Κάθε φορά νομίζω πως τίποτα δεν μπορεί να με εκπλήξει πια. Ως επαγγελματίας της ψυχικής υγείας, γνωρίζω καλά τους ανώριμους ψυχικούς μηχανισμούς που κάποιοι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να διαχειριστούν τις δικές τους ανασφάλειες: την άμυνα της άρνησης, τον φθόνο που μεταμφιέζεται σε “δίκαιη τιμωρία”, την ανάγκη να αισθανθούν ανώτεροι μειώνοντας τον πόνο των άλλων. Και όμως, κάθε φορά, η χαιρεκακία που αφθονεί στα κοινωνικά δίκτυα με αφήνει άφωνο.
Το να βλέπεις ανθρώπους να γελούν με την αγωνία όσων φοβούνται για τη ζωή τους, να θεωρούν ότι η καταστροφή ενός τόπου είναι ένα είδος “τιμωρίας” που κάποιος αξίζει, να αντιμετωπίζουν την ανθρώπινη δυστυχία σαν αφορμή για φτηνά αστεία και σαρκασμό… όλα αυτά ξεπερνούν τις θεωρητικές μου γνώσεις για την ανθρώπινη ψυχολογία. Είναι η στιγμή που η επιστήμη συναντά τη σκληρή πραγματικότητα: δεν είναι όλοι ικανοί να νιώσουν συμπόνια.
Αλλά ακόμα κι αν η απανθρωπιά υπάρχει και πάντα θα υπάρχει, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να την ανεχόμαστε αδιαμαρτύρητα. Γιατί δεν κρινόμαστε στο πώς αντιδρούμε όταν όλα πάνε καλά, αλλά στο πώς στεκόμαστε δίπλα στους άλλους όταν κινδυνεύουν. Και κάθε χλευασμός απέναντι σε ανθρώπους που φοβούνται ή υποφέρουν, δεν λέει τίποτα για εκείνους αλλά λέει τα πάντα για εμάς.
Σεισμός στο έδαφος, χαιρεκακία στις ψυχές
Η ψυχολογία έχει μελετήσει εκτενώς το φαινόμενο της αποστασιοποίησης από τον πόνο των άλλων. Όταν ένα καταστροφικό γεγονός δεν μας επηρεάζει άμεσα, ο εγκέφαλός τείνει να το αντιμετωπίζει ως κάτι απομακρυσμένο, σχεδόν αφηρημένο. Αυτό εξηγεί γιατί οι άνθρωποι που ζουν μακριά από σεισμογενείς περιοχές μπορούν να σχολιάζουν με εύκολο κυνισμό μια πραγματικότητα που δεν έχουν ζήσει ποτέ. Σύμφωνα με την έρευνα του Slovic (2007), οι άνθρωποι τείνουν να γίνονται λιγότερο ευαίσθητοι στον πόνο των άλλων όσο πιο μακριά αισθάνονται συναισθηματικά ή γεωγραφικά από το πρόβλημα.
Η Σαντορίνη, ως ένα από τα πιο τουριστικά νησιά της Ελλάδας, δεν αντιμετωπίζεται από πολλούς ως τόπος κατοικίας ανθρώπων με καθημερινές δυσκολίες, αλλά ως ένα “πολυτελές τουριστικό προϊόν”. Αυτή η απανθρωποποίηση των κατοίκων καταδεικνύει με το χειρότερο τρόπο τη μειωμένη ενσυναίσθηση ορισμένων συμπολιτών μας, που αντί να σκεφτούν τις οικογένειες που φοβούνται για τη ζωή και το βιος τους, βλέπουν μόνο ένα “ακριβό νησί” που “..καλά να πάθει”.
Και σαν να μην έφτανε ο φόβος για τον σεισμό, οι κάτοικοι και οι εργαζόμενοι στα νησιά έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με κάτι εξίσου τρομακτικό: την κερδοσκοπική εκμετάλλευση της απελπισίας τους. Οι τιμές των εισιτηρίων έχουν εκτοξευτεί, κάνοντας τη διαφυγή από την αβεβαιότητα προνόμιο όσων έχουν την οικονομική δυνατότητα. Και ενώ θα περίμενε κανείς μια συλλογική αντίδραση απέναντι σε αυτή την αισχροκέρδεια, στα κοινωνικά δίκτυα κάποιοι επέλεξαν να χλευάσουν.
“Αφού έχουν λεφτά”, έγραψαν. “Έτσι κι αλλιώς η Σαντορίνη είναι πανάκριβη”, συμπλήρωσαν άλλοι. Λες και η τιμή ενός καφέ ή ενός ξενοδοχείου καθορίζει το αν αξίζεις ανθρωπιά. Λες και οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται εκεί είναι όλοι εκατομμυριούχοι, άτρωτοι, προστατευμένοι από την πραγματικότητα των φυσικών καταστροφών.
Είναι πιο εύκολο να γελάσεις με την αγωνία των άλλων, παρά να παραδεχτείς ότι μια μέρα μπορεί να βρεθείς στη θέση τους. Όμως η ανθρωπιά δεν είναι ανταλλακτική. Δεν “δίνουμε” συμπόνια μόνο σε όσους ταιριάζουν στα δικά μας στερεότυπα περί αδικίας. Και σίγουρα δεν μετράμε το αν κάποιος αξίζει βοήθεια από την τιμή των τουριστικών του υπηρεσιών. Γιατί το πραγματικό τίμημα εδώ δεν είναι το κόστος των εισιτηρίων αλλά το πόσο φθηνή έχει γίνει η ανθρωπιά μας.
Ο κοινωνικός ψυχολόγος Richard Smith (2013) έχει περιγράψει το φαινόμενο της κακόβουλης χαράς (schadenfreude), σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι είναι δυνατόν να νιώθουν ικανοποίηση όταν εκείνοι που θεωρούνται “προνομιούχοι” αντιμετωπίζουν προβλήματα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν υπάρχει μια αντίληψη οικονομικής ανισότητας, ακόμα κι αν αυτή είναι εντελώς παρερμηνευμένη.
Οι περισσότεροι ντόπιοι και εποχικοί εργαζόμενοι επιβιώνουν με πολύ σκληρή δουλειά, και η τοπική οικονομία είναι άμεσα εξαρτημένη από τον τουρισμό. Η καταστροφή ή η μείωση της τουριστικής κίνησης εξαιτίας των σεισμών μπορεί να σημαίνει ανεργία, οικονομική δυσπραγία και μαζική έξοδο από το νησί.
Μια άλλη ψυχολογική παράμετρος αυτής της σκληρής στάσης είναι ο μηχανισμός άμυνας μέσω χιούμορ. Κάποιοι αστειεύονται για την κατάσταση, είτε για να μειώσουν το δικό τους άγχος είτε – και αυτό εδώ είναι το πιθανότερο – επειδή απλώς δεν έχουν την ικανότητα να νιώσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Σύμφωνα με τον McGraw et al. (2012), το χιούμορ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο διαχείρισης τραυματικών ή απειλητικών καταστάσεων, αλλά όταν δεν υπάρχει ευαισθησία, μπορεί να μετατραπεί σε κοινωνική αναλγησία. Σε αυτή την περίπτωση, τα “αστεία” για την καταστροφή ενός νησιού ή για τον φόβο των κατοίκων δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ανεπεξέργαστη έκφραση αδιαφορίας και συναισθηματικής αποστασιοποίησης.
Γιατί πρέπει να μας νοιάζει
Η συμπόνια και η αλληλεγγύη δεν γίνεται να είναι επιλεκτικές. Ένας σεισμός δεν διαλέγει πλούσιους και φτωχούς, τουρίστες και ντόπιους, επιχειρηματίες και εποχικούς εργαζόμενους. Όταν μια κοινότητα πλήττεται από ένα φυσικό φαινόμενο, η μόνη ανθρώπινη αντίδραση είναι η υποστήριξη, όχι η ειρωνεία.
Αντί να βλέπουμε τη Σαντορίνη ή οποιοδήποτε άλλο μέρος ως ένα ακριβό προϊόν, ας θυμηθούμε ότι πίσω από κάθε τουριστικό προορισμό υπάρχουν οικογένειες, εργαζόμενοι, παιδιά, ηλικιωμένοι, άνθρωποι που φοβούνται και ανησυχούν για το μέλλον τους. Ο σεισμός μπορεί να είναι ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά η έλλειψη ενσυναίσθησης είναι καθαρά ανθρώπινη επιλογή.
Μια κοινωνία που αντί να βοηθά, κοροϊδεύει αυτούς που βρίσκονται σε ανάγκη, αποτυγχάνει στη βασικότερη δοκιμασία της ανθρωπιάς. Και αυτό, ίσως, είναι πιο καταστροφικό από οποιονδήποτε σεισμό.
Βιβλιογραφία
McGraw, A. P., Williams, L. E., & Warren, C. (2012). The rise and fall of humor: Psychological distance modulates humorous responses to tragedy. Social Psychological and Personality Science, 3(4), 425-431.
Slovic, P. (2007). If I look at the mass I will never act: Psychic numbing and genocide. Judgment and Decision Making, 2(2), 79-95.
Smith, R. H. (2013). The Joy of Pain: Schadenfreude and the Dark Side of Human Nature. Oxford University Press.
Πηγή: papadimitriadis.gr
*Ο Δημήτρης Παπαδημητριάδης σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Διεθνή Πολιτική Υγείας στο London School of Economics (LSE). Εξειδικεύτηκε στην Ψυχιατρική και στην Ψυχοθεραπεία στο Λονδίνο (Royal Free Hospital & UCL School of Medicine, Halliwick Personality Disorder Service) και στην Αθήνα (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, Περιφ. Γενικό Νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”).
Συμμετείχε στο πρόγραμμα Γνωσιακής Θεραπείας για τις Διαταραχές Άγχους του Beck Institute for Cognitive Behavior Therapy που ίδρυσε στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ ο θεμελιωτής της γνωσιακής θεραπείας Dr. Aaron T. Beck.Έχει λάβει πολλούς τιμητικούς επαίνους για δραστηριότητές του.
Σήμερα εργάζεται ως ιδιώτης ψυχίατρoς – ψυχοθεραπευτής και συμμετέχει σε δράσεις ακτιβισμού για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Λαμβάνει μέρος σε επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες, όπου δίνει ομιλίες με στόχο την ενημέρωση του κοινού για ζητήματα ψυχικής υγείας με ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση του στίγματος. Παράλληλα, σχολιάζει στα ΜΜΕ και αρθρογραφεί τακτικά στον Τύπο για τα μείζονα κοινωνικά ζητήματα.Έχει συγγράψει τα βιβλία “Μικρή εισαγωγή: Άγχος” (πρώτο σε πωλήσεις στην πρώτη έκδοση) και “Μικρή εισαγωγή: Κατάθλιψη” που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
The post Σεισμοί στη Σαντορίνη, χαιρεκακία στα social media appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.