Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, ένας από τους σημαντικότερους δημόσιους διανοούμενους της χώρας, έφυγε για το επέκεινα ανήμερα του Αγίου Δημητρίου.
Η διανοητική του πορεία και οι δημόσιες παρεμβάσεις του συγκροτούν ένα μοναδικό corpus για εκείνους που υποστηρίζουν τις ιδέες της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας.
Οπως εύστοχα έγραψε ο Ηλίας Κανέλλης: «Ηταν σπουδαία πνευματική προσωπικότητα. Κυρίως όμως ήταν ένας μαχητής για τις ιδέες της ελευθερίας και της δημοκρατίας που πίστευε. Αγωνίστηκε για έναν δικαιότερο κόσμο, που με οδύνη σύντομα διαπίστωσε ότι δεν ήταν στόχος της κομμουνιστικής Αριστεράς, παρά τις διακηρύξεις της. Πάλεψε εναντίον του εθνικισμού και του λαϊκισμού, εναντίον κάθε είδους αυταρχισμού, εναντίον των ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης και των ιδεολογικών εκπροσώπων τους στην Ελλάδα και στην Ευρώπη».
Ο Μήτσος αφήνει ένα μοναδικό αποτύπωμα ως δημόσιος διανοούμενος. Εζησε στο πετσί του τον ερυθρό ολοκληρωτισμό, τον μελέτησε, τον πολέμησε και αντιτάχθηκε μέχρι το τέλος. Εζησε στην ελληνική του εκδοχή το φαινόμενο του φαιοκόκκινου λαϊκισμού με την κυβέρνηση Τσίπρα – Καμμένου και ήταν από τους σφοδρότερους επικριτές.
Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Κάτοικος Μεταξουργείου, που κυκλοφόρησε το 2012, αποτυπώνει όλη τη στάση του στην Ελλάδα της κρίσης. Δεν διστάζει να εναντιωθεί στον ανορθολογισμό και τον φαιοκόκκινο λαϊκισμό. Οπως γράφει ο ίδιος: «Κείμενα που γράφτηκαν εν θερμώ μα που αντέξανε στο χρόνο. Κείμενα αντιδημοφιλή, γιατί πήγαν κόντρα στο ρεύμα και στους θεσμούς της εποχής. Κείμενα γλυκόπικρων διαπιστώσεων και χαρμολυπών συμπερασμάτων. Ενα ιδιότυπο ημερολόγιο για την κρίση που ξέσπασε πάνω στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας, γραμμένο στην εμπόλεμη ζώνη του κέντρου της Αθήνας, την όμορφη μα και ταλαιπωρημένη συνοικία του Μεταξουργείου».
Με αυτές τις αντιδημοφιλείς απόψεις ήταν αναμενόμενο να πρωτοστατήσει στο κίνημα «Μένουμε Ευρώπη», την πλέον ανεξάρτητη κίνηση εναντίον της προσπάθειας των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ να αποκόψουν τη χώρα από την ευρωπαϊκή της πορεία. Δεν υποκινήθηκε από κανέναν, όπως ανιστόρητα κάποιοι υποστηρίζουν για το «Μένουμε Ευρώπη». Παρέμεινε ένας υπερήφανος ημεδαπός εξόριστος.
Πέρα από την πολιτική, η μεγάλη του αγάπη ήταν ο ρωσικός πολιτισμός και η ρωσική γραμματεία. Μετέφρασε περισσότερα από 130 βιβλία, τα οποία αφορούν όλο το εύρος των ρωσικών γραμμάτων: φιλοσοφία, θεολογία, ιστορία, πολιτική, πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, κριτική της λογοτεχνίας κ.ά. Το 2014 ίδρυσε το περιοδικό Στέπα, μια τετραμηνιαία επιθεώρηση του ρωσικού πολιτισμού.
Αυτό δεν τον εμπόδισε να είναι πάντα στην πρώτη γραμμή των αντιδράσεων στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αλλά και στην καταγγελία του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού. Οπως έγραψε χαρακτηριστικά στο βιβλίο του Η αυτοκρατορική νοσταλγία της Ρωσίας – Ο ευρασιανικός πειρασμός: «Η αμφιταλάντευση μεταξύ Δύσης και Ανατολής, αυτή η μοιραία προπατορική αμαρτία του ρωσικού πολιτισμού, αυτό το προαιώνιο εμπόδιο για την ομαλή προσέγγιση της άλλης πλευράς από τη Ρωσία, λύθηκε οριστικά με την υιοθέτηση της επιλογής της ευρασιανικής προοπτικής από τη Μόσχα. Σήμερα, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ουσιαστικά η πρώτη έχει κηρύξει τον πόλεμο ενάντια στη Δύση, στον ελεύθερο κόσμο, στον πολιτισμό της ελευθερίας της επιλογής. Ουσιαστικά, η Ρωσία κομίζει στον 21ο αιώνα το μοντέλο της ασιατικής απολυταρχίας, της λατρείας της ισχύος και της επιβολής διά των όπλων των επιλογών μιας “πεφωτισμένης ηγεσίας”».
Το βιβλίο του Η αυτοκρατορική νοσταλγία της Ρωσίας – Ο ευρασιανικός πειρασμός, που γράφτηκε το 2022, είναι το πρώτο της ρωσικής τριλογίας του (τα δύο άλλα είναι Ρωσία: ο μεγάλος εχθρός της Δύσης, 2022 και Ρωσία: Pro et Contra, 2024). Μαζί με το ευαίσθητο Γράμματα από τη Ρωσία, 2017, συγκροτούν μια εντυπωσιακή βιβλιοπαραγωγή για τις αθέατες πλευρές της Ρωσίας.
Οπως χαρακτηριστικά γράφει στο Ρωσία: Pro et Contra: «Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, κάποτε θα τελειώσει. Με ήττα της Ρωσίας, αυτό είναι προδιαγεγραμμένο. Τότε, όμως, θα χρειαστεί να συνομιλήσουμε ξανά με τους πολίτες της, να βρούμε κοινούς τόπους συνεννόησης, συνύπαρξης και αλληλοκατανόησης. Είναι η εικόνα αυτή που βλέπουμε η πραγματική Ρωσία ή μήπως υπάρχει και μία άλλη, η οποία επιδιώκει τη συνεννόηση και τη συνύπαρξη με τη Δύση και την υπόλοιπη ανθρωπότητα, μακριά από την αυτοκρατορική φενάκη; Είναι ένα ερώτημα που βρίσκεται στο μυαλό και στη σκέψη πολλών. Η απάντηση είναι θετική, με την επισήμανση πως οι κύκλοι αυτοί ήταν και παραμένουν μειοψηφικοί τόσο στους κόλπους της ρωσικής ηγεσίας όσο και στη ρωσική κοινωνία. Ωστόσο, αξίζει τον κόπο να τους γνωρίσει κανείς, να δει πώς σκέφτονται, πώς αντιμετωπίζουν τη θέση και το ρόλο στη ζωή της ανθρωπότητας. Παράλληλα, είναι ίσως κατάλληλη η ευκαιρία για μια ρεαλιστική προσέγγιση της ρωσικής πραγματικότητας, των αντιφάσεων και αντιθέσεών της, των επιδιώξεων και των διαψεύσεών της, του τρόπου με τον οποίο οι ίδιοι οι Ρώσοι βλέπουν τα πράγματα».
Στις σκέψεις που προηγήθηκαν προσπάθησα να αποτυπώσω τους βασικούς άξονες της σκέψης του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη. Δύσκολο καθήκον, όχι μόνο λόγω του όγκου και της πυκνότητας του έργου του, αλλά και επειδή σε προσωπικό επίπεδο, η οδύνη είναι ανείπωτη. Ο Μήτσος ήταν ένας από τους καλύτερους φίλους μου. Γυρίσαμε τη μισή Ελλάδα παρουσιάζοντας τα βιβλία του. Οι συζητήσεις μας θα μου μείνουν αξέχαστες. Δεν δίσταζε να πάει κόντρα στο ρεύμα, να διαφωνήσει, να υπερασπιστεί τη Φιλελεύθερη Δημοκρατία, να καταγγείλει τον λαϊκισμό και τον ολοκληρωτισμό. Η μοίρα στάθηκε σκληρή μαζί του.
Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος είναι διδάκτορας Βαλκανικών Σπουδών, εκδότης και συγγραφέας