Η Ευρώπη έχει πολλούς λόγους να παραμείνει ενωμένη. Μια ενιαία αγορά απλοποιεί τις εμπορικές συμφωνίες, αφού οι 27 χώρες μπορούν να βρουν μια κοινή θέση, ακόμα κι αν χρειάζεται συμβιβασμός στα εθνικά συμφέροντα. Μια κρίση του ευρώ θα επηρέαζε όλους στη ζώνη του ενιαίου νομίσματος, γι’ αυτό και η σταθερότητα είναι προτεραιότητα.
Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, η αντίδραση της Ευρώπης ήταν άμεση. Με ενστικτώδη τρόμο, τα κράτη-μέλη επέβαλαν κυρώσεις στη Ρωσία και στήριξαν οικονομικά την Ουκρανία.
Η επόμενη κρίση που θα αντιμετωπίσει η Ευρώπη θα είναι πιο δύσκολη, καθώς οι απειλές έχουν αλλάξει δραματικά, σύμφωνα με τον Economist. Η Αμερική και η Κίνα δείχνουν αυξανόμενη περιφρόνηση προς την ΕΕ και τους διεθνείς κανόνες, γεγονός που περιπλέκει τις παγκόσμιες ισορροπίες. Οι ηγέτες αυτών των χωρών δεν διστάζουν να συνδέουν οικονομικά ζητήματα με θέματα ασφάλειας για να αυξήσουν τη γεωπολιτική τους επιρροή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπόσχεση του Ντόναλντ Τραμπ να χρησιμοποιήσει δασμούς και ακόμη και στρατιωτική πίεση για να πείσει τη Δανία να παραχωρήσει τη Γροιλανδία.
Η διεθνής ασφάλεια επιδεινώνεται και η Ευρώπη δεν μπορεί να αγνοήσει πλέον την απειλή. Οι ευρωπαϊκές χώρες αυξάνουν τους αμυντικούς τους προϋπολογισμούς και επανασχεδιάζουν τις ένοπλες δυνάμεις τους. Ωστόσο, η ήπειρος δρα από θέση αδυναμίας. Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ, βρίσκεται στο τρίτο συνεχόμενο έτος ύφεσης.
Νέα ρήγματα στην Ευρώπη
Οι νέες αυτές απειλές και τα οικονομικά προβλήματα προκαλούν νέους διχασμούς στην Ευρώπη, δημιουργώντας ρήγματα που δεν υπήρχαν στο παρελθόν.
Οι αδύναμες οικονομίες είναι πιο πιθανό να λάβουν κακές γεωπολιτικές αποφάσεις. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η περιφέρεια της Ευρώπης ήταν αυτή που αγωνιζόταν. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης μοίραζαν αδιακρίτως βίζες στους επενδυτές. Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ήταν περισσότερο από ευτυχείς να συνεργαστούν με την Κίνα στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «16+1», η οποία επεδίωκε να προσελκύσει την περιοχή στην τροχιά του Σι Τζινπίνγκ.
Τώρα ο πυρήνας της Ευρώπης υποφέρει. Δεν είναι μόνο η Γερμανία- το ΔΝΤ προβλέπει επίσης ισχνή ανάπτυξη για τη Γαλλία και την Ιταλία. Επομένως, οι μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης θα πρέπει να κατευθύνουν την ΕΕ μέσα σε επικίνδυνους καιρούς, ενώ παράλληλα θα προσπαθούν να μεταρρυθμίσουν τις δικές τους οικονομίες.
Τον Σεπτέμβριο ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και πρωθυπουργός της Ιταλίας, παρουσίασε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Χωρίς συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας υπάρχουν λίγες ελπίδες ακόμη και για τις πιο μετριοπαθείς από τις προτάσεις του.
Τα μέλη της ΕΕ ποτέ δεν ταυτίστηκαν σε θέματα εμπορίου, αλλά υπήρξε ισορροπία. Ένα μπλοκ ελεύθερου εμπορίου, με τη Βρετανία στην καρδιά του, βοήθησε να περιοριστούν τα προστατευτικά ένστικτα της Γαλλίας. Μια ισχυρή εσωτερική αγορά με όρια στη βιομηχανική πολιτική και το παγκόσμιο εμπόριο σε μεγάλο βαθμό με τους όρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, κράτησε όλα τα μέρη σε γενικές γραμμές ικανοποιημένα. Τώρα που η Βρετανία βγήκε, η ισορροπία έχει μετατοπιστεί υπέρ εκείνων που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τους δασμούς και τις επιδοτήσεις για πολιτικούς σκοπούς. Ο ΠΟΕ έχει μείνει με λίγους φίλους εκτός Ευρώπης και έχει χάσει μερικούς και εντός του μπλοκ.
