Η ΚΥΠ, σύμφωνα με απόρρητο έγγραφο του Α’ Κλάδου της 30ής Αυγούστου 1974, φαίνεται πως γνώριζε από τότε ότι οι τούρκοι εισβολείς είχαν όχι μόνον τρομερές απώλειες κατά τη διάρκεια της εισβολής, αλλά βύθισαν και δικά τους πολεμικά πλοία, τα οποία οι τούρκοι πιλότοι τα πέρασαν για ελληνικά αποβατικά που έρχονταν προς βοήθεια των ελληνοκυπριακών δυνάμεων στη Μεγαλόνησο. Επιπλέον γνώριζε ότι τα παμπάλαια χειροκίνητα αντιαεροπορικά (από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο) που είχαν οι ελληνοκυπριακές μονάδες, εγκατεστημένα τα περισσότερα στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, κατέρριψαν 19 τουρκικά αεροσκάφη.
Σύμφωνα με το συγκεκριμένο αποχαρακτηρισμένο απόρρητο έγγραφο της ΚΥΠ (νυν ΕΥΠ), οι τουρκικές απώλειες αποτελούσαν από την πρώτη στιγμή βασικό θέμα συζητήσεων στην τουρκοκυπριακή πλευρά. «Αλγεινή εντύπωση», αναφέρεται στο ημερήσιο δελτίο, «προκάλεσε εις τους Τούρκους εργάτες το γεγονός ότι οι Τούρκοι πιλότοι εβομβάρδισαν και εβύθισαν τουρκικά πολεμικά. Εντυπωσιακός εφάνη εις αυτούς ο αριθμός των 19 απολεσθέντων αεροσκαφών».
Ο πράκτορας της ΚΥΠ, ο οποίος συνέταξε το απόρρητο αυτό έγγραφο, αποκάλυψε, σύμφωνα με πληροφορίες που προέρχονταν από Τουρκοκύπριους, ότι πριν από την τουρκική απόβαση στην Κερύνεια «ελάμβανον εκ Τουρκίας ειδικές αποστολές στην Κύπρο και αμέσως ανεχώρουν διά την πατρίδαν τους». Δηλαδή, με δυο λόγια, τούρκοι πράκτορες και προβακάτορες έρχονταν μυστικά στην Κύπρο για ειδικές αποστολές (άγνωστες όμως) και μόλις τις ολοκλήρωναν επέστρεφαν με κάθε μυστικότητα στην Τουρκία. Αυτό πρώτη φορά αποκαλύφθηκε.
Επίσης, όπως υπογραμμίζεται στο έγγραφο, «οι Τούρκοι εργάτες ανέφεραν ότι με τόσας πολλάς θυσίας εις έμψυχο και άψυχο υλικό κατά την απόβαση εις Κύπρον, εις περίπτωση καθ΄ ην ο πρωθυπουργός Ετζεβίτ ήθελεν αποσύρει τα στρατεύματα εκ Κύπρου, ούτοι υπαινίχθηκαν ότι ο πρωθυπουργός θα είχε την ίδια τύχη με τον Μεντερές (απαγχονισμός)».
Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) είναι η πρώτη φορά που αποχαρακτηρίζει αρχειακό της υλικό εφαρμόζοντας φυσικά τις διαδικασίες που προβλέπει σχετική νομοθεσία. Τα αποχαρακτηρισμένα ενημερωτικά δελτία αφορούν τα τραγικά γεγονότα του Ιουλίου (πραξικόπημα κατά του αρχιεπισκόπου Μακάριου, εισβολή «Αττίλας») και του Αυγούστου (δεύτερη εισβολή «Αττίλας» και κατάληψη της Αμμοχώστου) του 1974 στην Κύπρο, τα οποία μέχρι πρότινος ήταν απόρρητα διαβαθμισμένα έγγραφα. Τα έγγραφα είναι γραμμένα από έλληνες πράκτορες στην καθαρεύουσα (όπως ήταν γραμμένα τα δημόσια έγγραφα της εποχής) και σε πολυτονικό σύστημα.
Πρόκειται για μια πρωτοβουλία του διοικητή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, πρέσβη Θεμιστοκλή Δεμίρη, να αποχαρακτηρίσει τα έγγραφα από απόρρητα σε μη διαβαθμισμένα, τα οποία είναι πλέον διαθέσιμα στην επίσημη ιστοσελίδα της ΕΥΠ, επισημαίνοντας την ιστορική τους αξία και σημασία, καθώς συμπληρώνονται 50 χρόνια από τα γεγονότα. Η απόφαση για τη δημοσιοποίησή τους ήρθε ως μέρος της πολιτικής της ΕΥΠ για τη διαφάνεια και την ιστορική καταγραφή των κρίσιμων γεγονότων που αφορούν την εθνική ασφάλεια.
Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Ευάνθης Χατζηβασιλείου, ο οποίος επιχειρεί μια πρώτη αποτίμηση του υλικού, έκανε μία αποκάλυψη: η ΕΥΠ δεν οργάνωνε πραξικοπήματα. Συγκεκριμένα στο σημείωμά του αναφέρει: «Η Υπηρεσία (σ.σ.: εννοεί την ΕΥΠ) δεν είχε αναμειχθεί στην οργάνωση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου εναντίον του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, αρχιεπισκόπου Μακάριου», ενώ σε άλλο σημείο αναφέρει ότι «στην Υπηρεσία δεν ήταν ενήμεροι για τον σχεδιασμό του πραξικοπήματος». Το συμπέρασμα προκύπτει από το δελτίο της ίδιας ημέρας, που προδίκαζε τη συνεχιζόμενη παρουσία του Μακάριου, η οποία «δεν θα εκφραζόταν εάν οι συντάκτες γνώριζαν ότι σε μισή ώρα θα γινόταν το πραξικόπημα εναντίον του αρχιεπισκόπου και θα διαψεύδονταν». «Η χούντα του Ιωαννίδη, που ήξερε πολύ καλά πώς γίνονται τα πραξικοπήματα (πόλεμο δεν ήξερε να κάνει, όπως σύντομα δυστυχώς αποδείχθηκε) και κυρίως κατανοούσε τη μέγιστη ανάγκη για μυστικότητα και αποφυγή διαρροών, διατήρησε τον ελάχιστο δυνατό κύκλο ανθρώπων ενήμερο για τη σκοπούμενη ενέργεια, δηλαδή μόνον όσους ήταν απολύτως απαραίτητο να ενημερωθούν· δεν είναι σαφές ακόμη και εάν κράτησε ενήμερους και ανώτατους αξιωματικούς. Η ΚΥΠ δεν περιλαμβανόταν στον κύκλο που ήταν απαραίτητο να είναι πληροφορημένος για τον σχεδιασμό», παρατηρεί ο ίδιος.
Ο καθηγητής χαρακτηρίζει ωστόσο κρίσιμης σημασίας το υλικό, τονίζοντας ότι, συνδυαζόμενο με τις άλλες διαθέσιμες πηγές, θα συμβάλει στην προσπάθεια συγκρότησης μιας συνολικής εικόνας των καθοριστικών εκείνων γεγονότων. Ειδικά για τα έγγραφα αναφέρει: «Πρόκειται για τα Δελτία Πληροφοριών σχετικά με την Κύπρο και την Τουρκία τα οποία απευθύνονταν κατά βάση σε στρατιωτικές υπηρεσίες, που έτσι τηρούνταν ενήμερες σε καθημερινή βάση για τις πολιτικές εξελίξεις αλλά και για τις κινήσεις των στρατιωτικών δυνάμεων της γείτονος και σε γεωγραφικά πεδία γειτνίασης με την Ελλάδα αλλά και γενικότερα στον τουρκικό χώρο καθώς και στην Κύπρο».
«Εκβιαστικός ελιγμός»
Σε ένα άλλο απόρρητο έγγραφο της ΕΥΠ, του Α΄ Κλάδου της 26ης Αυγούστου 1974, αποκαλύπτεται το τουρκικό σχέδιο για τον διαμελισμό από τότε της Κύπρου και την ανακήρυξη ψευδοκράτους. Συγκεκριμένα ο συντάκτης – πράκτορας της ΕΥΠ του απόρρητου εγγράφου αναφέρει: «Οι Τούρκοι υπό το πρόσχημα ότι οι Ελληνες και οι Ελληνοκύπριοι καθυστερούν να αποδεχθούν την ομοσπονδία απειλούν ανακήρυξη ανεξάρτητου τουρκοκυπριακού κράτους εν Κύπρω και ίδρυση συνομοσπονδίας. Εκτιμάται ότι τούτο αποτελεί πρόθεσιν και αντικειμενικόν σκοπόν της Τουρκίας, αν και δεν αποκλείεται η προβολή της ιδέας ταύτης να αποτελή εκβιαστικόν ελιγμόν ή να αποσκοπή εις σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης επί μιας τοιαύτης λύσεως».