Η εικόνα ενός καταφυγίου ζώων πολλές φορές συνοδεύεται από έννοιες όπως φροντίδα, σίτιση, καθαριότητα, ασφάλεια. Ομως, η ευζωία – η πλήρης σωματική και ψυχική ευημερία των ζώων – δεν εξαντλείται στα βασικά. Η ψυχική υγεία των σκύλων και των γατών που διαβιούν σε περιορισμένο περιβάλλον είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική. Σε αυτό το σημείο, ο γνωστικός εμπλουτισμός αναδεικνύεται σε βασικό εργαλείο για την προαγωγή της ποιότητας ζωής των ζώων.
Ως γνωστικός ή περιβαλλοντικός εμπλουτισμός ορίζεται το σύνολο των ερεθισμάτων και δραστηριοτήτων που ενεργοποιούν τις αισθήσεις, τη μνήμη, τη σκέψη και τη συμπεριφορά του ζώου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Ζωικής Υγείας (WOAH), η προσφορά τέτοιων ερεθισμάτων είναι απαραίτητη για την αποφυγή άγχους, ανίας και στερεοτυπικών συμπεριφορών. Ερευνες από πανεπιστήμια όπως του Cambridge και του Cornell επιβεβαιώνουν ότι ο εμπλουτισμός μειώνει τη νοσηρότητα, βελτιώνει τη συμπεριφορά και αυξάνει τις πιθανότητες υιοθεσίας.
Στους σκύλους, τα puzzles τροφής, τα μασητικά αντικείμενα, τα διαδραστικά παιχνίδια, οι περίπατοι και η εκπαίδευση θετικής ενίσχυσης συμβάλλουν στην ψυχική ισορροπία, διέγερση και εκτόνωση. Οι γάτες ευνοούνται από πολυεπίπεδους χώρους με κρυψώνες, ονυχοδρόμια, θέα προς το εξωτερικό περιβάλλον, οσφρητικά και οπτικά ερεθίσματα, αλλά και ασφαλείς χώρους απομόνωσης. Κοινό ζητούμενο είναι η ποικιλία, η εναλλαγή και η δυνατότητα επιλογής.
Ο εμπλουτισμός δεν είναι πολυτέλεια αλλά καθημερινή ανάγκη. Δεν απαιτεί πάντα δαπανηρό εξοπλισμό: λίγη φαντασία, ανακύκλωση υλικών και προγραμματισμός αρκούν για να δημιουργηθούν εναλλασσόμενα ερεθίσματα. Παράλληλα, ενσωματώνεται εύκολα στην καθημερινή φροντίδα χωρίς να επιβαρύνει τον χρόνο των φροντιστών.
Ζώα που βιώνουν εμπλουτισμένο περιβάλλον είναι πιο ήρεμα, κοινωνικά, υγιή και έτοιμα να προσαρμοστούν σε νέο σπίτι. Κάθε ημέρα σε ένα καταφύγιο μπορεί να γίνει ευκαιρία για δράση, και όχι περίοδος παθητικής αναμονής.
Ακόμη κι αν δεν έχουν οικογένεια, αξίζουν κάθε μέρα να ζουν – όχι απλώς να περιμένουν πίσω από μια πόρτα. Ο εμπλουτισμός είναι αυτή η διαφορά: μια καθημερινή πράξη φροντίδας, που χαρίζει ζωή και όχι απλώς επιβίωση…
Ο Δημήτρης Γκουγκουλής είναι επίκουρος καθηγητής Διαχείρισης Υγείας Ζώων, Τμήμα Κτηνιατρικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας