Στα προχθεσινά «ΝΕΑ» υπήρξε μια δημοσίευση που δεν μπορούσε παρά να μου δημιουργήσει ευφροσύνη: ήταν μια ανακοίνωση για την επίσκεψη του γάλλου υπουργού Αμυνας, με βάση την οποία προέκυπτε ότι εντός του Απριλίου μπορεί να επαναληφθούν οι έρευνες για το καλώδιο ηλεκτροδότησης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κύπρο, οι οποίες είχαν διακοπεί τον περασμένο μήνα, λόγω των αντιρρήσεων της Τουρκίας να μη δέχεται τις έρευνες αυτές, σε θαλάσσια περιοχή που βρισκόταν μέσα στο τουρκολιβυκό memorandum ή ακόμα και σε περιοχές των ανοιχτών θαλασσών όπου θεωρεί ότι μπορεί να έχει δικαιώματα.
Καθώς αντιλαμβάνεται καθένας που παροικεί την Ιερουσαλήμ, οι αντιρρήσεις αυτές είναι έωλες και δεν στηρίζονται πουθενά σε διατάξεις του διεθνούς δικαίου, και ειδικότερα του Δικαίου της Θάλασσας.
Στερούνται νομιμοποίησης
Πράγμα που σημαίνει ότι η παρουσία πολεμικών πλοίων για να παρεμποδίσουν τις έρευνες είναι παράνομη και τα επιχειρήματα της Τουρκίας στερούνται νομιμοποίησης.
Αλλά ας δούμε τα πράγματα με τη σειρά: τον περασμένο Ιούλιο ένα γαλλικό ερευνητικό πλοίο προέβη σε έρευνες του βυθού στα νερά έξω από την Κάσο, σε περιοχή που βρίσκεται, σύμφωνα με την Τουρκία, εντός του χώρου που καλύπτεται από το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Η ενέργεια αυτή, η οποία είχε συμφωνηθεί από την Ελλάδα (με τη συμβολή της Κυπριακής Δημοκρατίας), είχε ως αποτέλεσμα την αποστολή πέντε τουρκικών πολεμικών πλοίων στην περιοχή και την προειδοποίηση του γαλλικού ερευνητικού σκάφους από τα τουρκικά πολεμικά να σταματήσουν αμέσως την έρευνα και να αποχωρήσουν από τα δήθεν επίμαχα νερά.
Ζήτησε άδεια
Το γαλλικό πλοίο πράγματι ζήτησε την άδεια από την τουρκική κυβέρνηση και το επεισόδιο έληξε.
Δεύτερο επεισόδιο έγινε, μέσα στον τρέχοντα Μάρτιο, σε νερά παρακείμενα της Κρήτης, στα οποία το ερευνητικό πλοίο διεξήγε έρευνες και παρενοχλήθηκε από τουρκική φρεγάτα, με αποτέλεσμα να τις διακόψει και να αποχωρήσει.
Προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να διευθετηθεί το θέμα υστερογενώς απέτυχαν, με την επίμονη άρνηση της Τουρκίας για κάθε συμβιβαστική λύση που θα επέτρεπε τη συνέχιση των ερευνών και την τελική πόντιση του καλωδίου.
Κατάφωρη παραβίαση
Η επιμονή της Τουρκίας να θεωρεί πως για κάθε νόμιμη ενέργεια της Ελλάδας απαιτούνται η πληροφόρησή της και, εν τέλει, η παραχώρηση σχετικής άδειας για την εκτέλεση έρευνας αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
Πρώτον, οι έρευνες πλησίον της Κρήτης έγιναν εκτός της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης, στην ανοιχτή θάλασσα.
Η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών, ύπατη αρχή του Δικαίου της Θάλασσας, προβλέπει ότι στα διεθνή ύδατα ένα κράτος έχει το δικαίωμα, ανάμεσα στα άλλα, της πόντισης υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών.
Κατά συνέπεια, και οι έρευνες που είναι αναγκαίο να υπάρξουν πριν από την πόντιση απολαμβάνουν την ίδια ελευθερία.
Και ούτε υφίσταται πολιτική δέσμευση ανάμεσα στα δύο κράτη για προηγούμενη προειδοποίηση και άδεια προκειμένου ένα από αυτά να προχωρήσει σε τέτοιου είδους ενέργειες. Η Διακήρυξη των Αθηνών δεν αρκεί, όχι τόσο γιατί δεν είναι δεσμευτικό κείμενο, όσο γιατί το γράμμα του δεν προβλέπει μια τέτοια υποχρέωση για τα συμμετέχοντα σε αυτήν κράτη.
Αλλά και στην περίπτωση της Κάσου, και στο ενδεχόμενο οι έρευνες να παρενοχλούσαν δραστηριότητες της Τουρκίας, που διεξάγονταν σε περιοχές δικαιοδοσίας της, λόγω της ύπαρξης του τουρκολιβυκού μνημονίου, πάλι η ελευθερία των θαλασσών υποδεικνύει, και εδώ, ότι η Τουρκία δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίζει την πόντιση καλωδίων και τις προπαρασκευαστικές ενέργειες που οδηγούν σε αυτήν.
Ο μόνος λόγος που θα μπορούσε εύλογα να προτείνει η Τουρκία είναι αν οι ενέργειες αυτές παρεμπόδιζαν την άσκηση δικαιωμάτων στην υφαλοκρηπίδα ή στην ΑΟΖ της, κάτι που βέβαια δεν επικροτείται από τα πραγματικά περιστατικά. Και σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο ως έγκυρο, κάτι όμως που δεν θα εμπόδιζε την Τουρκία να το επικαλείται.
Επίδικη περιοχή
Πάντως η στάση της Τουρκίας φανερώνει ότι η χώρα αυτή θεωρεί πως ολόκληρο το Αιγαίο είναι μια επίδικη περιοχή, στην οποία έχει κάθε δικαίωμα να επεμβαίνει, εμποδίζοντας την Ελλάδα να προβαίνει στην άσκηση νόμιμων δικαιωμάτων της, και να είναι σε θέση να επιτρέπει ή να απαγορεύει την άσκησή τους.
Πράγμα που σαφώς ορίζεται από τους κανόνες του Δικαίου της Θάλασσας, το οποίο αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στις αρχές της ελευθερίας των θαλασσών, ακόμα και σε περιοχές εθνικής δικαιοδοσίας του παρακείμενου παράκτιου κράτους.
Ως εκ τούτου χαιρετίζουμε την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να συνεχίσει τις έρευνες με το γαλλικό πλοίο τον Απρίλιο, όταν θα είναι διαθέσιμο (διότι σήμερα, κατά δήλωση της κυβέρνησης, τα δύο ερευνητικά πλοία βρίσκονται σε καθεστώς συντήρησης).
Κι αυτό ανεξαρτήτως της στάσης που θα τηρήσει η τουρκική κυβέρνηση.
Αποστολή πλοίων
Εάν η Τουρκία επιθυμεί την αποστολή εκ νέου πολεμικών πλοίων που θα επιχειρούσαν να παρεμποδίσουν νόμιμες ενέργειές μας, αυτό δείχνει ότι δεν είναι έτοιμη να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των «ήρεμων νερών».
Γιατί τα «ήρεμα νερά» προϋποθέτουν και την κατανόηση των πράξεων του συνομιλητή σου, και τη συμβατότητά τους με το διεθνές δίκαιο. Ισως η μόνη υποχώρηση της Ελλάδας σε αυτό να είναι η προηγούμενη ενημέρωση της άλλης πλευράς του Αιγαίου, χωρίς όμως να περιμένει την απάντησή της, την οποία όλοι γνωρίζουμε ποια μπορεί να είναι.
Ο Χρήστος Ροζάκης είναι ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών