Καθώς εντείνονται οι προσπάθειες για μεγαλύτερη ηλεκτροδότηση του ενεργειακού συστήματος, τόσο σε ευρωπαϊκή όσο και σε παγκόσμια κλίμακα, με στόχο τη μετάβαση σε καθαρά καύσιμα, αυξάνεται η σημασία των ηλεκτρικών δικτύων και των ηλεκτρικών διασυνδέσεων. Στη ΝΑ Ευρώπη, η Ελλάδα ήδη διαδραματίζει κομβικό ρόλο καθώς, (α) ολοκληρώνει μέχρι το 2029 την ηλεκτρική διασύνδεση του συνόλου του νησιωτικού χώρου με το ηπειρωτικό ηλεκτρικό δίκτυο, και (β) προχωρά στη σχεδίαση και κατασκευή μεγάλων υποθαλάσσιων ηλεκτρικών διασυνδέσεων όπως του Great Sea Interconnector (GSI), που θα συνδέσει την Κρήτη με την Κύπρο και το Ισραήλ, και τον Green Aegean Interconnector που θα συνδέσει την Ελλάδα με τη Νότια Γερμανία.
Ως προς τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις εντός Ελλάδας, ο ΑΔΜΗΕ έχει ολοκληρώσει την ιδιαίτερα απαιτητική, από τεχνικής άποψης, διασύνδεση με την Κρήτη, μέσω δύο υποβρυχίων καλωδίων, με το σύστημα να ηλεκτροδοτείται πλήρως εντός του 2025 προσφέροντας ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού στο μεγαλύτερο ελλαδικό νησί και, ταυτόχρονα, επιτρέποντας τη μεγαλύτερη διείσδυση ΑΠΕ στο δίκτυό της. Παράλληλα, προχωρούν τα έργα για τη διασύνδεση της Δωδεκανήσου και των νησιών του Ανατολικού και Βορείου Αιγαίου.
Ομφάλιος λώρος. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ηλεκτρική διασύνδεση του ελληνικού νησιωτικού χώρου με το υπόλοιπο ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας έχει τεράστια γεωστρατηγική σημασία αφού πιστοποιεί την ύπαρξη εκτενούς οικονομικής δραστηριότητας στα νησιά του Αιγαίου, ενώ αποτελεί έναν οικονομικό και ενεργειακό ομφάλιο λώρο με την Ευρώπη. Με άλλα λόγια, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις αποτελούν μια ισχυρή γεωπολιτική ασπίδα του ελληνικού θαλάσσιου χώρου και έρχονται να αντικρούσουν στην πράξη τις τουρκικές διεκδικήσεις εις βάρος της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά και το διογκούμενο και απειλητικό αφήγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Ομως, με την ολοκλήρωση της ηλεκτρικής διασύνδεσης των αιγαιακών νήσων επεκτείνεται έμπρακτα ο ευρωπαϊκός οικονομικός χώρος, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για την επερχόμενη – και μάλλον αναπόφευκτη – μεγάλη αντιπαράθεση Ευρώπης – Τουρκίας.
Στο πλαίσιο του ανήσυχου γεωπολιτικού κλίματος που έχει διαμορφωθεί τελευταία στο Αιγαίο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας – που κάθε άλλο παρά ήρεμα νερά θυμίζει – θα πρέπει να δούμε την εξέλιξη του άλλου μεγάλου έργου του ΑΔΜΗΕ που αφορά την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου μέσω του Great Sea Interconnector (GSI). Αυτή αφορά ένα καλώδιο το οποίο θα μεταφέρει ηλεκτρικά φορτία συνεχούς ρεύματος 1 GW και θα ενώνει την Κρήτη με την Κύπρο (898 χλμ.) και την Κύπρο με το Ισραήλ (310 χλμ.). Το συνολικό κόστος του έργου εκτιμάται στα €1,9 δισ. με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση (Grant) ύψους €657 εκατ. από το Connecting Europe Facility.
Το έργο. Η κατασκευή του καλωδίου από την ανάδοχο εταιρεία, τη γαλλική Nexans, έχει ήδη ξεκινήσει, όπως και αυτή των μεγάλων επίγειων σταθμών μετατροπής σε Κρήτη και Κύπρο, με ανάδοχο τη Siemens.
