Συμφωνούμε ότι ως χώρα και παγκοσμίως δεν πάμε καλά, αλλά δεν ξέρουμε πού ακριβώς πάμε. Οι σταθερές μας, π.χ., οι δημοκρατικές χώρες που ξέραμε αλλάζουν με νέους πολιτικούς που θυμίζουν ξεχασμένες εποχές, οι δε παραδοσιακοί μας ψηφοφόροι μετατρέπονται σε αντισυστημικούς χωρίς να ξέρουν και αυτοί ποιο σύστημα θέλουν. Για να καταλάβουμε θα πρέπει να έχουμε κάποια ερμηνευτικά μοντέλα αλλά οι βάσεις μας έχουν θολώσει. Ποιος είναι με τον λαό, ο λαός με ποιον είναι; Οι «κακοί μας» τώρα έγιναν επιθυμητοί και μάλιστα σωτήρες. Πού είναι οι «καλοί» και ποιοι είναι οι ελίτ;
Μάλλον αλλάζουμε πολιτικό υπόδειγμα και δεν το ξέρουμε ακόμη. Μέχρι τώρα είχαμε σαφείς οδηγίες για το πού βρίσκεται το συμφέρον μας. Οι παλαιότερες που ξέρω είναι οι Δέκα Εντολές: ξεκάθαρη φόρμουλα για μια ουτοπία, μια σίγουρη συνταγή. Ημασταν πάντα Μανιχαϊστές με το μαύρο/άσπρο μας, κάποτε με τη Γη της Επαγγελίας και την Κόλαση, άλλοτε με τις διάφορες ιδεολογίες με τους καλούς και τους κακούς και με τις υποσχέσεις τους για «ρεαλιστικές ουτοπίες»: π.χ., με την egalité του «Το 1789» που συνοδεύτηκε με τόσους αποκεφαλισμούς, αλλά που ο σκοπός δεν επιτεύχθηκε, με την υπόσχεση μιας αταξικής κοινωνίας που τελικά δεν οικοδομήθηκε και τελευταία με τη «δημοκρατία» που πιστέψαμε ότι θα ήταν η τελευταία συνταγή για την τέλεια κοινωνία αλλά στην πράξη κάπου δεν μας βγήκε.
Μάλλον φταίμε εμείς με τις προσδοκίες μας για αυτήν την τελευταία ουτοπία. Πιστέψαμε ότι θα έχουμε εσαεί ανάπτυξη και ότι οι κρίσεις, οι στασιμότητες και οι υφέσεις έχουν ξεπεραστεί, όπως ξεπεράστηκαν και χάθηκαν η πανούκλα, η λέπρα, ή φυματίωση και τόσες άλλες ασθένειες με την εύρεση των εμβολίων. Τώρα με μόνο 5% πληθωρισμό ψάχνουμε για ένα νέο υπόδειγμα που θα εξασφαλίσει την ουτοπία μας, αυτήν που πιστέψαμε ότι δικαιούμαστε και μας τη στέρησαν.
Το δημοκρατικό πολίτευμα ήταν μια συνταγή βασιζόμενη σε δομές και θεσμούς: διάκριση εξουσιών, ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, Σύνταγμα, νόμοι, εκλογές… Αλλά ξεχάσαμε ότι αυτά δεν ήταν αυτοσκοπός αλλά το μέσον για να επιτευχθεί κάτι. Οχι βέβαια να διασφαλιστούν οι δομές, οι θεσμοί και οι λοιπές «δημοκρατικές κατακτήσεις»! Ο σκοπός ήταν να ικανοποιηθούν οι προσδοκίες των πολιτών. Και όταν οι προσδοκίες – ανεξάρτητα αν αυτές είναι πραγματοποιήσιμες ή όχι – δεν επαληθεύτηκαν, το υπόδειγμα αμφισβητήθηκε.
Το δημοκρατικό υπόδειγμα αυτοπαγιδεύτηκε. Αυτοπεριορίστηκε. Στην πράξη δεν λειτούργησε αποδοτικά. Στο όνομα των θεσμών, αρχών, κανόνων, συνταγμάτων και νόμων η λαϊκή προσμονή κρίθηκε άκαιρη, συντηρητική, οπισθοδρομική, αντιδημοκρατική και βέβαια κατά των θεσμών. Σε αυτήν τη συγκυρία παρουσιάστηκε η εναλλακτική πρόταση των λαϊκιστών, των Τραμπ, των Πούτιν, των Τζινπίνγκ και των Ερντογάν. Η νέα υπόσχεση είναι απλή: το νέο υπόδειγμα θα εξασφαλίσει τις προσδοκίες των λαών με ηγέτες τόσο ισχυρούς που δεν θα δεσμεύονται και δεν θα περιορίζονται από «παρωχημένους» θεσμούς και τα παρεμφερή. Αυτή η εξουσία θα είναι πιο αποτελεσματική, πιο γρήγορη να αντιμετωπίζει τα προβλήματα. Η λέξη «πραγματισμός» συνοψίζει το νέο όραμα. Το νέο δίπολο βιώνεται ως ένας μανιχαϊστικός αγώνας μεταξύ της «δημοκρατικής ουτοπίας» και του «κυνικού πραγματισμού».
Ο Ηρακλής Μήλλας είναι πολιτικός επιστήμονας, πολιτικός μηχανικός και μεταφραστής