Καλώς ήρθατε στη δεκαετία του 1990. Σ’ αυτά τα δέκα χρόνια έγιναν πολλά. Στην πολιτική σφαίρα, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991 σηματοδότησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την έναρξη μιας νέας εποχής, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να παγιώνουν τη θέση τους ως ηγεμονική δύναμη. Παράλληλα, η Γερμανία επανενώθηκε το 1990, ενισχύοντας την ευρωπαϊκή ενότητα, ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση εδραίωσε τη δομή της με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1993. Στο τεχνολογικό επίπεδο, η δεκαετία του 1990 σηματοδοτήθηκε από την έκρηξη της τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών. Το Διαδίκτυο έγινε εμπορικά διαθέσιμο, με το World Wide Web να κάνει την εμφάνισή του το 1991. Η Microsoft κυκλοφόρησε τα Windows 95, ενώ η Apple καινοτόμησε με το πρώτο iMac. Οι πρώτες μηχανές αναζήτησης, όπως το Yahoo! (1994) και το Google (1998), έθεσαν τα θεμέλια για την ψηφιακή επανάσταση. Στην επιστήμη, η δεκαετία είδε τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος να ξεκινά (1990) και την κλωνοποίηση του προβάτου Ντόλι (1996), ενώ στο περιβάλλον, η υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότο (1997) τόνισε την ανάγκη για δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Κάπου εδώ, στα 1997 δηλαδή, ξεκινούν να γεννιούνται παιδιά που ανήκουν σε μια «νέα» γενιά. Τη γενιά Ζ.
Πολλοί νιώθουν άβολα με τον διαχωρισμό των ανθρώπων σε γενιές, καθώς η πραγματικότητα είναι ότι οι διαφορές ανάμεσά μας ορίζονται από αμέτρητους παράγοντες: τη γεωγραφική μας θέση, τη νοημοσύνη, τον χαρακτήρα, την παιδεία, τις οικογενειακές καταβολές ή ακόμα και την καθαρή τύχη. Αυτά τα στοιχεία δημιουργούν χάσματα τόσο βαθιά, που συχνά περιλαμβάνουν ολόκληρους κόσμους εμπειριών και αντιλήψεων. Υπάρχει όμως ουσία πίσω απ’ αυτόν τον γενεακό τεμαχισμό. Μέσω αυτού μας προσφέρεται ένα ευρύτερο πλαίσιο κατανόησης των κοινωνικών, τεχνολογικών και πολιτισμικών μεταβολών που διαμορφώνουν τον κόσμο. Μέσα από τη μελέτη γενιών, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη μετάβαση σε νέες εποχές, όπως αυτή της πλήρους ψηφιοποίησης, της ενισχυμένης κοινωνικής ευαισθησίας και της επαναξιολόγησης των αξιών, όπου κεντρικό ρόλο παίζει η Γενιά Ζ. Ο διαχωρισμός αυτός δεν ακυρώνει την ατομικότητα, αλλά φωτίζει τις συλλογικές μας πορείες, δίνοντάς μας τα εργαλεία να αντιληφθούμε το παρελθόν και να διαμορφώσουμε το μέλλον.
Ο κόσμος που διαμορφώθηκε από τις αλλαγές της δεκαετίας του ’90 είναι παγκοσμιοποιημένος και ψηφιακά διασυνδεδεμένος. Είναι ένας κόσμος όπου η τεχνολογία και η πληροφορία κυριαρχούν. Οταν οι κοινωνίες όμως ξύπνησαν από τη μεθυστική αυτή δεκαετία, μια δεκαετία όπου το τρίπτυχο ανάπτυξη – ευημερία – ειρήνη(με κάποιες εξαιρέσεις) κυριαρχούσε δίνοντας στους πολίτες μια πολύτιμη υπόσχεση: ότι το μέλλον θα βαίνει διαρκώς καλύτερο, τα πράγματα είχαν αλλάξει ραγδαία. Η τρομοκρατία των αρχών του 21ου αιώνα δημιούργησε ένα συλλογικό τραύμα ενώ συγχρόνως διαπιστώσαμε ότι οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανισότητες παραμένουν έντονες. Η Γενιά Ζ μπορεί να μην είχε γεννηθεί όταν συνέβαιναν αυτές οι τεκτονικές αλλαγές, ζει όμως και διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο που αυτές δημιούργησαν.
Σε διαρκή μετάβαση
Η γενιά που γεννήθηκε μεταξύ 1997 και 2012 είναι το προϊόν ενός κόσμου σε διαρκή μετάβαση. Μεγαλωμένη σε έναν πλανήτη όπου το Διαδίκτυο, τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν δεδομένα, αυτή η γενιά διαθέτει απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες και ανεπτυγμένες δεξιότητες κριτικής σκέψης. Ωστόσο, αυτή η συνεχής σύνδεση τους καθιστά επίσης ευάλωτους στην υπερφόρτωση δεδομένων και την ψηφιακή εξάρτηση.
Απευθυνθήκαμε σε νέους αυτής της γενιάς, με τους μισούς να ζουν στην Ελλάδα και τους υπόλοιπους στο εξωτερικό, συνεχίζοντας τις σπουδές τους σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και του Ηνωμένου Βασιλείου. Σκοπός μας ήταν να καταγράψουμε ποιες θεωρούν τις μεγαλύτερες προκλήσεις για το 2025.
Η εικόνα που προέκυψε είναι αποκαλυπτική. Οι νέοι που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα τοποθετούν το «άγχος επιβίωσης» στην κορυφή της λίστας. Η αγωνία για τους χαμηλούς μισθούς, το ρευστό εργασιακό περιβάλλον, την έλλειψη επαγγελματικής εξέλιξης και την οικονομική ανασφάλεια κυριαρχεί. «Πώς θα εξασφαλίσουμε ότι δεν θα πεθάνουμε στον δρόμο;» έγραψε χαρακτηριστικά ένας συμμετέχων.