Στο παρόν στάδιο εξέλιξης του έργου, ο ΑΔΜΗΕ με τη βοήθεια εξειδικευμένων εταιρειών εκτελεί βυθομετρικές μελέτες, μέχρι στιγμής στα ελληνικά χωρικά ύδατα αλλά πολύ σύντομα και στα διεθνή, εντός της ελληνικής και κυπριακής ΑΟΖ, προκειμένου να καθοριστεί με ακρίβεια η πορεία του καλωδίου, η πόντιση του οποίου όμως δεν προβλέπεται να ξεκινήσει πριν από το τέλος του 2026. Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στη διοίκηση του ΑΔΜΗΕ το μεγαλύτερο τμήμα του καλωδίου αναμένεται να τοποθετηθεί την περίοδο 2027-2028.
Χωρίς αμφιβολία, η κατασκευή σήμερα και η λειτουργία αύριο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου αποτελεί ένα έργο τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας αφού θέτει τέλος στην ενεργειακή απομόνωση της Μεγαλονήσου ενώ, παράλληλα, επεκτείνει το ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο καλύπτοντας και την τελευταία χώρα της ΕΕ, η οποία μέχρι τώρα παραμένει ηλεκτρικά ασύνδετη. Δυστυχώς, την πολύ θετική αυτή προοπτική της ηλεκτρικής διασύνδεσης έρχεται, μέσα από στοχευμένες ενέργειές της, να υποσκάψει η Τουρκία, όπως είδαμε από τα επεισόδια της Κάσου τον περασμένο Ιούλιο και Νοέμβριο και, πλέον πρόσφατα, βόρεια της Κρήτης, όταν πολεμικά πλοία της γείτονος προσπάθησαν να παρεμποδίσουν τις βυθομετρικές έρευνες.
Το ερώτημα. Ως εκ τούτου, τίθεται το εύλογο ερώτημα για το κατά πόσο θα αφήσει ανενόχλητη η Αγκυρα την Αθήνα να προχωρήσει στην πόντιση του καλωδίου μέσα από διεθνή ύδατα, τη στιγμή που, σε ένα τόσο πρώιμο στάδιο στην εξέλιξη του έργου, έχει υιοθετήσει μια τόσο προκλητική στάση με απειλές και στενό πολεμικό μαρκάρισμα.
Εύκολη απάντηση στο ανωτέρω ερώτημα δεν υπάρχει, παρά τη θετική για την Ελλάδα διατύπωση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία στο άρθρο 112 και στο άρθρο 79, παράγραφος 5, ξεκαθαρίζει ότι δεν απαιτείται να δοθεί ουδεμία άδεια από όμορη χώρα, και η μόνη υποχρέωση που έχουν στην προκειμένη περίπτωση Ελλάδα και Κύπρος είναι η απλή «ενημέρωση» της αρμόδιας κρατικής υπηρεσίας της Τουρκίας για την ακριβή διαδρομή που θα ακολουθήσει το καλώδιο, προς αποφυγή ζημιών στον βυθό, όπου, ενδεχομένως, η άλλη χώρα έχει τοποθετήσει ή πρόκειται να κατασκευάσει παρόμοια καλώδια ή αγωγούς αερίου ή νερού.
Με Ελλάδα και Κύπρο να δείχνουν αποφασισμένες να προχωρήσουν την τόσο απαραίτητη ηλεκτρική διασύνδεσή τους – κάτι που υποστηρίζεται έμπρακτα από την ΕΕ – το έργο του GSI προώρισται να αποτελέσει ένα είδος crash test για τη δυνατότητα Ελλάδας – Κύπρου να ασκήσουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα εντός της ΑΟΖ τους. Ενας ακόμα λόγος που η Ελλάδα οφείλει να ανακηρύξει ΑΟΖ, έστω έμμεσα, καταθέτοντας συντεταγμένες στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου με ταυτόχρονη ανάρτηση χάρτη, έτσι ώστε όλοι εντός και εκτός Ευρώπης να γνωρίζουν τα εξωτερικά όρια της ελληνικής ΑΟΖ. Κάτι που η Κύπρος το έπραξε ήδη, παρά την τουρκική κατοχή του 1/3 των εδαφών της.
Ο Κωστής Σταμπολής είναι πρόεδρος του ΙΕΝΕ και συγγραφέας του βιβλίου «Η Ελλάδα στη Νέα Ενεργειακή Εποχή» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αίολος