Οι βουλευτικές εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015 αποδείχθηκαν γεγονός ιστορικής σημασίας για την εγχώρια πολιτική σκηνή, ενώ δεν υπήρξε μικρότερη και η διεθνής απήχησή τους. Εχοντας αποκτήσει το προβάδισμα και τον αέρα της νίκης, πριν από τις ευρωεκλογές του Μαΐου
2014 – ουσιαστικά από τον Σεπτέμβριο του 2013 (Διάγραμμα 1), λίγο πριν απ’ τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα – ο ΣΥΡΙΖΑ, με κεντρικό σύνθημα «Η ελπίδα έρχεται» (1) θα κερδίσει τις εκλογές, με ποσοστό 36,3% και 2.246.000 ψήφους.
Με τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ αποδοκιμάστηκε η νεοφιλελεύθερη πολιτική της λιτότητας, ύστερα από μια 5ετία καταστροφικής εφαρμογής της στην Ελλάδα και τερματίστηκε μια μακρά περίοδος 40 ετών διακυβέρνησης της χώρας από τα κόμματα του παραδοσιακού μεταπολιτευτικού δικομματισμού. Το εκλογικό αποτέλεσμα προκάλεσε μια πρωτοφανή, για τα ελληνικά δεδομένα, πολιτική και κοινωνική συσπείρωση γύρω από τη νέα ελληνική κυβέρνηση. Δημιούργησε υψηλές προσδοκίες και εντυπωσιακή ευφορία στο εκλογικό σώμα (Διάγραμμα 2). Η μεταβολή του πολιτικού κλίματος που επήλθε, ξεπέρασε κάθε ιστορικό προηγούμενο της 20ετίας που προηγήθηκε, για την οποία διαθέτουμε συστηματικά εμπειρικά δεδομένα από έρευνες κοινής γνώμης. Στην πρώτη μετεκλογική μέτρηση του Πολιτικού Βαρόμετρου της Public Issue, η εκλογική επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ εκτιμήθηκε στο πρωτοφανές ποσοστό 54%, ενώ η δημοτικότητα του Αλέξη Τσίπρα (ποσοστό θετικών κρίσεων για το πρόσωπό του) εκτινάχθηκε από 47% προεκλογικά στο 87%. Στα 50 χρόνια της μεταπολιτευτικής περιόδου, ανάλογες επιδράσεις έχουν ασκήσει μόνον οι εκλογές του 1974 και του 1981.
Η εκλογική επιτυχία του Ιανουαρίου 2015 και, στη συνέχεια, η διαπραγμάτευση που επιχείρησε η ελληνική κυβέρνηση με τους ευρωπαίους εταίρους της χώρας, λειτούργησαν καταλυτικά για τον κομματικό συσχετισμό δυνάμεων. Μετά την επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ, η κατακόρυφη αύξηση της επιρροής του, αποτέλεσε, μετά το 1974, μοναδικό συνδυασμό «επίδρασης μετεκλογικής ευφορίας» και «συσπείρωσης γύρω από τη σημαία» (rally-around-the-flag ή rally-effect) (2). Η διάρκεια αυτής της επίδρασης συσπείρωσης κρίθηκε από την καταστροφική εξέλιξη της διαπραγμάτευσης. Κράτησε έξι μήνες και έληξε απότομα, μετά την κυβερνητική αναδίπλωση στο δημοψήφισμα της 5/7/2015 και την υπογραφή του 3ου Μνημονίου, στις 14/8/2015.
Η «πύρρειος» νίκη του Σεπτεμβρίου 2015
Στις εκβιαστικές εκλογές που ακολούθησαν αιφνιδιαστικά το δημοψήφισμα, τον Σεπτέμβριο του 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ επικράτησε για δεύτερη φορά. Οι διεργασίες που προηγήθηκαν σε συμπυκνωμένο χρόνο, το δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου, ελλείψει εναλλακτικής λύσης, δεν οδήγησαν σε αποδοκιμασία της κυβέρνησης, αλλά σε ψήφο 2ης ευκαιρίας, χωρίς όμως κοινωνική ανοχή και περίοδο χάριτος. Η δεύτερη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, τον Σεπτέμβριο του 2015, υπήρξε κατά τα φαινόμενα «πύρρειος». Σηματοδότησε την απαρχή της πτωτικής τάσης στην τροχιά της εκλογικής και πολιτικής επιρροής του που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, οδηγώντας ταυτόχρονα την αναιμική κομματική του βάση, διαχρονικά, σε πέντε διασπάσεις (ΛΑΕ, Πλεύση Ελευθερίας, ΜέΡΑ25, Νέα Αριστερά, Κίνημα Δημοκρατίας).
Η κοινωνική υποστήριξη που ο ΣΥΡΙΖΑ εξασφάλισε στην πρώιμη μνημονιακή περίοδο από το 2012 έως το καλοκαίρι του 2015, δεν κατάφερε να ριζώσει και να εδραιωθεί στην ελληνική κοινωνία (Διάγραμμα 3). Στη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, δεν κατόρθωσε να υπερασπιστεί τα συμφέροντα των κυριαρχούμενων τάξεων και να επανασυμφιλιωθεί μαζί τους, εδραιώνοντας μια ισχυρή και μακροχρόνια σχέση εκπροσώπησης με αυτές. Η ενίσχυση της κοινωνικής απογοήτευσης, η απομάκρυνση από την πολιτική και την εκλογική διαδικασία, για την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ φέρει σημαντική ευθύνη, λειτούργησε ευθέως εις βάρος της Αριστεράς και προετοίμασε την επιστροφή της Δεξιάς το 2019.
(1) https://www.youtube.com/watch?v=Ji9SuOx8Kjs
(2) Σχετικά με τους όρους, βλέπε Γ. Μαυρής και Γ. Συμεωνίδης, Δημοσκοπήσεις και πρόβλεψη των εκλογών στην Ελλάδα 2004-2015 (Αθήνα: Public Issue, 2016), 470, 488-9, https://www.mavris.gr/?sdm_process_download=1&download_id=8339
Ο Γιάννης Μαυρής είναι πολιτικός επιστήμονας, PhD, πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ερευνών Public Issue