Κατά τη δεκαετία του 1930 απλώθηκε στην Ευρώπη κλίμα εκφοβισμού και ανελευθερίας. Η εχθροπάθεια και οι τραμπουκισμοί στόχευαν την ελευθερία της έκφρασης, και κατοχύρωσαν ως επίσημη πολιτική τους αποκλεισμούς, τις διακρίσεις και τις στοχοποιήσεις ατόμων ή δραστηριοτήτων. Κοινωνίες που έσφυζαν από δημιουργικότητα έκλεισαν, έγιναν εχθρικές στη διανόηση, στην τέχνη, στην επιστήμη. Αποτέλεσμα, η φυγή συγγραφέων, δημιουργών και επιστημόνων. Την έξοδο εκείνη υποδέχθηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ρίχνοντας θεμέλια για τη δική τους πρόοδο, πρωτοπορία και υπεροχή.
Τα γνωστά παραδείγματα είναι από τον χώρο της επιστήμης: ο Αϊνστάιν, ο Νιλς Μπορ, ο Οπενχάιμερ και ο Φέρμι μετέφρασαν τη θεωρητική φυσική σε αποφασιστική μέθοδο τερματισμού του πολέμου. Θεμελίωσαν έτσι την επιστημονική πρωτοκαθεδρία. Ο κατάλογος συνεχίζει: το Χόλιγουντ προσέλκυσε τον Φριτς Λαγκ, τον Μπίλι Ουάιλντερ, τη Μαρλέν Ντίτριχ. Στα Οικονομικά, η αποπομπή του Φον Νόιμαν, του Σούμπετερ, του Λεόντιεφ μετέφερε τα ηνία σε αμερικανικά πανεπιστήμια. Το New School στη Νέα Υόρκη ενσωμάτωσε το «Πανεπιστήμιο στην Εξορία» (University in Exile), που προστάτευσε τη Χάνα Αρεντ μαζί με άλλους 170 επιστήμονες και τις οικογένειές τους.
Τελευταία πλανάται αντίστοιχο κλίμα, με αντίστροφη όμως ροή. Καλλιεργείται από φόβους για την ακαδημαϊκή ελευθερία και την ελευθερία του λόγου. Τροφοδοτείται από τη δειλία κάποιων ιδρυμάτων που υποχωρούν στον φόβο αποστράγγισης δωρεών και στη φυγή δωρητών. Στο στόχαστρο βρίσκεται και κάθε πρόγραμμα έρευνας που ασχολείται με την κλιματική κρίση, με την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και με οτιδήποτε αντιπαθεί η κορυφή (αιολικά που ενοχλούν γκολφέρ). Οι πιέσεις προεκτείνονται προς τις τέχνες (Kennedy Center) και στην κουλτούρα ένθεν του Μαρ α Λάγκο.
Τα πρώτα σημάδια της προσφυγικής ροής προς την Ευρώπη είναι ορατά. Επιστημονικές ομάδες στο Κέιμπριτζ Αγγλίας δέχονται εσπευσμένα ερωτήματα και προσφορές εργασίας. Στο Καρολίνσκα της Στοκχόλμης, το Πανεπιστήμιο προσφέρει ακαδημαϊκές άδειες σε ερευνητές που φεύγουν από τις ΗΠΑ. Χορηγοί στην Ελβετία επιδοτούν θέσεις έρευνας. Το σχέδιο απόδρασης είναι απλό: Μια ακαδημαϊκή άδεια (sabbatical) χορηγείται εύκολα, γρήγορα και με ελάχιστες διατυπώσεις. Η περίοδος της άδειας αξιοποιείται για δικτύωση, δημιουργία ή εμπλουτισμό ερευνητικών ομάδων αλλά και διαμόρφωση προτάσεων για έρευνες – αν όχι ακόμη για Πανεπιστήμια στην Εξορία. Το ότι η πρωτοβουλία αφορά ιδρύματα και όχι κυβερνήσεις απομακρύνει εμπλοκές με την εξωτερική πολιτική.
Η Ελλάδα, ήδη προσπαθούσε να αντιστρέψει τη δική της εκροή με το ReBrain. Απρόσμενος σύμμαχός της έρχονται οι αποδράσεις από τις ΗΠΑ. Για να επωφεληθεί όμως, απαιτείται ευελιξία παρόμοια με τα σουηδικά ή βρετανικά κέντρα. Δηλαδή: Πρώτον, άμεση χρηματοδότηση θέσεων ως επείγουσα ανάγκη, Δεύτερον, σταδιακή διαμόρφωση πιο μόνιμων φορέων υποδοχής και, Τρίτον, δικτύωση με ανάλογους φορείς στην Ευρώπη. Ολα αυτά απαιτούν ευελιξία, ευχέρεια έκτακτης και αργότερα μόνιμης χρηματοδότησης. Το συνολικό εγχείρημα θα διευκολύνεται από σύμπραξη ιδιωτικών κεφαλαίων, ερευνητικών φορέων ελεύθερων από περιορισμούς, συνεργασία με φιλανθρωπικούς οργανισμούς και ΜΚΟ. Πολυπράγμονα εγχώρια Ιδρύματα να σκέφτονται πέραν της πεπατημένης. Αλλά και από την πλευρά της επιστημονικής κοινότητας, απαιτείται μεγαθυμία και παραμερισμός αντιζηλιών και αντιπαλοτήτων. Από τα πανεπιστήμια, αντίληψη της μεγάλης εικόνας.
Η Ελλάδα και η Ευρώπη, ως τώρα φτωχοί συγγενείς, είναι σε ιστορικό σταυροδρόμι. Και όταν βρέχει ευκαιρίες, καλό είναι να κλείνουν οι ομπρέλες.