Από τα Μαζίδια και τις κούνιες μέχρι τα νεκρόδειπνα και τον ρουκετοπόλεμο, η Ελλάδα τιμά και φέτος, όπως κάθε Πάσχα, τις παραδόσεις που έχουν ιστορία η οποία συχνά χάνεται στα βάθη των χρόνων, αν όχι των αιώνων. Στη χώρα μας, εξάλλου, τα λαϊκά έθιμα δεν έλειψαν ποτέ – έτσι και το ελληνικό Πάσχα δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο. Κάποια έθιμα έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα και στο δωδεκάθεο, ενώ άλλα στην τουρκοκρατία και την αντίσταση. Καλύπτουν δε σχεδόν όλες τις περιοχές – από τις Κυκλάδες και τη Στερεά Ελλάδα μέχρι την Ηπειρο και από τη Μακεδονία ως την Πελοπόννησο και την Κρήτη.
Πόσα από αυτά τα έθιμα, όμως, γνωρίζουμε σήμερα για το ελληνικό Πάσχα – και πόσο καλά; Ιδού δέκα τα οποία ξεχωρίσαμε – χωρίς, βεβαίως, πρόθεση να αδικήσουμε κανένα από τα υπόλοιπα, που έχουν βάλει ανεξίτηλη τη δική τους σφραγίδα.
Τα Μαζίδια
Ενα έθιμο το οποίο επανήλθε ύστερα από πολλά χρόνια, επαναφέροντας την πασχαλινή παράδοση στην Καβάλα. Την τρίτη ημέρα του Πάσχα γίνεται η πομπή των εικονισμάτων από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, τα οποία μεταφέρονται στην παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα Μαζίδια, με σκοπό ο Χριστός να ευλογήσει την καλλιεργητική περίοδο. Από εκεί η περιφορά μεταφέρεται στην κεντρική πλατεία του οικισμού, όπου στήνεται γλέντι. Στον χορό πρώτος είναι ο ιερέας, ενώ ακολουθούν οι κάτοικοι της περιοχής υπό τον ήχο τραγουδιών σχετικών με την παράδοση, τα οποία διασώθηκαν μέσα στον χρόνο. Το γλέντι ολοκληρώνεται με την προσφορά φαγητών και εδεσμάτων από τις ελεύθερες (ανύπαντρες) γυναίκες της κοινότητας.
Οι κούνιες
Ενα από τα παλαιότερα έθιμα με καταγωγή από την αρχαία Ελλάδα και το δωδεκάθεο είναι οι κούνιες στη Μάρπησσα της Πάρου. Στην αρχαία Ελλάδα, με τον ερχομό της άνοιξης πίστευαν πως η κίνηση της κούνιας προς τον ουρανό έφερνε καλή τύχη και ελευθερία. Στη σύγχρονη Ελλάδα, οι νέοι τις μέρες του Πάσχα έφτιαχναν αυτοσχέδιες κούνιες και τις κρεμούσαν σε τρία κυρίως σημεία της περιοχής. Εκεί έστηναν ένα γερό δοκάρι και έδεναν με σκοινί τις κούνιες – από αυτό στη μια πλευρά και από κάποιο σημείο ενός σπιτιού στην άλλη. Σε αυτές πήγαιναν και κάθονταν ανύπαντρες κοπέλες και τις κουνούσαν για να κινήσουν το ενδιαφέρον στα αγόρια. Τις ημέρες του Πάσχα οι κοπέλες είχαν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο και αποφάσιζαν ποιον γαμπρό θα «πάρουν», με την επιλογή να γίνεται με βάση τα ερωτικά δίστιχα τα οποία απήγγελλαν τα αγόρια στις κοπέλες.
