«Η Ευρώπη είναι ακόμα ένα ειρηνευτικό πρότζεκτ. Δεν έχουμε “φιλαράκια” ή ολιγάρχες να καθορίζουν τους κανόνες. Δεν εισβάλλουμε στους γείτονές μας και δεν τους τιμωρούμε»: στη συνέντευξη που έδωσε η Ούρσουλα φον Ντερ Λάιεν στη γερμανική «Die Zeit», η πρόεδρος της Κομισιόν προσπάθησε να εξηγήσει στους Ευρωπαίους πως η δική τους Ενωση είναι, στην ουσία, ένας πυλώνας σταθερότητας σε έναν κόσμο διαρκών αλλαγών. «Η Δύση όπως την ξέραμε δεν υπάρχει πια» – το είπε με τρόπο απόλυτο και σοβαρό, ώστε να το συνειδητοποιήσουν και εκείνοι που δεν θέλουν να το παραδεχτούν. Σε διπλωματικό επίπεδο, έσπευσε να διευκρινίσει πως οι δεσμοί ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ δεν έχουν διαρραγεί, απέφυγε να μιλήσει προσωπικά για τον Ντόναλντ Τραμπ, κράτησε τις πρέπουσες ισορροπίες. Η Δύση, όμως, δεν είναι μόνο μια παγκοσμιοποιημένη οικονομική συνδιαλλαγή – είναι παράλληλα ένας πολιτικός, πολιτισμικός δεσμός, που σφυρηλατείται αιώνες και έχει πάρει τη σημερινή του μορφή από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά.
Κουλτούρα βασισµένη στην ατοµική ελευθερία
Οσο οι Ευρωπαίοι που γεννήθηκαν κάποια στιγμή τα τελευταία ογδόντα χρόνια μάθαιναν αγγλικά, τόσο περισσότερο κοιτούσαν προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Με τον ίδιο τρόπο που οι Αμερικανοί έβαζαν στόχο να ταξιδέψουν μία φορά στη ζωή τους στο Παρίσι, τη Ρώμη ή το Λονδίνο, εκείνοι μπορούσαν να αναγνωρίσουν τοπόσημα από τη Νέα Υόρκη ή το Λος Αντζελες απλώς επειδή είχαν δει πάρα πολλές ταινίες. Σινεμά, τηλεόραση, μουσική, αρχιτεκτονική, μόδα, ακόμα και θρησκεία: μια βόμβα ήπιας ισχύος που έφτανε, ως τρόπος ζωής, μέχρι την άλλη πλευρά – με αποκορύφωμα «το τέλος της Ιστορίας». Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, τα αιτήματα των διαδηλωτών της πλατείας Τιενανμέν έκρυβαν πίσω τους, πέρα από τα οικονομικά στοιχεία, την επίδραση μιας κουλτούρας βασισμένης στην ατομική ελευθερία. Ο «εχθρός», μέχρι τότε αλλά και για πολύ καιρό μετά, για τη Δύση δεν ήταν ποτέ εντός των τειχών, αλλά εκτός: ακόμα και στους διεθνείς οργανισμούς που φτιάχτηκαν ως εγγυητές και επιστέγασμα της μεταπολεμικής ειρήνης, από τον ΟΗΕ έως τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι δυτικές χώρες πολλές φορές λειτουργούσαν μετωπικά απέναντι στην Κίνα ή τη Ρωσία. Αν δεν υπάρξει κάποιο απρόοπτο, ο «καταλύτης» Ντόναλντ Τραμπ είναι μια συνθήκη που εκ των πραγμάτων θα διαρκέσει μόνο τέσσερα χρόνια, όσο διαρκεί μια προεδρική θητεία στην Αμερική. Οι επικριτές του επισημαίνουν πως ο σημερινός πρόεδρος δεν αντιλαμβάνεται καν τη σημασία του όρου «Δύση», τη στιγμή που ακόμα και στον Καναδά οι πολιτικοί κερδίζουν δημοφιλία μόνο όταν αντιμετωπίζουν τις ΗΠΑ ως αντίπαλο, όχι ως σύμμαχο.
Οι πολλές μορφές ενός εμπορικού πολέμου
Το αρνητικό κλίμα ξεκινάει στην κοινωνική βάση και γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Η ανακοίνωση των δασμών των ΗΠΑ στην Κίνα έφερε την αντίδραση του Πεκίνου – όχι μόνο με επίσημες ανακοινώσεις, προειδοποιήσεις και αντι-δασμούς, αλλά και μέσω Διαδικτύου. Μια σειρά παραγωγών από την Κίνα, με βίντεό τους στο TikTok, άρχισαν ο ένας μετά τον άλλο να στοχεύουν προϊόντα πολυτελείας με ετικέτα Αμερικής ή Ευρώπης, τα οποία ωστόσο σύμφωνα με εκείνους φτιάχνονται κατά 90% στην Κίνα. Προχώρησαν και ένα βήμα παρακάτω, αναλύοντας με λεπτομέρεια το είδος του δέρματος, της κόλλας και του φερμουάρ που χρησιμοποιεί κάθε μάρκα για τις τσάντες και τα πορτοφόλια της, ώστε να αναδείξουν το περιθώριο κέρδους, που φτάνει σε πολλές χιλιάδες ευρώ ανά προϊόν. Είναι μια από τις πολλές μορφές ενός εμπορικού πολέμου, όμως από τις πιο αποδοτικές: με μια κίνηση εκνευρίζει την πλειονότητα των δυτικών που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν τα προϊόντα έτσι κι αλλιώς, αποδομεί την αίσθηση που αποπνέουν και προκαλεί πλήγμα στην αγορά – στα βίντεο, οι κινέζοι παραγωγοί προτείνουν σε όσους δυτικούς θεατές θέλουν, να αγοράσουν εξαιρετικές απομιμήσεις από εκείνους, στο ένα τρίτο της τιμής. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που τελικά επενδύουν τα χρήματά τους εκεί – και ανάμεσα στις χρήσιμες πληροφορίες αγορών, ο αλγόριθμος «πετάει», σχεδόν αναπόφευκτα, και βίντεο που όχι μόνο στηρίζουν την Κίνα, αλλά περιγράφουν τη ζωή εκεί ως πολύ καλύτερη σε σχέση με αυτή στη Δύση.
Η αποµυθοποίηση της δυτικής παρουσίας
Οι απαισιόδοξοι μιλούν ήδη για την αρχή του τέλους της ζωής όπως την ξέραμε: πολύ πιθανό η Αμερική να μην είναι το ίδιο σημαντική για τα παιδιά που θα γεννηθούν από εδώ και πέρα όσο είναι για εμάς. Η απλή συνειδητοποίηση πως η αμερικανική ασφαλιστική δικλίδα δεν είναι πια δεδομένη έρχεται με την απομυθοποίηση της δυτικής παρουσίας παγκοσμίως. Η Δύση δεν αλλάζει επειδή οι σχέσεις μεταξύ των μελών της δεν μπορούν να αποκατασταθούν, αλλά γιατί χάνει το αφήγημά της – δεν μπορεί να λειτουργήσει ούτε προστατευτικά, ούτε εγγυητικά, όπως έκανε μέχρι τώρα.