Είναι να μην έρθει ο Φεβρουάριος στην Τουρκία. Τέτοιες μέρες, από τα μέσα του μήνα δηλαδή και μετά, τα social media γεμίζουν από τραγούδια για τα γενέθλια του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος σε λίγες ημέρες συμπληρώνει τα 71 του χρόνια. Οι ρυθμοί ποικίλλουν από τσιφτετέλια έως dance κομμάτια, αλλά ο στίχος για τα «χρόνια πολλά» είναι κοινός: «İyi ki doğdun Erdogan». Αλλο ένα σημάδι – πέρα από τις γιγάντιες αφίσες του, ύψους πολλών ορόφων, που καλύπτουν τα κυβερνητικά κτίρια στην Αγκυρα και σε άλλες πόλεις – του πώς ο τούρκος πρόεδρος έχει επιβληθεί και ως κομμάτι μιας κυρίαρχης κουλτούρας.
Kυρίαρχος και της πολιτικής σκηνής στη χώρα του εδώ και 22 χρόνια, λογικά θα εξέταζε τώρα την έξοδό του από την ενεργό δράση, μια και το Σύνταγμα δεν επιτρέπει νέα προεδρική θητεία. Οσοι τον γνωρίζουν, το ψιθύριζαν εδώ και καιρό. «Ο Ταγίπ – πασά δεν φεύγει». Ολα δείχνουν ότι ετοιμάζεται για μια «τρίτη» ζωή, που θα αφήσει ανεξίτηλα το σημάδι του στη γειτονική μας χώρα.
Η πρώτη ήταν η ισλαμιστική περίοδός του – η αρχή της ενασχόλησής του με την πολιτική, η ανάδειξή του σε δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, η φυλάκισή του το 1998 με την κατηγορία της πρόκλησης θρησκευτικού μίσους επειδή απήγγειλε το ποίημα του Ζίγια Γκόκαλπ, που συνέκρινε τα τεμένη με στρατόπεδα και τους πιστούς με έναν στρατό. Ο Ερντογάν βγήκε από τη φυλακή το 1999 και δημιούργησε το ΑΚΡ, εγκαταλείποντας – εμφανώς τουλάχιστον – ισλαμιστικές πολιτικές.
Επανεφηύρε τον εαυτό του και τότε ξεκίνησε η «δεύτερη» ζωή του, ένας ηγέτης που στην αρχή ήθελε να αποτελέσει σύγχρονο μοντέλο για τον αραβικό κόσμο, ένας πολιτικός που, αργά αλλά σταθερά, προώθησε πολιτικές οι οποίες υπονομεύουν την κεμαλική παράδοση, έφτιαξε ένα βαθύ κράτος με πολλά πλοκάμια, ασκώντας αφόρητες πιέσεις στους πολιτικούς του αντιπάλους και σταδιακά προετοιμάζοντας το «τώρα».
Η ιστορική έκκληση Οτζαλάν
Το «τώρα» είναι η αρχή για την «τρίτη» ζωή του Ταγίπ Ερντογάν – για να αλλάξει το Σύνταγμα και να παραμείνει στον προεδρικό θώκο χρειάζεται 30 ψήφους περισσότερες από αυτές που διαθέτει στο κοινοβούλιο. Κύριο ρόλο θα παίξει ένας από τους μέχρι πρότινος μεγαλύτερους εχθρούς του. Ο φυλακισμένος ηγέτης του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (ΡΚΚ) Αμπντουλάχ Οτζαλάν που, αν δεν το έχει κάνει ήδη, αναμένεται από στιγμή σε στιγμή, σύμφωνα με τις πληροφορίες, μέσω βίντεο να απευθύνει στους υποστηρικτές του ένα «ιστορικό κάλεσμα», εν μέσω πολιτικής προσπάθειας να τερματιστεί η σύγκρουση πολλών δεκαετιών του ΡΚΚ με το τουρκικό κράτος.