Τα νεκρόδειπνα
Από τα βάθη του Πόντου, κάτοικοι σε πολλά χωριά της Κοζάνης κάνουν νεκρόδειπνα την επόμενη μέρα του Πάσχα, ως φόρο τιμής στους νεκρούς τους. Τη Δευτέρα του Πάσχα οι κάτοικοι επισκέπτονται τα μνήματα των ανθρώπων τους και ετοιμάζουν εορταστικό τραπέζι το οποίο αποτελείται από ό,τι αγαπούσαν οι άνθρωποι που έχουν φύγει από τη ζωή, όπως γλυκά, κρασί και φαγητό. Το γεύμα διαρκεί μέχρι τις πρώτες απογευματινές ώρες και αργότερα μετατρέπεται σε γλέντι, με ποντιακή μουσική, χορούς και τραγούδια, που φέρνουν αναμνήσεις και «ξυπνούν» συναισθήματα. Στόχος των κατοίκων είναι η συμφιλίωση του ανθρώπου με τον θάνατο, καθώς και η εκτίμηση της ζωής και της αγάπης που απολαμβάνουν.
Ο καλύτερος λάκκος
Με τις ρίζες του στο ρουμελιώτικο Πάσχα, ο διαγωνισμός του καλύτερου λάκκου παίρνει ζωή στη Λειβαδιά για ενδέκατη συνεχόμενη χρονιά. Ο διαγωνισμός αυτός έχει ως στόχο την ανάδειξη του καλύτερου ψήστη αρνιού και τα στοιχεία που τον διακρίνουν είναι ο τρόπος χειρισμού της σούβλας, ο αριθμός των αρνιών που θα καταφέρει να ψήσει τελικώς, αλλά και ο ίδιος ο αριθμός των συμμετεχόντων. Στον συγκεκριμένο διαγωνισμό μπορεί να συμμετάσχει ο καθένας, αρκεί να θεωρεί τον εαυτό του ικανό ψήστη. Το έθιμο αυτό έχει πάρει μια μορφή διαγωνισμού τα τελευταία χρόνια, ενώ το έπαθλο που απονέμεται στον νικητή είναι συνήθως τρόφιμα και κρασί.
Ο νιπτήρας
Το έθιμο του νιπτήρα στην Πάτμο αποτελεί την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου και μεταφέρει τα διδάγματα του Χριστού κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, μετά τη Θεία Λειτουργία στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη, ξεκίνα η πομπή των ιερέων και των μοναχών προς την πλατεία Εμμανουήλ Ξάνθου στη Χώρα της Πάτμου. Εκεί, ο καθηγούμενος της Μονής, αναπαριστώντας τον Ιησού Χρηστό, πλένει τα πόδια 12 ιερέων που συμβολίζουν τους μαθητές του Ιησού και γίνεται η αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου. Η μοναδικότητα αυτού του εθίμου προβάλλει την ιστορικότητα του τόπου και ελκύει κόσμο από όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό.
Ο ρουκετοπόλεµος
Ο ρουκετοπόλεμος στη Χίο είναι σίγουρα ένα από τα πιο γνωστά μα και αμφιλεγόμενα έθιμα του ελληνικού Πάσχα. Το βράδυ της Ανάστασης, στον Βροντάδο της Χίου, μικροί και μεγάλοι ξεκινούν… πόλεμο με χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες, τις οποίες εκτοξεύουν από δύο εκκλησίες που αποτελούν και τα «στρατόπεδα» της μάχης. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται στους ενορίτες της Παναγίας Ερειάνθης με την ονομασία Παναγούσοι και στους ενορίτες του Αγίου Μάρκου με την ονομασία Αγιομαρκούσοι. Στόχος της πρώτης ομάδας αποτελεί ο τρούλος και το έμβλημα της εκκλησίας του Αγίου Μάρκου, ενώ της δεύτερης το ρολόι του καμπαναριού της εκκλησίας της Παναγίας Ερειάνθης. Την επομένη γίνεται η καταμέτρηση των ρουκετών που χτύπησαν τους στόχους, μέσω της οποίας αναδεικνύεται η νικητήρια ομάδα, και το «ραντεβού» ανανεώνεται για το επόμενο Πάσχα. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα πάνω από 60 άνθρωποι έχουν ακρωτηριαστεί και τουλάχιστον 10 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους, στοιχεία τα οποία το βαφτίζουν ως «ένα από τα πιο επικίνδυνα πασχαλινά έθιμα της Ελλάδας».
