Βεβαίως, κάθε γενιά νομίζει ότι είναι προορισμένη να ξαναφτιάξει τον κόσμο. Η δική μου γενιά, όμως, ξέρει ότι δεν θα τον ξαναφτιάξει. Αλλά η αποστολή της είναι, ίσως, πιο σπουδαία. Πρέπει να εμποδίσει τον κόσμο να χαλάσει. Από την ομιλία του Αλμπέρ Καμύ στο δημαρχείο της Στοκχόλμης στις 10 Δεκεμβρίου 1957 μετά την απονομή του βραβείου Νομπέλ Λογοτεχνίας.
Με αφορμή την πρόσφατη δήλωση του προέδρου Τραμπ πως η Ευρωπαϊκή Ενωση δημιουργήθηκε για να κάνει κακό στις ΗΠΑ, συζήτησα με φοιτητές και φοιτήτριές μου στο μάθημα «Εισαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ενοποίηση» και επιχειρήσαμε να ετοιμάσουμε ένα μικρό εισαγωγικό «μάθημα» για τους τραμπιστές της χώρας μας.
Αναρωτηθήκαμε αν θα ήταν χρήσιμο να ανατρέξουμε στον Εμάνουελ Καντ, στον Βίκτωρα Ουγκώ, στον Αριστίντ Μπριάν ή στον Γκουντενχόβε Καλέργκι προκειμένου να τους εξηγήσουμε πού βρίσκονται οι ρίζες της σημερινής Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πως πριν διατυπωθεί ως συγκεκριμένος πολιτικός στόχος, η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης ήταν απλά ένα όνειρο στα μυαλά φιλοσόφων και οραματιστών. Κάπου θα έχει ακούσει και ο πρόεδρος Τραμπ το όνομα Βίκτωρ Ουγκώ, ο οποίος εμπνεόμενος από ανθρωπιστικά ιδεώδη, οραματιζόταν τις ειρηνικές «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Ομως το όνειρο αυτό γκρεμίστηκε από τους φρικτούς πολέμους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα που ρήμαξαν την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Προτιμήσαμε λοιπόν να αναζητήσουμε επιχειρήματα μέσα από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ανατρέξαμε στον Ιούνιο του 1941, στην Ιταλία του Μουσολίνι, όταν μέσα από την τραγωδία του πολέμου έβγαινε μια ελπίδα για την επόμενη ημέρα. Σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης ιταλών αντιφασιστών, στο Βεντοτένε, ένα μικρό νησάκι απέναντι από τη Νάπολη, ο Αλτιέρο Σπινέλι, ο Ερνέστο Ρόσι και ο Ευγκένιο Κολόρνι, αναστοχάστηκαν πάνω στην ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης χωρίς πολέμους. Με βασικό συντάκτη τον Αλτιέρο Σπινέλι, κατέληξαν σε ένα κείμενο που το έβγαλαν κρυφά από το στρατόπεδο δικοί τους άνθρωποι και το οποίο σημάδεψε θετικά την Ιστορία της μεταπολεμικής Ευρώπης. Με τίτλο «Για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη: Ενα Σχέδιο Μανιφέστου», έγινε γνωστό ως «Μανιφέστο του Βεντοτένε», υιοθετήθηκε ως το Μανιφέστο της Ευρωπαϊκής Αντίστασης απέναντι στη ναζιστική και φασιστική κατοχή Ευρώπης.
Κινητοποίησε τις ελπίδες χιλιάδων αντιστασιακών που προσπαθούσαν να σχεδιάσουν την επόμενη ημέρα της Ευρώπης μετά τον Πόλεμο. Και κυρίως ενέπνευσε τις πρώτες πρωτοβουλίες συγκρότησης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.
Θα τους θυμίζαμε πως δέκα χρόνια αργότερα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο υπέγραφαν στο Παρίσι, στις 18 Απριλίου 1951, την ιστορική Συνθήκη που δημιουργούσε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και έβαζε τις βάσεις για την ειρήνη, τη συμφιλίωση και τη συνεργασία στην Ευρώπη.
Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η ευρωπαϊκή ενοποίηση σηματοδοτεί πρωτίστως την ειρήνη και την αλληλεγγύη. Με την αλληλεγγύη θα συμβάλουμε στη διαχείριση του τραύματος του πολέμου στην Ουκρανία. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι αυτή που μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη μεταπολεμική συμφιλίωση Ουκρανών και Ρώσων γιατί η ίδια χτίστηκε πάνω στις στάχτες και την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και στην ιστορική συμφιλίωση Γάλλων και Γερμανών.
Σήμερα έχουμε ανάγκη ένα πιο λειτουργικό σύστημα που θα οδηγήσει στην εμβάθυνση και ολοκλήρωση της ενοποιητικής διαδικασίας μέσα από περισσότερες κοινές πολιτικές. Θα περιλαμβάνει ένα σχέδιο διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης που θα οδηγεί στην ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας, προκειμένου η ΕΕ να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία και να εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της. Η νέα συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης που προκάλεσε ο Τραμπ, οδηγεί σήμερα εκ των πραγμάτων σε αναζήτηση μιας νέας αλληλεγγύης.
Ο Σωτήρης Ντάλης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, πρόεδρος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου