Με τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας – Τουρκίας, Γ. Γεραπετρίτη και Χ. Φιντάν, την ερχόμενη εβδομάδα στην Αθήνα έχει σημασία να δούμε ποια είναι η συνολική ατζέντα θεμάτων της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης με τις θέσεις της κάθε πλευράς, θεμιτές ή αθέμιτες, έστω κι αν για την Ελλάδα υπάρχει ένα μόνο θέμα για διευθέτηση (οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ). Στην αφετηρία της ελληνοτουρκικής κρίσης (1973) υπήρχε όντως ένα μόνο θέμα στην ατζέντα (οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας). Σήμερα υπάρχουν πάνω από δέκα (τα αύξησε η Τουρκία), τα σημαντικότερα από τα οποία είναι τα παρακάτω πέντε:
Χωρικά ύδατα
Το εύρος των χωρικών υδάτων είναι το μείζον θέμα της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης. Η Ελλάδα θεωρεί ότι δεν συνιστά διαφορά καθώς σύμφωνα με την άποψή της η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-1982) της παρέχει το μονομερές δικαίωμα να επεκτείνει καθολικά το εύρος των χωρικών της υδάτων από 6 ν.μ. που είναι σήμερα στα 12 (μέχρι τα 12 λέγει η Σύμβαση). Η Τουρκία αντιδρά σ’ αυτή την επέκταση προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα (ημίκλειστη θάλασσα κ.λπ.) και το παράνομο casus belli. Παλαιότερα (2002-2003) η Τουρκία είχε δεχθεί διαφοροποιημένη επέκταση (12, 10, 8). Σήμερα την απορρίπτει. Κι όμως, αυτή παραμένει η μόνη ρεαλιστική, win-win λύση. Η Τουρκία έχει πλήρως άδικο να μη δέχεται καμιά απολύτως επέκταση. Και για την Ελλάδα είναι εντελώς ανεδαφικό να επιδιώκει επέκταση στα 12 ν.μ. καθώς στην περίπτωση αυτή θα απέκλειε, μεταξύ άλλων, την ελεύθερη πρόσβαση της Τουρκίας στη διεθνή θάλασσα (μόνο μέσω αβλαβούς διέλευσης). Θα προκαλούσε δυσχέρειες στη διεθνή ναυσιπλοΐα. Θα μετέτρεπε το Αιγαίο σε «ελληνική λίμνη» – δεν θέλουμε κάτι τέτοιο, έλεγε ο Κ. Καραμανλής.
Εναέριος χώρος
Η Σύμβαση για το Δίκαιο της επιβάλλει το εύρος του εναέριου χώρου να έχει ίδια έκταση με αυτό των χωρικών υδάτων. Από το 1931 η Ελλάδα έχει εύρος εναέριου χώρου 10 ν.μ., 4 μίλια μεγαλύτερο από τα χωρικά ύδατα. Αυτό συνιστά μια ανωμαλία που δικαιολογείται μεν από ιστορικούς λόγους αλλά όχι νομικούς. Η Τουρκία έχει επομένως ένα νομικό έρεισμα όταν εγείρει αυτό το ζήτημα. Μια επέκταση χωρικών υδάτων στα 10 ν.μ. θα αποκαθιστούσε τη σχετική αρμονία.
Δύο κάπως συναφή θέματα με τα παραπάνω, οι περιοχές έρευνας και διάσωσης (SΑR) και οι ρυθμίσεις για το FIR, απαιτούν επίσης αμοιβαία διευθέτηση.
Οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ
Η Σύμβαση UNCLOS προβλέπει ότι εκτός από την ηπειρωτική χώρα όλα τα νησιά (εκτός βράχων) διαθέτουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Η Τουρκία απορρίπτει κατηγορηματικά την πρόβλεψη αυτή. Δεν δέχεται καθόλου υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ για τα νησιά. Το ποια ακριβώς είναι η έκταση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ (όταν το εύρος της θάλασσας είναι περιορισμένο και δεν επιτρέπει τα 200 ν.μ. ως μέγιστο όριο) είναι το μείζον ζήτημα (η επήρεια/effect των νησιών) για τα νησιά Αιγαίου, Αν. Μεσογείου. Η Σύμβαση λέγει ότι στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των χωρών «με έναντι ή προσκείμενες ακτές… για την επίτευξη δίκαιης λύσης». Ή διαφορετικά παραπομπή της οριοθέτησης στη διεθνή δικαιοσύνη (Δικαστήρια Χάγης ή Αμβούργου). Η Ελλάδα θεωρεί (ορθώς ως αφετηριακή θέση) ότι όλα τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια σε υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Η Τουρκία καμιά επήρεια. Η διεθνής δικαιοσύνη έχει εκδώσει αντιφατικές αποφάσεις. Ορισμένες δικαιώνουν τη θέση της Ελλάδας, άλλες της Τουρκίας. Η Ελλάδα έχει πάντως δεχθεί μειωμένη επήρεια στις οριοθετήσεις με Ιταλία, Αίγυπτο. Επομένως η ενδιάμεση λύση τής σχετικά μειωμένης επήρειας θα έλυνε το πρόβλημα (εκτός εάν το Δικαστήριο κρίνει διαφορετικά), αρκεί κανένα νησί του Αιγαίου να μην εγκλωβισθεί σε τουρκική υφαλοκρηπίδα.
Αποστρατιωτικοποίηση νησιών
Υπάρχουν τρία διαφορετικά καθεστώτα αποστρατιωτικοποίησης. Το πρώτο για τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη το οποίο όμως ρητώς καταργήθηκε με τη Συνθήκη του Μοντρέ. Επομένως η Τουρκία κακώς και παρανόμως επιμένει στην αποστρατιωτικοποίησή τους (η Συνθήκη Μοντρέ δεν κάνει, εσφαλμένως, ρητή αναφορά σε Λήμνο, Σαμοθράκη – παράλειψη της ελληνικής αντιπροσωπείας). Το δεύτερο καθεστώς αφορά τα νησιά Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία για τα οποία η Συνθήκη της Λωζάννης (1923) προβλέπει (άρθ. 13) μερική αποστρατιωτικοποίηση (όχι ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα, μόνο εκπαιδευτικές μονάδες και χωροφυλακή ή αστυνομία). Το τρίτο καθεστώς αφορά τα Δωδεκάνησα. Η Συνθήκη των Παρισίων (1946) προβλέπει ότι «τα νησιά είναι και θα παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημένα» (άρθ. 14). Η Τουρκία στις σχετικές αιτιάσεις της πατάει επομένως σε κείμενα Συνθηκών αν και δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης των Παρισίων (res inter alios acta). Βρίσκεται όμως ουσιαστικά εν αδίκω καθώς η Ελλάδα έχει το νόμιμο δικαίωμα της αυτοάμυνας, δεδομένου ότι αισθάνεται απειλούμενη λόγω της παρουσίας ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων στην άλλη πλευρά και για σειρά άλλων λόγων (εισβολή/κατοχή Β. Κύπρου). Πολύ περισσότερο, η πρόσφατη διασύνδεση αποστρατιωτικοποίησης και ελληνικής κυριαρχίας των νησιών είναι εντελώς αυθαίρετη. Δεν προκύπτει από καμιά Συνθήκη.
«Γκρίζες ζώνες»
Η Τουρκία, ιδιαίτερα από τον Ιανουάριο 1966 και μετά, έχει διατυπώσει τον ισχυρισμό/επιχειρήματα ότι ορισμένες νησίδες, βράχοι κ.λπ. στο Αιγαίο (αγνώστου αριθμού) είναι «απροσδιόριστης κυριαρχίας» και επομένως θα πρέπει να υπάρξουν διαπραγματεύσεις για την αποσαφήνισή της. Πρόκειται για εντελώς έωλο ισχυρισμό για την ελληνική πλευρά. Οι Συνθήκες Λωζάννης και Παρισίων (και συναφή κείμενα) είναι απολύτως συγκεκριμένες.
Βέβαια εκτός απ’ αυτά τα ζητήµατα (που καταλήγουν αθροιστικά στο ιδεολόγηµα της Γαλάζιας Πατρίδας) υπάρχουν και άλλα που δεν εµπίπτουν αυστηρώς στο πεδίο των ελληνοτουρκικών διαφορών (µειονότητα Θράκης, Κυπριακό κ.λπ.) αν και επιβαρύνουν συνολικά την ελληνοτουρκική σχέση.