Αντίθετα, όσοι ζουν στο εξωτερικό εκφράζουν μεγαλύτερη αισιοδοξία για την επαγγελματική τους πορεία και τη δομή της ζωής τους. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την κοινωνία στο σύνολό της, τονίζουν την επείγουσα ανάγκη πολιτικής δράσης, τουλάχιστον στο επίπεδο του προσδιορισμού προβλημάτων και λύσεων.
Τα μεγάλα προβλήματα, όμως, απαιτούν μεγάλες και συντονισμένες λύσεις, κάτι που καθιστά δύσκολες τις προβλέψεις για την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως η κλιματική αλλαγή ή η υπογεννητικότητα. Ακόμα μεγαλύτερες προκλήσεις, όπως οι πόλεμοι, παραμένουν αβέβαιες, καθώς τα κίνητρα των εμπλεκομένων συχνά δεν μπορούν να αξιολογηθούν με ορθολογικό τρόπο.
Στην ερώτησή μας για το πόσο συχνά διαδηλώνουν και με ποια αφορμή, οι απαντήσεις ήταν ξεκάθαρες: όσοι είχαν εξασφαλίσει βασικές ανάγκες, όπως βιοπορισμό, αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και ασφάλεια, έδειξαν μεγαλύτερη προθυμία να βγουν στους δρόμους για διεθνικά ζητήματα. Αντίθετα, εκείνοι που ζουν υπό καθεστώς ανασφάλειας και αβεβαιότητας σπάνια συμμετείχαν σε διαδηλώσεις, ακόμα και για κρίσιμα ζητήματα όπως η κλιματική κρίση ή οι πόλεμοι.
Τα ζητήματα
που τους απασχολούν
Είναι πολλές οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο πεδίο αυτό για τα ζητήματα που απασχολούν τη Γενιά Ζ από πλήθος οργανισμών και φορέων: άγχος, κλιματική κρίση, οικονομική ανασφάλεια, ανισότητες και πολιτική αστάθεια μεταξύ των κυριότερων ευρημάτων.
Η κλιματική κρίση είναι μια υπαρξιακή απειλή που ιεραρχείται στην κορυφή των προκλήσεων γι’ αυτή τη γενιά. Σύμφωνα με το Pew Research, το 67% θεωρεί την κλιματική αλλαγή τη μεγαλύτερη παγκόσμια απειλή. Από τις απεργίες της Greta Thunberg έως τη δημιουργία startups που προωθούν την κυκλική οικονομία, η Γενιά Ζ δεν μένει παθητική. Ωστόσο, εκθέσεις όπως αυτή της IPCC, της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος του ΟΗΕ δηλαδή, προειδοποιούν ότι η δράση των κυβερνήσεων καθυστερεί επικίνδυνα, κάτι που γεννά απογοήτευση και αγωνία.
Η ψυχική υγεία αποτελεί μια άλλη κρίσιμη πρόκληση. Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Ψυχολογικό Σύλλογο, Τα άτομα της Γενιάς Ζ είναι πιο πιθανό να αναφέρουν ανησυχίες για την ψυχική υγεία (π.χ. κατάθλιψη και άγχος) σε σύγκριση με προηγούμενες γενιές, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέγραψε αύξηση 25% στις αγχώδεις διαταραχές μετά την πανδημία COVID-19.
Η οικονομική ανασφάλεια είναι μια καθημερινή πραγματικότητα για τη Γενιά Ζ. Με πάνω από σχεδόν τους μισούς νέους να ζουν «από μισθό σε μισθό» (Deloitte), και το φοιτητικό χρέος στις ΗΠΑ να ξεπερνά τα 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια, η γενιά αυτή αγωνίζεται να επιβιώσει σε μια αβέβαιη αγορά εργασίας. Η αυτοματοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη απαιτούν νέες δεξιότητες, ενώ η παραδοσιακή εργασία αποδεικνύεται μη ταιριαστή με τις επιθυμίες και τις ανάγκες των περισσότερων εκπροσώπων αυτής της γενιάς. Συγχρόνως το άγχος για το ότι θα πάψουν να υφίστανται πολλά επαγγέλματα λόγω των σαρωτικών τεχνολογικών εξελίξεων και της επέλασης της ΑΙ είναι παρόν στις απαντήσεις που συλλέξαμε.
Ωστόσο, η τεχνολογία, το κύριο εργαλείο στα χέρια της Γενιάς Ζ, είναι μάλλον και η μεγαλύτερη παγίδα της. Οι περισσότεροι δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την αλήθεια από την παραπληροφόρηση (Reuters Institute), ενώ ζητήματα όπως η ιδιωτικότητα και η διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων παραμένουν φλέγοντα.
Τέλος, η πολιτική αστάθεια και η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς εντείνουν τις δυσκολίες. Ο αριθμός των ατόμων που εμπιστεύεται τις κυβερνήσεις βαίνει μειούμενος (Edelman Trust Barometer), ενώ οι αποτυχίες τους σε θέματα όπως η κλιματική δράση και η οικονομική δικαιοσύνη οδηγούν τη Γενιά Ζ να αναλάβει πρωτοβουλίες μέσω ψηφιακού ακτιβισμού και grassroots κινητοποιήσεων, δηλαδή κινημάτων βάσης και μικρές συλλογικότητες. Πράγμα που συνδέεται και με τη διαφαινόμενη διαρκή εξασθένιση του κομματικού φαινομένου, όπως το γνωρίσαμε στις μεταπολεμικές δημοκρατίες.