Η προϊστορία της απονομής χάριτος ξεκινάει από την αρχαιότητα, όταν λειτουργούσε ως ένδειξη υπεροχής και ανωτερότητας. Στο μυαλό μας βέβαια έχουμε περισσότερο τους αυτοκράτορες ή τους βασιλιάδες να είναι εκείνοι που είχαν το δικαίωμα να απονέμουν χάρη και να σώσουν τη ζωή των μελλοθανάτων. Αυτό ισχύει μέχρι τις μέρες μας, μόνο που αντί για βασιλιάδες έχουμε κυβερνήτες.
Μπορεί να ακούγεται κάπως αναχρονιστικό το απονομή χάριτος, αλλά είναι ένας θεσμός που έχει τη σημασία του και ενίοτε έντονο συμβολισμό.
Κατά το ελληνικό Σύνταγμα, μέσα στις άλλες αρμοδιότητες και τα δικαιώματα που έχει ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει και το δικαίωμα, ύστερα από πρόταση του υπουργού Δικαιοσύνης και τη γνώμη συμβουλίου που συγκροτείται κατά πλειοψηφία από δικαστές, να χαρίζει, μετατρέπει ή μετριάζει τις ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια. Μπορεί ακόμα να αίρει τις κάθε είδους νόμιμες συνέπειες ποινών που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί. Επίσης, μόνο με τη συγκατάθεση της Βουλής έχει το δικαίωμα να απονέμει χάρη σε υπουργό που καταδικάστηκε.
Η χάρη ως μέτρο είναι όλως εξαιρετικό, έχει προσωπικό χαρακτήρα, απονέμεται ύστερα από αμετάκλητη καταδίκη και δεν εξαφανίζει την καταδικαστική απόφαση, αλλά ενεργεί για το μέλλον. Δεν έχει δηλαδή αναδρομική ισχύ, όπως έχει η αμνηστία.
Αυτό το θεσμικό εργαλείο είναι που έχει οδηγήσει κάποιες φορές στην ενεργοποίηση των αντανακλαστικών της κοινής γνώμης. Κατά καιρούς, μεγάλες ή και μικρότερες κοινωνικές ομάδες έχουν υποστηρίξει τα αιτήματα απονομής χάριτος. Η χάρη μπορεί να αφορά το υπόλοιπο, τον μετριασμό ή τη μετατροπή της ποινής καθώς και την άρση των νόμιμων συνεπειών της καταδίκης.
Οι επίσημοι ιστότοποι αναφέρουν πως για την αίτηση χρειάζονται από 3 έως 8 δικαιολογητικά, ένα παράβολο της τάξης των 120 ευρώ και (εκτιμώμενος) χρόνος αναμονής 18 μήνες! Επί της ουσίας χρειάζονται πολύ περισσότερα για να μπορέσει να φτάσει κανείς μέχρι εκεί.
Από τη Μεταπολίτευση
και μετά
Μετά την πτώση της δικτατορίας, απονομή χάριτος είχαμε για τους πολιτικούς κρατούμενους. Χωρίς μεγάλη δημοσιότητα, κατά διαστήματα απονέμεται χάρη και σε υπερήλικους κρατούμενους, που βρίσκονται λίγο πριν από το τέλος της ζωής τους, σε κατάδικους με σοβαρά προβλήματα υγείας, σε άτομα με ειδικές ανάγκες, ή σε άλλες περιπτώσεις που έχουν ανθρωπιστικό πρόσημο. Ο κάθε Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει υπογράψει σειρά τέτοιων αποφάσεων, συνήθως εν αγνοία της κοινής γνώμης.
– Ηταν το 2012 όταν ο Κάρολος Παπούλιας έδωσε χάρη σε πρώην χρήστη ουσιών, που είχε απεξαρτηθεί και εργαζόταν. Του είχε επιβληθεί ποινή φυλάκισης τεσσάρων ετών απόρροια της κλοπής μιας ρόδας αυτοκινήτου, δεκατέσσερα χρόνια νωρίτερα!
