«Η στεγαστική κρίση αποτελεί για την Ευρώπη τόσο μεγάλη απειλή όσο και η Ρωσία», δήλωσε σε συνέντευξή του στο Politico ο δήμαρχος της Βαρκελώνης Jaume Collboni, προσθέτοντας ότι «παίρνουμε το ρίσκο να πιστέψουν η εργατική και η μεσαία τάξη πως οι δημοκρατίες είναι ανίκανες να δώσουν λύσεις στα μεγαλύτερα προβλήματά τους». Μπορεί η Βαρκελώνη, από την οποία μιλά ο Collboni, να έχει δει τα ενοίκια των διαθέσιμων κατοικιών της να αυξάνονται κατά 70% την τελευταία δεκαετία, η εικόνα όμως είναι παρόμοια σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση. Τα ενοίκια γίνονται όλο και πιο ακριβά, το διαθέσιμο εισόδημα είναι περιορισμένο με το 50% του να διατίθεται για τη στέγαση σε πολλές περιπτώσεις εξαντλώντας οικονομικά τους πολίτες, κλειστές κατοικίες που βρίσκονται εκτός αγοράς, αύξηση των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbnb και ελάχιστες ή ανύπαρκτες – στην περίπτωση της Ελλάδας – δημόσιες κοινωνικές κατοικίες πιέζουν ακόμα περισσότερο την υπάρχουσα κατάσταση. Από τη Λισαβόνα ως το Βερολίνο κι από το Δουβλίνο ως την Αθήνα, οι πολίτες είναι θυμωμένοι με την έλλειψη οικονομικά προσβάσιμης κατοικίας, τους απανταχού λαϊκιστές να δράττονται της ευκαιρίας να «καβαλήσουν» το ρεύμα θυμού του κόσμου για την υπάρχουσα κατάσταση, αυξάνοντας τα ποσοστά τους.
Διαδηλώσεις
Πρόσφατα σε πόλεις όπως η Λισαβόνα, το Μιλάνο και το Αμστερνταμ, χιλιάδες διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους στηλιτεύοντας την έλλειψη οικονομικά ανεκτής κατοικίας. Εσχάτως αντίστοιχα καλέσματα για συγκεντρώσεις έγιναν και στην Ελλάδα με πιο πρόσφατο αυτό το Σάββατο 26 Απριλίου, στο πλαίσιο των παγκόσμιων ημερών δράσης για την κατοικία, στην πλατεία Κολοκοτρώνη της Αθήνας από τον «Συντονισμό Σωματείων και Συλλογικοτήτων για τη Στέγαση», τονίζοντας ότι «η στέγαση είναι δικαίωμα και όχι εμπόρευμα». Η στεγαστική κρίση όμως δεν είναι κάτι που συνέβη από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά κάτι που σιγοβράζει εδώ και χρόνια και έφτασε στο σημείο να αποτελεί μείζον πρόβλημα για τον μέσο πολίτη της Ενωσης – και φυσικά της Ελλάδας – λόγω της μακρόχρονης πολιτικής αδράνειας να ρυθμιστεί μια αγορά που λειτουργεί ανεξέλεγκτα, συχνά χωρίς πλαίσιο, μεταχειριζόμενη την κατοικία όχι ως δικαίωμα και ως πυλώνα κοινωνικής συνοχής, αλλά ως εμπορεύσιμο αγαθό στην καλύτερη ή επενδυτικό ατού στη χειρότερη. Είναι γεγονός πως πολλοί που βρίσκονται με πάνω από ένα διαμερίσματα στα χέρια τους προσβλέπουν νοικιάζοντάς τα να βγάλουν τα έξοδα του μήνα. Μαύρη τρύπα στην αγορά ενοικίασης αποτελούν επίσης τα ενοίκια, στα οποία διαφέρει σημαντικά η δηλωμένη τιμή με την πραγματική.
Η Ελλάδα και η Ευρώπη
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα η κατάσταση στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις μοιάζει αποπνικτική. Οποιος αναζητήσει διαμέρισμα προς ενοικίαση βρίσκεται αντιμέτωπος με ενοίκια που τις περισσότερες φορές ξεκινούν από 600 ευρώ για ένα μικρό – όχι σε ικανοποιητική κατάσταση – δυάρι. Είναι κοινός τόπος πια για όποιον αναζητά μια γκαρσονιέρα ότι το ενοίκιο θα ξεκινά στην καλύτερη περίπτωση από 350-400 ευρώ. Στη κατάσταση αυτή έρχεται να βάλει το λιθαράκι του και το Airbnb, που ενώ δεν είναι στα επίπεδα της Βαρκελώνης για παράδειγμα, δυσκολεύει πολύ την αναζήτηση κατοικίας για μακροχρόνια μίσθωση αλλά και το πρόγραμμα της «χρυσής βίζας». Με τα στοιχεία της απογραφής ακινήτων που διενήργησε η ΕΛΣΤΑΤ να μην είναι άμεσα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο, αίσθηση προκαλούν τα στοιχεία που δημοσίευσε το Ινστιτούτο Τουριστικών Μελετών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) σε μια πρόσφατη μελέτη του με τίτλο «Η φέρουσα ικανότητα τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή της Αθήνας» από την οποία προκύπτει ότι τον Σεπτέμβριο του 2022 «λειτουργούσαν 12.165 καταλύματα τύπου Airbnb στην περιοχή της Αθήνας, ενώ, αντίστοιχα, τον Ιούλιο του 2015 λειτουργούσαν μόλις 2.116, με την αύξηση των καταλυμάτων που διατίθενται στο πλαίσιο της οικονομίας του διαμοιρασμού να διαμορφώνεται στο 475% από τον Ιούλιο του 2015 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2022».