«Ο Οτζαλάν θα κάνει μια ιστορική έκκληση για μια μόνιμη λύση στο κουρδικό ζήτημα», δήλωσε πριν από λίγες ημέρες στο κοινοβούλιο ο συμπρόεδρος του φιλοκουρδικού κόμματος DEM Τουντσέρ Μπακιρχάν. «Είμαστε έτοιμοι για μια μόνιμη και ριζική λύση. Δίνουμε σημασία σε αυτό το κάλεσμα και το υποστηρίζουμε». Το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), που χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική ομάδα από την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ενωση, ξεκίνησε την εξέγερση κατά του τουρκικού κράτους το 1984 με στόχο τη δημιουργία αυτόνομου κράτους για τους Κούρδους. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της Αγκυρας και του PKK κατέρρευσαν το 2015, οδηγώντας σε επανάληψη της σύγκρουσης, στην οποία έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι. Ο Ερντογάν έχει περάσει πολλά χρόνια δαιμονοποιώντας τους κούρδους μαχητές, όμως τώρα, για χάρη της παραμονής του στην εξουσία, θέλει να βρει τον δρόμο για την προσέγγισή τους. Αλλωστε, δεν ξεχνά ότι οι Κούρδοι τον είχαν στηρίξει στις αρχές της πολιτικής του καριέρας.
Τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ο Οτζαλάν θα μπορούσε να επιλέξει ως πιθανή ημερομηνία για τη δήλωση τη σημερινή ημέρα, 15η Φεβρουαρίου, την επέτειο της σύλληψής του στην Κένυα το 1999. Εκτοτε βρίσκεται φυλακισμένος στις φυλακές Ιμραλί, σε ένα νησί κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ούτως ή άλλως, η δήλωση Οτζαλάν θα είναι μια αρχή – ο αφοπλισμός των μαχητών του ΡΚΚ θα εξαρτηθεί από τα βήματα που θα κάνει η Αγκυρα.
Τα νέα «σύνορα της καρδιάς»
Ενδιαφέρον όμως έχει ότι την πρόταση την έκανε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ηγέτης του εθνικιστικού κόμματος ΜΗΡ και κυβερνητικός εταίρος του Ερντογάν. Μίλησε για την προοπτική να δοθεί στον Οτζαλάν «δικαίωμα στην ελπίδα» εάν το ΡΚΚ διαλυθεί. Σε αντίθεση με τη συνήθη σκληρή εθνικιστική ρητορική του, ο Μπαχτσελί έκανε λόγο για «δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις» που δεν διευκρίνισε. Πώς άλλαξε έτσι ο Μπαχτσελί;
Το φιλοκουρδικό DEM είναι το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα του κοινοβουλίου και οι ψήφοι των βουλευτών του είναι απαραίτητες στον Ερντογάν για να προχωρήσει στην αλλαγή του Συντάγματος. Φυσικά, εάν συμβεί αυτό, δεν θα περιοριστεί μόνο στις τροποποιήσεις που θα του επιτρέψουν να παραμείνει στην εξουσία, αλλά σίγουρα θα προχωρήσει και σε άλλες, λέει ο Γιλμάζ Τιπίογλου, αναλυτής στο γαλλικό think tank IFRI. «Τώρα είναι η στιγμή για εκείνον να αφήσει βαθιά το αποτύπωμά του στην Τουρκία, βάζοντας στο περιθώριο τις κεμαλικές αρχές». Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως τα τελευταία χρόνια μιλά συνεχώς για τον «Αιώνα της Τουρκίας», με συνεχείς αναφορές στα «σύνορα της καρδιάς» που ξεπερνούν κατά πολύ, όπως λέει, τα σημερινά σύνορα.
Φίμωση των αντίθετων φωνών
Αν αυτή η «τρίτη» ζωή του Ερντογάν κινδυνεύει από κάτι, είναι από τα επιφανή στελέχη της αντιπολίτευσης, κάποια από τα οποία μπορεί να αποτελέσουν το αντίπαλο δέος στις επόμενες προεδρικές εκλογές. Στον κυριότερο, τον Εκρέμ Ιμάμογλου, έχουν απαγγελθεί αλλεπάλληλες κατηγορίες, με τον κίνδυνο τα δικαστήρια να του επιβάλουν στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων και παύση από το αξίωμά του. Ο πιο δημοφιλής πολιτικός της αντιπολίτευσης αυτή τη στιγμή στην Τουρκία, ο δήμαρχος Αγκυρας Μανσούρ Γιαβάς, δεν έχει αποκαλύψει τις προθέσεις του, εν μέσω σφοδρών αντιπαραθέσεων στο εσωτερικό του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Πάντως, την τελευταία χρονιά, οι διώξεις εις βάρος μη φιλοκυβερνητικών δημάρχων είναι πολλές, με τελευταία τη σύλληψη πριν από έναν μήνα του Ριζά Ακπολάτ, δημάρχου του Μπεσίκτας, ενός από τους πλουσιότερους δήμους της Κωνσταντινούπολης.
