Ειδικά σε περιόδους δημοκρατίας, ένας λαός σπάνια θυμάται τις ημέρες των εκλογών, εκεί δηλαδή που η η κυβέρνηση παίρνει τη λαϊκή εντολή. Τις μεγάλες πολιτικές στιγμές του, ως εικόνες που τον καθόρισαν, τις έχει ζήσει ή τις έχει τοποθετήσει, νοητικά, στον δρόμο.
Πού πέφτει μια κυβέρνηση;
Η πρώτη πορεία για το Πολυτεχνείο μετά τη χούντα, οι συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ το ’81, τα πράσινα και τα μπλε καφενεία του ’89, οι Αγανακτισμένοι, το «Ναι» και το «Οχι» του 2015 – ήταν οι συλλογικές εμπειρίες των πολλών, μακριά από τους τοίχους ενός Κοινοβουλίου του οποίου το εσωτερικό οι περισσότεροι δεν θα δουν ποτέ, που έφτιαχναν και φτιάχνουν ακόμη τον μύθο της Μεταπολίτευσης.
Κι όμως, κάθε μια από αυτές τις στιγμές δεν θα ήταν τίποτα χωρίς μια κοινοβουλευτική διαδικασία από πίσω: οι πραγματικές αλλαγές, που δεν μένουν μόνο ως αίσθηση αλλά καταγράφονται ως γεγονός, προκύπτουν, στις δημοκρατίες, από μια ψηφοφορία στη Βουλή ή από μια εκλογή. Ακόμα και η παραίτηση του Γιώργου Παπανδρέου τον Νοέμβριο του 2011 ήρθε πέντε μέρες έπειτα από μια ψήφο εμπιστοσύνης που ο τότε πρωθυπουργός είχε κερδίσει.
Το δημοσκοπικό παράδοξο
Αυτές τις μέρες, με αφορμή τις γεμάτες πλατείες για τα Τέμπη και την πρόταση δυσπιστίας που κατέθεσε η αντιπολίτευση, η συζήτηση επέστρεψε αναπόφευκτα σε ένα ερώτημα που τέθηκε για τελευταία φορά πριν από μία δεκαπενταετία: πού πέφτει στ’ αλήθεια μια κυβέρνηση, σε μια πλατεία ή σε μια κάλπη; Η διαδικασία είναι η μία πλευρά του νομίσματος, δεν είναι όμως η μοναδική: στην τελευταία δημοσκόπηση της GPO το 52% των πολιτών θεωρεί πως πρέπει να γίνουν πρόωρες εκλογές, ενώ το 67,7% εκτιμά πως η κυβέρνηση έχει χάσει τη λαϊκή νομιμοποίηση.
Παρότι η ΝΔ εξακολουθεί να έχει την πρώτη θέση σε κάθε έρευνα που έχει δει το φως της δημοσιότητας, τι έχει μεσολαβήσει τον τελευταίο μήνα; Μαζικές διαδηλώσεις, ίσως οι μεγαλύτερες των τελευταίων πενήντα ετών, με καθολικό δυστύχημα για την αλήθεια και την απονομή δικαιοσύνης στο αίτημα των Τεμπών. Μια απόπειρα καταγραφής της ανθρωπογεωγραφίας των πλατειών δείχνει πως η επιτυχία τους ενδεχομένως εδράζεται στο ίδιο το μήνυμα, που αν και εν μέρει πολιτικό, δεν έχει ιδεολογικό περιεχόμενο. Οι πολίτες που βρέθηκαν για πρώτη φορά σε διαδήλωση στη ζωή τους περνούσαν μέσα από μπλοκ συνδικάτων, αριστερών οργανώσεων, σχολείων και φοιτητικών συλλόγων, αλλά και ακροδεξιών πυρήνων χωρίς δεύτερη σκέψη – οι συγκεντρωμένοι ήταν τόσο πολλοί που όλοι είχαν αναμειχθεί μεταξύ τους.
Με αποτελέσματα μερικές φορές κάπως παράδοξα: στο Σύνταγμα, για παράδειγμα, από την πλευρά της λεωφόρου Αμαλίας, λίγο μπροστά από ένα μπλοκ εθνικιστών χωρίς πολλά διακριτικά, ανέμιζε μια σημαία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η οριζόντια συμμετοχή πολιτών από όλο το πολιτικό φάσμα αποδεικνύει πως τα Τέμπη μπορούν να ενώσουν διαφορετικές ομάδες κάτω από το ίδιο αίτημα, πιέζοντας την κυβέρνηση να αλλάξει «γραμμή» – ή τουλάχιστον να συνειδητοποιήσει πως πρέπει να κινηθεί άμεσα για να ξανακερδίσει (αν το καταφέρει ποτέ) ένα κομμάτι της εμπιστοσύνης των διαμαρτυρόμενων.