– Το 2019, ο Προκόπης Παυλόπουλος αποφάσισε απονομή χάριτος σε άνεργη μητέρα 4 παιδιών, που απειλούσε να αυτοκτονήσει, εκλιπαρώντας για την πρόσληψή της με 8μηνη σύμβαση σε υπηρεσία του Δήμου Καλαμάτας. Η αιτία που δεν μπορούσε να εργαστεί ήταν η δικαστική εκκρεμότητα από μια απλήρωτη οφειλή που δεν άφησε καθαρό το ποινικό της μητρώο.
– Αλλη περίπτωση στη σύγχρονη ιστορία είναι η έντονη συζήτηση που είχε γίνει για απονομή χάριτος σε μέλη της 17Ν. Πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η συγκέντρωση υπογραφών έπειτα από απεργία πείνας του κατάδικου με πολλές φορές ισόβια Δημήτρη Κουφοντίνα. Αποδέκτης των υπογραφών και χιλιάδων σχολίων στους επίσημους λογαριασμούς κοινωνικών δικτύων της Προεδρίας ήταν η απερχόμενη Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
– Σε μια άλλη περίπτωση, τον Οκτώβριο του 2020, η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος είχε στείλει επιστολή στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για να ενισχύσει το αίτημα απονομής χάριτος πρώην διευθύντριας Εκπαίδευσης που απολύθηκε για «κρίσεις» διευθυντών Σχολείων ύστερα από δικαστική απόφαση.
Τα αιτήματα για απονομή χάριτος από την Προεδρία της Δημοκρατίας είναι αρκετά και πολλά από αυτά απορρίπτονται πριν ακόμα φτάσουν στο γραφείο του Προέδρου…
Η υπόθεση του Χρήστου Ρούσσου
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Χρήστου Ρούσσου, όταν 19 ετών ενώ υπηρετούσε τη θητεία του ως ναύτης, δολοφόνησε τον 22χρονο εραστή του Ανέστη Παπαδόπουλο, τον Απρίλιο του 1976, ύστερα από πίεση για να εκδοθεί. Η ποινή του ναυτοδικείου ήταν ισόβια κάθειρξη. Χρόνια αργότερα ζητήθηκε απονομή χάριτος από τον τότε ΠτΔ Χρήστο Σαρτζετάκη, ο οποίος την αρνήθηκε. Ο κατάδικος ξεκίνησε απεργία πείνας. Η υγεία του κλονίστηκε και μπροστά στον κίνδυνο να πεθάνει, η τότε κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου τάχθηκε υπέρ της απονομής χάριτος.
Ο Σαρτζετάκης αρνήθηκε ξανά παρά και τη θετική εισήγηση του Συμβουλίου Χαρίτων, υποστηρίζοντας πως «δεν πρόκειται απλώς για έναν δολοφόνο αλλά για έναν ομοφυλόφιλο»! Αυτή η τοποθέτηση ξεσήκωσε θύελλα κοινωνικών και πολιτικών αντιδράσεων, που κατέληξε το 1987 σε πορεία διαμαρτυρίας προς το Προεδρικό Μέγαρο. Με αφορμή το γεγονός και την πολιτική πίεση που του ασκήθηκε, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε απειλήσει μέχρι και με παραίτηση, η οποία θα οδηγούσε σε εκλογές.
Τελικά, εκείνος που έδωσε τη χάρη ως νεοεκλεγείς Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Η απονομή χάριτος στον Ρούσσο ήταν μια από τις πρώτες πράξεις που υπέγραψε.
Στην ιστορία του Χρήστου Ρούσσου βασίστηκε το σενάριο της ταινίας «Αγγελος», του Γιώργου Κατακουζηνού και το ντοκιμαντέρ «Ησαν και οι δύο ανώμαλοι» με τίτλο δανεισμένο από δημοσίευμα της εποχής.