Σε ό,τι αφορά τις τιμές των ενοικίων τα στατιστικά μιλούν επίσης από μόνα τους. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, τα ενοίκια σημείωσαν αύξηση 5,4% μέσα σε ένα έτος, τον Σεπτέμβριο του 2024, ενώ τον Φεβρουάριο του 2025 η αύξηση έφτασε στο 9,9%. Από την άλλη, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΣΥΕ/Πανελλαδικού Δικτύου E-real estates, η αύξηση στην τιμή των ενοικίων την πενταετία 2018-2023 είναι της τάξης του 52,1%.
Στεγαστικές παρεμβάσεις
Η χώρα μας είναι η μόνη στην Ευρώπη των «27» που δεν διαθέτει πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας ενώ την ίδια στιγμή απουσιάζει και ένας φορέας μέριμνας για το στεγαστικό επιφορτισμένος με την εκπόνηση σχεδίων και την άσκηση εξειδικευμένων στεγαστικών παρεμβάσεων. Και όλα αυτά ενώ συγχρόνως σε επτά ευρωπαϊκές χώρες (Δανία, Αυστρία, Ολλανδία, Γαλλία, Φινλανδία, Νορβηγία, Σουηδία) το ποσοστό των κοινωνικών κατοικιών υπερβαίνει το 15% του συνολικού αποθέματος των κατοικιών και το 30% των ενοικιαζόμενων, σε άλλες 2 (Ιρλανδία και Τσεχία) αγγίζει το 10% του συνόλου και το 20% των ενοικιαζόμενων χωρίς να αναφερθούμε στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες όπου τα ποσοστά ιδιοκατοίκησης φτάνουν συχνά ποσοστά της τάξης του 85%, σύμφωνα με έρευνα που εκπόνησε ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και διευθυντής Μελετών του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών Βύρων Κοτζαμάνης. Οταν αναφερόμαστε σε «κοινωνική κατοικία» δεν εννοούμε φυσικά κάτι αντίστοιχο με τον θεσμό της εργατικής κατοικίας (μέσω του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας στο παρελθόν) που στόχευε στην απόκτηση ιδιόκτητων κατοικιών από τους πολίτες, αλλά στη δημιουργία ενός αποθεματικού ενεργειακά αποδοτικών κατοικιών με χαμηλό ενοίκιο από μη κερδοσκοπικούς φορείς και η διάθεσή τους στην αγορά ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα σύγχρονα στεγαστικά πρότυπα.
Από τη μεριά της, η Ευρωπαϊκή Ενωση, απέκτησε για πρώτη φορά επίτροπο για θέματα στέγασης, ενώ το 2021 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα με το οποίο καλεί τα κράτη-μέλη της ΕΕ να αναγνωρίσουν την κατάλληλη στέγαση ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, που να είναι νομικά κατοχυρωμένο. Τον Δεκέμβριο του 2024, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη σύσταση ειδικής επιτροπής, η οποία θα καταθέσει προτάσεις για το πώς η ΕΕ θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα στον τομέα της στέγασης. Η επιτροπή θα λειτουργεί για διάστημα ενός έτους.
Διαφορά «φάσης»
Γράψαμε πιο πάνω ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα-κράτος μέλος της ΕΕ που δεν διαθέτει πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας. Ενδεικτικό της διαφοράς «φάσης» της Ελλάδας με τα υπόλοιπα κράτη μέλη σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του κατεπείγοντος ζητήματος της στεγαστικής κρίσης είναι το γεγονός ότι Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία για παράδειγμα, διέθεσαν πολλά δισεκατομμύρια ευρώ από τα ποσά που τους αναλογούσαν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την κατασκευή χιλιάδων κοινωνικών κατοικιών, ώστε να αυξηθεί η προσφορά κατοικιών. Σε αντίθεση με αυτές τις πολιτικές, η Ελλάδα αντί να αυξήσει την προσφορά, με τη δημιουργία κατοικιών, αύξησε τη ζήτηση, διαθέτοντας μεγάλα ποσά από το δικό της ΤΑΑ ώστε να δοθούν δάνεια για απόκτηση κατοικιών, για ανακαίνιση, θέρμανση και μόνωση σπιτιών με αποτέλεσμα να αυξάνεται η αξία των υπαρχουσών κατοικιών και να ακριβαίνουν περαιτέρω και τα ενοίκια. Τα στοιχεία είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
ΠΛΑΙΣΙΟ
ΤΙΤΛΟΣ
Το πρότζεκτ στη ΧΡΩ.ΠΕΙ και η επιστροφή ενοικίου
Το μόνο πρότζεκτ που προσιδιάζει σε κοινωνική κατοικία στη χώρα μας με εμπλοκή όμως ιδιωτών στη διαχείριση των κατοικιών ή μέρους τους, είναι το πρόγραμμα Κοινωνικής Αντιπαροχής που έχει ξεκινήσει, αλλά είναι δεν έχει προχωρήσει πραγματικά. Το πρώτο συγκρότημα κοινωνικής κατοικίας αυτού του μακροπρόθεσμου πρότζεκτ θα χτιστεί στη ΧΡΩ.ΠΕΙ (πάνω στην Πειραιώς).
Την περασμένη εβδομάδα, στο πλαίσιο ανακοινώσεων του Πρωθυπουργού, ανακοινώθηκε πως θα επιστρέφεται κάθε χρόνο ένα ενοίκιο στους ενοικιαστές ώστε να ελαφρυνθούν τα έξοδά τους. Βήμα θετικό, αλλά παραμένει έκφανση μιας επιδοματικής πολιτικής και όχι στεγαστικής.