Οι µπότηδες
Ενα από τα πιο γνωστά πασχαλινά έθιμα δεν είναι άλλο από τους μπότηδες στην Κέρκυρα. Η προετοιμασία ξεκινάει εβδομάδες νωρίτερα, με την κατασκευή των πήλινων κανατιών, ενώ την προηγούμενη μέρα η Αστυνομία να αφήνει σημειώματα και ανακοινώσεις στους παρκαρισμένους οδηγούς προκειμένου να μετακινήσουν τα οχήματά τους ενόψει του «κανατοπολέμου» που θα ακολουθήσει. Με την πρώτη Ανάσταση και μόλις οι δείκτες του ρολογιού δείξουν 12 το μεσημέρι οι κάτοικοι αρχίζουν να πετούν τα πήλινα κανάτια από τα μπαλκόνια τους. Η ατμόσφαιρα εντείνεται από τις κραυγές ενθουσιασμού των θεατών, οι οποίοι παρακολουθούν το παράξενο αυτό έθιμο έχοντας έρθει από διάφορες περιοχές εντός και εκτός Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της «εκτέλεσης», φιλαρμονικές βγαίνουν στους δρόμους και ντύνουν μουσικά τον εορτασμό της Ανάστασης.
Το κάψιµο του Ιούδα
Από τη Ναύπακτο και τη Λευκάδα μέχρι την Κρήτη, το κάψιμο του Ιούδα είναι ένα από τα παλαιότερα έθιμα του τόπου μας, που έλκει την καταγωγή του από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι κάτοικοι μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα δημιουργούν ένα ομοίωμα του Ιούδα του Ισκαριώτη, του μαθητή του Χριστού ο οποίος τον πρόδωσε για 30 αργύρια. Οσον αφορά το κάψιμο του Ιούδα, συμβολίζει την καταδίκη κάθε είδους προδοσίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ομοίωμα φτιάχνεται συνήθως από ξύλο, άχυρο και κουρέλια ώστε να είναι εύφλεκτο και ακίνδυνο, ενώ στα μάτια του προστίθενται κροτίδες. Παλαιότερα η μεταφορά του ομοιώματος γινόταν με γαϊδουράκι και καιγόταν με πανηγυρισμούς σε κεντρικό σημείο της κοινότητας – ή σε σημείο με μεγάλη ορατότητα, ακόμη και σε σχεδίες στη θάλασσα. Συναντάται δε με πολλές παραλλαγές σε όλη την Ελλάδα και συμβολίζει την αποβολή του κακού και της προδοσίας.
Τα χάρτινα αερόστατα
Στο Λεωνίδιο του Νομού Αρκαδίας η νύχτα της Ανάστασης γίνεται μέρα από εκατοντάδες χάρτινα και φωτεινά αερόστατα. Το έθιμο αυτό ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και η διαδικασία για την πραγμάτωσή του αρχίζει εβδομάδες πριν, με την προσεκτική δημιουργία των αερόστατων. Σχεδόν κάθε σπίτι στο Λεωνίδιο παίρνει μέρος στο έθιμο αυτό και τη στιγμή του «Χριστός ανέστη» ο κόπος τον κατοίκων μετατρέπεται σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα που μένει ανεξίτηλο στη μνήμη των παρευρισκομένων. Τα αερόστατα αποτελούνται από καλάμια και χαρτί, ενώ η τεχνική δημιουργίας τους χάνεται μέσα στα χρόνια. Η πυροδότησή τους γίνεται με τη χρήση ενός πανιού το οποίο είναι εμποτισμένο με λάδι και πετρέλαιο.
Το κάψιµο της ρόκας
Σε πολλά χωριά της Πιερίας, ένα από τα βασικά έθιμα που αναβιώνουν την περίοδο του Πάσχα αποτελούσε κάποτε σύμβολο κατά της τουρκοκρατίας. Το κάψιμο της ρόκας διοργανώνεται την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη διάρκειά του οι γυναίκες του χωριού ντύνονται με παραδοσιακές φορεσιές και χορεύουν τον «διπλωτό» χορό στην πλατεία, ενώ τραγουδούν τραγούδια αφιερωμένα στο Πάσχα. Παράλληλα με τον χορό ξεκινάει το κάψιμο της ρόκας, το οποίο πραγματοποιείται με πάθος και ένταση και συμβολίζει την αντίσταση του ανθρώπου κατά της καταπίεσης. Το έθιμο παίρνει μορφή τελετουργίας και οι παρευρισκόμενοι μένουν με το στόμα ανοιχτό.