Δεν σταματάει εκεί. Θέλοντας να φιμώσει και άλλο όσους αντιδρούν ακόμα, η κυβέρνηση βγάζει από τα συρτάρια διώξεις για όσους θεωρεί υποκινητές των διαδηλώσεων στο Γκεζί, πριν από 12 χρόνια, μεταξύ των οποίων γνωστοί καλλιτέχνες. Ενα μήνυμα προειδοποίησης, θεωρούν οι πολιτικοί αναλυτές, προς τον κόσμο της διανόησης να μην εκφράζει πολιτικές απόψεις. Ο πρόεδρος της νεολαίας του κυβερνώντος κόμματος Εγιούπ Καντίρ Ινάν το είπε ξεκάθαρα απευθυνόμενος «σε όσους ονειρεύονται ένα νέο Γκεζί», νέες μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις: «Αν προσπαθήσετε να καταλάβετε ξανά έστω και μια σπιθαμή δρόμων αυτής της χώρας, θα μας βρείτε απέναντί σας».
Πολύ σκληρός για να πεθάνει
Κάπως έτσι λοιπόν, με το καρότο και το μαστίγιο, ο Ταγίπ Ερντογάν ανοίγει έναν δρόμο που θεωρεί ότι θα τον οδηγήσει στην παραμονή στην εξουσία. Προς το τέλος της πολιτικής του καριέρας, θα κάνει όλα όσα σκεφτόταν καιρό και δεν το αποφάσιζε. Κάτι σαν τη δεύτερη θητεία του φίλου του Ντόναλντ Τραμπ. Ο Ερντογάν θέλει να αλλάξει την Τουρκία σε βάθος, οι ισλαμιστικές του κραυγές έχουν αρχίσει και επανέρχονται, αισθάνεται ότι η φωνή του είναι ισχυρή σε διεθνές επίπεδο, πρόσφατα έλεγε πως «στον κόσμο υπάρχουν δύο ηγέτες που έχουν παραμείνει τόσα χρόνια: εγώ και ο Βλαντίμιρ Πούτιν», ο άλλος φίλος του.
Με τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στην ευρύτερη περιοχή και τον ρόλο της Τουρκίας σε κρίσιμες χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία να είναι σημαντικός, ο Ερντογάν δεν μιλά τυχαία για περιοχές που κάποτε ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θέλει η επιρροή του να απλωθεί ακόμα περισσότερο σε αυτή την τρίτη φάση της πολιτικής του πορείας.
Θα τα καταφέρει; Ο Ιαν Μπρέμερ έγραφε πρόσφατα στο περιοδικό «Time» ότι ο Ερντογάν έχει ξεπεράσει κρίσεις που τελειώνουν την καριέρα ακόμα και των πιο ανθεκτικών ηγετών: επίμονο πληθωρισμό, πτώση του νομίσματος, άφιξη εκατομμυρίων προσφύγων, έναν ιδιαίτερα καταστροφικό σεισμό, αλλεπάλληλες κατηγορίες για διαφθορά, μαζικές διαδηλώσεις, διεθνείς καταδίκες και πιέσεις και απόπειρα πραξικοπήματος το 2016. «Διαλύοντας πολλούς από τους ανεξάρτητους κρατικούς θεσμούς της Τουρκίας – τον στρατό, τα δικαστήρια και τα μέσα ενημέρωσης –, έχει αποκτήσει τεράστια δύναμη. Υπάρχουν λίγα ισχυρότερα παραδείγματα στην παγκόσμια σκηνή ενός ηγέτη που δεν βλέπει μόνιμους συμμάχους ή αντιπάλους, παρά μόνο την αμετάβλητη ανάγκη να παραμείνει στην εξουσία».