Οι πολιτικές της κυβέρνησης για την ενίσχυση των εισοδημάτων ελάχιστα έχουν αγγίξει τη μεσαία τάξη. Οπως διαπιστώνει σε πρόσφατη έκθεση η ΤτΕ, αν και ο κατώτατος μισθός έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, η αύξηση αυτή δεν έχει διαχυθεί στους μισθούς άνω των 1.200 ευρώ. Εξάλλου, η κυβέρνηση αποξενώθηκε σημαντικά από τη μεσαία τάξη με την εισαγωγή τεκμαρτής φορολόγησης στους ελεύθερους επαγγελματίες. Ακόμα και οι επιδοτήσεις σπανίως φτάνουν στα μεσαία εισοδήματα, με τη στήριξη να περιορίζεται στους οικονομικά αδύναμους.
«Η μεσαία τάξη ευνοείται από τη μη-πολιτική της κυβέρνησης, όχι από την πολιτική της» τονίζει ο Μιχάλης Χλέτσος, καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς αναφερόμενος στα οφέλη των ιδιοκτητών σπιτιών. «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των ενοικίων, που συνεχίζουν να αυξάνονται χωρίς να παίρνει μέτρα η κυβέρνηση, αλλά και των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που το ρυθμιστικό πλαίσιο παραμένει πολύ χαλαρό.»
Το 2019, ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξελέγη πρωθυπουργός με αιχμή του δόρατος την «αναγέννηση» της μεσαίας τάξης. «Η μεσαία τάξη θα σταθεί και πάλι στα πόδια της» έλεγε τότε. Η πρώτη τετραετία της ΝΔ, που επισφραγίστηκε με το 40,5% στις εκλογές του 2023, έδειχνε πως η ΝΔ είχε καταφέρει να αφουγκραστεί το κοινό της. Σε αυτό το αποτέλεσμα έπαιξαν κομβικό ρόλο και δύο εξωγενείς παράγοντες: (α) το τραύμα που είχε αφήσει στη μεσαία τάξη η πολιτική της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και (β) η πανδημία, που οδήγησε στη χαλάρωση της οικονομικής εποπτείας και των δημοσιονομικών περιορισμών.
Εκτοτε, όμως, η προνομιακή σχέση που έχει χτίσει ο Κυριάκος Μητσοτάκης με τη μεσαία τάξη μοιάζει πληγωμένη. Ετσι, η ΝΔ κινδυνεύει να την «πάθει» όπως οι Δημοκρατικοί στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές. Δηλαδή, να χάσει την επαφή της με τους ανθρώπους που (θέλει να) εκπροσωπεί. Αυτό συμβαίνει, μεταξύ άλλων, γιατί η «πολύφερνη» μεσαία τάξη είναι δύσκολο να προσδιοριστεί.
Η φτωχοποίηση της «επίσημης» μεσαίας τάξης
Με όρους εισοδήματος, η οικονομική βιβλιογραφία ορίζει τη μεσαία τάξη ως το μέρος του πληθυσμού με διαθέσιμο εισόδημα που κυμαίνεται μεταξύ του 75% και του 200% του διάμεσου εισοδήματος (του εισοδήματος του πολίτη που είναι πλουσιότερος από το 50% του πληθυσμού και φτωχότερος από το υπόλοιπο 50%). Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το διάμεσο διαθέσιμο ετήσιο εισόδημα ανήλθε σε 10.050 ευρώ το 2023. Και μόνο το ύψος του καθιστά σαφές το πρόβλημα: η «επίσημη» μεσαία τάξη στην Ελλάδα έχει φτωχοποιηθεί. Το 2010, το αντίστοιχο ποσό ανερχόταν σε 11.963 ευρώ, με τη μείωση να υπολογίζεται σε 15%. Την ίδια περίοδο, το διάμεσο εισόδημα στην Πορτογαλία αυξήθηκε κατά 41%.
Οπως είναι προφανές, ένα ετήσιο εισόδημα της «επίσημης» μεσαίας τάξης δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο βιοτικό επίπεδο της πραγματικής μεσαίας τάξης. «Σήμερα, όταν μιλάμε για μεσαία τάξη συνήθως εννοούμε υπαλλήλους και στελέχη επιχειρήσεων, και επιστήμονες-ελεύθερους επαγγελματίες, που έχουν μηνιαίο εισόδημα περίπου 1.500 – 2.000 ευρώ» λέει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Μιχάλης Χλέτσος.
«Λόγω της ακρίβειας, όμως, ακόμα και με ένα τέτοιο εισόδημα, η αποταμίευση – μια μεσοαστική συνήθεια – είναι πολύ δύσκολη» επισημαίνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Προσπαθώντας να ποσοτικοποιήσουμε τη μεσαία τάξη, οι καταθετικοί λογαριασμοί στις τράπεζες αποτελούν χρήσιμο εργαλείο. Σύμφωνα με στοιχεία του Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων (ΤΕΚΕ), στα τέλη του 2023, το 26,9% των λογαριασμών στις ελληνικές τράπεζες είχαν από 1.001 έως 100.000 ευρώ. Το 70,9% των λογαριασμών, δε, είχε μέχρι 1.000 ευρώ.
Με αυτά τα δεδομένα, η χάραξη πολιτικής για τη μεσαία τάξη γίνεται δυσεπίλυτος γρίφος.