Γιατί η αντιπολίτευση δεν κερδίζει
Μετά τις εικόνες της περασμένης Κυριακής, η αντιπολίτευση, πιο επιτακτικά ή πιο έμμεσα, ζητεί την παραίτηση της κυβέρνησης και την προκήρυξη εκλογών. Τα προοδευτικά κόμματα που συνυπέγραψαν την πρόταση δυσπιστίας προφανώς αναγνωρίζουν πως κάθε φορά στην Ιστορία που μια πλατεία άλλαξε τα δεδομένα, έφερε δηλαδή νωρίτερα εκλογές, επέλεγε έναν εκφραστή που την εκπροσωπούσε.
Οσες έρευνες έχουν γίνει το τελευταίο διάστημα, ωστόσο, δεν έχουν δείξει ποιος αντίπαλος της ΝΔ είναι αυτός που κερδίζει ουσιαστικά από τη δική της πτώση – μεγαλύτερη άνοδο δείχνουν δυνάμεις που μέχρι πρότινος θεωρούνταν περιθωριακές και όχι ένα από τα δύο κόμματα που έχουν κυβερνητικό παρελθόν, το ΠΑΣΟΚ ή ο ΣΥΡΙΖΑ. Βουλευτές της αντιπολίτευσης ομολογούν, δημόσια και ιδιωτικά, πως η κυβερνητική πλειοψηφία είναι «μπετόν αρμέ», ενώ στη δική της ομιλία στην Ολομέλεια το απόγευμα της Πέμπτης, η Ντόρα Μπακογιάννη εξήγησε γιατί η θέση μιας κυβέρνησης δεν χάνεται απαραίτητα όταν αυτή χάσει τη μάχη της πλατείας: «Είμαστε εδώ για να μπορέσουμε να ξανακερδίσουμε την εμπιστοσύνη που έχει χάσει ο ελληνικός λαός, όχι μόνο σε εμάς, στο πολιτικό σύστημα στο σύνολό του.
Οσο κι αν θέλετε να στρουθοκαμηλίσετε, η πραγματικότητα είναι πως αν εμάς μας χρεώνουν ευθύνες για το ατύχημα, εσάς σας χρεώνουν καπηλεία». Η κυβέρνηση ποντάρει στην απουσία βασικής εναλλακτικής, γνωρίζοντας πως αυτός θεωρείται από τους αναλυτές ο κύριος λόγος για τον οποίο το μήνυμα της εκάστοτε πλατείας δεν φέρνει και το ανάλογο αποτέλεσμα από τέτοιου μεγέθους μαζικές κινητοποιήσεις. Τα περιθώρια κινήσεων που έχει είναι, με άλλα λόγια, μεγαλύτερα.
Η πολυσύνθετη απάντηση
Θεωρητικά, η απάντηση στο ερώτημα «πλατεία ή κάλπη» έχει να κάνει με την ιδεολογική κοσμοθεωρία του ερωτώμενου, με την πίστη του στις λαϊκές κινητοποιήσεις και με την κοινωνική και πολιτική συγκυρία. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ πιο σύνθετη, γιατί η μια πλευρά του διλήμματος καθορίζει την άλλη.
Είτε πρόκειται για μια κυβέρνηση που αναπόφευκτα βρίσκεται αντιμέτωπη με δείκτες δημοφιλίας και καταλληλότητας που βαίνουν μειούμενοι είτε για δυνάμεις της αντιπολίτευσης που δεν βλέπουν κανέναν να διαδηλώνει (και) με το βλέμμα στραμμένο σ’ αυτούς, η πλατεία και η κάλπη δεν είναι σχήματα αντιθετικά, αλλά αλληλοσυμπληρούμενα. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που είναι για τους πολίτες, όταν αυτοί συνειδητοποιούν πως η επιρροή και η παρέμβασή τους δεν περιορίζεται στην παρουσία τους πίσω από το παραβάν μία φορά κάθε τέσσερα χρόνια – αν όμως δεν εμφανιστούν εκεί, πάντα κάποιος άλλος θα αποφασίζει γι’ αυτούς.