Κόστος «βόμβα»
Η ασφάλεια θα περιπλέξει και άλλα ζητήματα. Οι χώρες με ιδιαίτερα ισχυρό συμφέρον να διατηρήσουν την αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη, όπως οι χώρες της Βαλτικής, ενδέχεται να απορρίψουν τους δασμούς αντιποίνων κατά του Τραμπ. Μπορεί επίσης να συνταχθούν με την Αμερική σε μέτρα κατά της Κίνας, όπως έκαναν πέρυσι, όταν ψήφισαν υπέρ των δασμών της ΕΕ στα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα. Ακόμη και οι ελεύθερες εμπορικές σκανδιναβικές χώρες είτε υποστήριξαν τα μέτρα (στην περίπτωση της Δανίας) είτε απείχαν (Φινλανδία και Σουηδία).
Η χρηματοδότηση είναι ένα άλλο πρόβλημα. Ακόμη και πριν οι ένοπλες δυνάμεις λάβουν τα επιπλέον χρήματά τους, το δημόσιο χρέος στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία υπερβαίνει το 100% του ΑΕΠ. Πέρυσι η Γαλλία είχε έλλειμμα άνω του 6% του ΑΕΠ- στοχεύει απλώς να το μειώσει στο 5% περίπου το 2025. Υπολογίσαμε πόσο θα πρέπει οι χώρες να μειώσουν το πρωτογενές έλλειμμά τους -δηλαδή τα ελλείμματα πριν από τις πληρωμές τόκων- για να διατηρήσουν τα ποσοστά χρέους τους στα σημερινά επίπεδα. Όπως είναι αναμενόμενο, η Γαλλία ξεχωρίζει, απαιτώντας περικοπές δαπανών ή αυξήσεις φόρων αξίας 4% του ΑΕΠ. Η Πολωνία και η Ιταλία θα αντιμετώπιζαν επίσης σκληρά μέτρα.
Η μάχη με τον πληθωρισμό
Μια οικονομική ύφεση θα έκανε τα επιχειρήματα ακόμη πιο έντονα. Η ΕΚΤ εξακολουθεί να παλεύει με τον πληθωρισμό -με τις τιμές των υπηρεσιών να αποτελούν ιδιαίτερο πρόβλημα, στο 4% πάνω από ένα χρόνο πριν- και ως εκ τούτου είναι απρόθυμη να μειώσει απότομα τα επιτόκια.
Οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών της ευρωζώνης έχουν αυξηθεί στο 16% του διαθέσιμου εισοδήματος, από 13% πριν από την πανδημία του covid-19, πλήττοντας την κατανάλωση. Οι επιχειρήσεις προετοιμάζονται για τον αντίκτυπο του Τραμπ, εν μέσω του ήδη έντονου ανταγωνισμού από την Κίνα. Η ευρωζώνη μπορεί σύντομα να επιστρέψει σε μια γνωστή συζήτηση: πρέπει να χρησιμοποιούνται οι ελλειμματικές δαπάνες για να στηριχθεί μια οικονομία;
Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ, η ΕΕ ξεπέρασε τα προβλήματα μέσω της βαθύτερης ολοκλήρωσης. Αδιανόητες πολιτικές, όπως η στήριξη της ΕΚΤ στο δημόσιο χρέος και η ανάληψη κοινού χρέους από τις χώρες της ΕΕ, έγιναν πραγματικότητα.
Ωστόσο, η πολιτική της Ευρώπης οδηγείται στα άκρα. Η Γερμανία θα αναλωθεί σε εκλογές μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου, με πιθανό αποτέλεσμα έναν ακόμη περιορισμένο κεντρώο συνασπισμό. Στη Γαλλία ο Εμμανουέλ Μακρόν παλεύει να σχηματίσει μια σταθερή κυβέρνηση. Η κυβέρνηση μειοψηφίας της Ισπανίας δεν μπορεί να περάσει προϋπολογισμό. Πράγματι, σε μια ασυνήθιστη αντιστροφή, η Ιταλία είναι η πιο σταθερή μεγάλη χώρα του μπλοκ, σύμφωνα με την Verisk Maplecroft.
Συν τοις άλλοις, πολλά από τα προβλήματα της ΕΕ αγγίζουν θέματα που βρίσκονται στην καρδιά της εθνικής πολιτικής: την ασφάλεια, το ρόλο του κράτους και τη φορολογία.