτου και Βουκουρεστίου στο Κολωνάκι.
n Λόφος Καστέλλας. Κρυμμένο στο κέντρο της Καστέλας, κατασκευάστηκε κατά πάσα πιθανότητα επί Μεταξά και έχει μία ιδιαιτερότητα: είναι διώροφο. Εχει κατασκευαστεί στα πρανή του λόφου με αποτέλεσμα να είναι και υπόγειο και ισόγειο. Καταλαμβάνει σχετικά μικρή επιφάνεια αλλά διαθέτει βρύσες, τουαλέτες, φωτισμό, που βρίσκονται πλέον σε κακή κατάσταση. Στο λιμάνι του Πειραιά υπάρχουν άλλα πέντε αντιαεροπορικά καταφύγια, ένα επιπλέον βρίσκεται στον Προφήτη Ηλία και κάποια άλλα στη βιομηχανική ζώνη μέχρι τη Δραπετσώνα.
n Καταφύγια μεγάλων κτιρίων στο κέντρο της Αθήνας: Μετοχικό Ταμείου Στρατού (οδός Κολοκτρώνη), Ερυθρός Σταυρός (3ης Σεπτεμβρίου), υπουργείο Οικονομικών (Καραγεώργη Σερβίας), Εθνική Ασφαλιστική (Κοραή 4), 1ος Πυροσβεστικός Σταθμός στην οδό Μουρούζη.
Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τους ειδικούς, τα καταφύγια της δεκαετίας του ’40 δεν είναι πλέον σε θέση να προστατεύσουν τον άμαχο πληθυσμό.