Το μακρινό 1988, με υπουργό Πολιτισμού τη Μελίνα Μερκούρη, το Αγιον Ορος ορίστηκε από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τόσο για τη φύση όσο και για τον πολιτισμό. Εκτοτε, και για 37 ολόκληρα χρόνια, η εικόνα της μοναστικής πολιτείας του Αθω έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό, βοηθουσών των κοινοτικών επιδοτήσεων, των τεκμηριωμένων μελετών που καταθέτουν οι μονές, αλλά και των σημαντικών δωρεών επιφανών προσωπικοτήτων. Σημαντική υπήρξε και η διαχρονική στήριξη των κυβερνήσεων, μη εξαιρουμένης της σημερινής, καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, επίκειται σύντομα μια ακόμη επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη. Η τελευταία, τον Ιούνιου του 2023, είχε ακυρωθεί λόγω της νόσησης με κορωνοϊό του Πρωθυπουργού.
Σήμερα η μοναστική αδελφότητα αριθμεί περί τους 2.000 μοναχούς που είναι κατανεμημένοι στις 20 μονές, τις σκήτες, τα κελιά, τις καλύβες, τα καθίσματα και τα ησυχαστήρια. Μαζί με τους υπαλλήλους που εργάζονται στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αθω, και τους εργάτες, το σύνολο ανήλθε, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, στα 2.500 άτομα.
Ειδικά δε την περίοδο της Σαρακοστής μέχρι το Πάσχα, όπως και το τέλος καλοκαιριού με φθινόπωρο, είναι μια αγαπημένη εποχή για τους θρησκευόμενους επισκέπτες να μπουν στο «Περιβόλι της Παναγίας», το Αγιον Ορος. Γι’ αυτό και ο αριθμός των προσκυνητών που λαμβάνουν το πολυπόθητο διαμονητήριο εκτινάσσεται αιφνιδίως και ο μέσος ημερήσιος όρος επισκεπτών, που είναι περί τα 1.000 άτομα, ανέρχεται στα 1.200-1.300 άτομα πολλές φορές.
Εν έτει 2025 το «Περιβόλι της Παναγίας» βρίσκεται σε κομβικό σταυροδρόμι. Από τη μια πλευρά η Ιερά Κοινότητα, ως το κορυφαίο όργανο διοίκησης του Ορους, καλείται μέσα σε ένα ευμετάβλητο γεωπολιτικό σκηνικό να διασφαλίσει ασφαλούς πλόες για την Κιβωτό της Ορθοδοξίας και από την άλλη να μεριμνήσει για την επίλυση ορισμένων εκκρεμοτήτων που γεννιούνται αναπόδραστα με τη ραγδαία αλλαγή των συνθηκών: Οι οικονομικές ενισχύσεις, έργα υποδομών όπως το εκτεταμένο οδικό δίκτυο ή οι λιμενικές εγκαταστάσεις, η πυρασφάλεια, η παρουσία της Αστυνομίας, όπως και ζητήματα γεωπονικής φύσεως λόγω του πλούσιου σε χλωρίδα περιβάλλοντος είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα το Αγιον Ορος.
Και όσο και αν ακούγεται οξύμωρο, παρά την παρουσία τα τελευταία χρόνια ικανών και αποτελεσματικών πολιτικών διοικητών, η κωλυσιεργία της διοικητικής γραφειοκρατίας των υπουργείων στην Αθήνα έχει συντελέσει στην επιδείνωση ορισμένων προβλημάτων.
Συγκεκριμένα:
1) Το «ξεκλείδωμα» των επιδοτήσεων είναι ένα σταθερό αίτημα που επανέρχεται τα τελευταία χρόνια στο τραπέζι των συζητήσεων κυβέρνησης και μοναχών. Αυτή τη στιγμή εκκρεμεί κοινοτική χρηματοδότηση, ένα ποσό της τάξεως των 100 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2021-2027. Τα κονδύλια προορίζονται για έργα υποδομών, δασικές παρεμβάσεις προστασίας του περιβάλλοντος, έργα αναστηλωτικά σε σειρά μοναστηριών, κελιών και ιστορικών ησυχαστηρίων καθώς και δράσεις ανάδειξης της ψηφιακής κληρονομιάς των 20 κυρίαρχων μονών του Αγίου Ορους. Στο πρόγραμμα αυτό εντάσσεται και η ανακατασκευή και θωράκιση των κεντρικών λιμένων του Αγίου Ορους στην Ουρανούπολη και στη Δάφνη. Ενα έργο που καθυστερεί τα τελευταία 15 χρόνια, παρά το γεγονός ότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει δώσει το πράσινο φως, αλλά υπάρχουν κατά μέρος και ιδιωτικά συμφέροντα που αντιδρούν στα απαιτούμενα έργα (Ουρανούπολη).
2) Παράλληλα με το «ξεκλείδωμα» των επιδοτήσεων οι μονές επιζητούν την αύξηση της ετήσιας κρατικής επιχορήγησης, ύψους περίπου 1,1 εκατ. ευρώ, που κατανέμεται κατακερματισμένη στο σύνολο των 20 μονών, σε αντιστάθμισμα της μεγάλης απαλλοτρίωσης που έγινε το 1923 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο προς όφελος των ξεριζωμένων Μικρασιατών που ήρθαν σε περιοχές της Μακεδονίας όπου οι μονές διέθεταν κτηματική περιουσία. Η επιχορήγηση αυτή παραμένει σε γενικές γραμμές σταθερή για πολλά χρόνια και διασπώμενη στα 20, καταλείπει περί τα 50.000 ευρώ σε κάθε μονή. Θεσμοθετήθηκε πάντως για πρώτη φορά το 1981 με τον Ν. 1166/81, «προς ενίσχυσίν των εν τη εκπληρώσει και διαφυλάξει της μακραίωνος, θρησκευτικής, πνευματικής και πολιτιστικής αυτών αποστολής». Το ύψος της επιχορήγησης καθορίζεται από το ΥΠΕΞ έπειτα από σχετική εισήγηση της Ιεράς Κοινότητας και δύναται να αναπροσαρμόζεται «κατά τας μεταβαλλόμενας γενικωτέρας οικονομικάς συνθήκας και δεδομένα». Να σημειωθεί ότι το 2023 το υπουργείο Εξωτερικών προχώρησε σε μια πρόσθετη, στην ετήσια χορηγία, εφάπαξ χρηματοδότηση, της τάξεως των 700-800 χιλ. ευρώ (σύνολο 2 εκατ. για μία μόνο χρονιά). Η ενσωμάτωση όμως της εφάπαξ αυτής χορηγίας στην ετήσια κρατική επιχορήγηση θα ήταν σημαντική ανάσα στα έξοδα των μονών.
3) Ενα ζήτημα που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης είναι το θέμα του οδικού δικτύου σε συνάρτηση με τα μη αγιορείτικα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν με κοσμικές πινακίδες (εργατών, επισκεπτών κ.ά.). Δρόμοι δύσβατοι, επικίνδυνοι πολλές φορές για άπειρους οδηγούς μπορούν να καταστούν ανά πάσα στιγμή αιτία δυστυχημάτων. Πρέπει να επισημανθεί ότι στα πολιτικά αυτοκίνητα η Αστυνομία του Αγίου Ορους δεν μπορεί να επιβάλει πρόστιμα, αφού δεν υπάρχει εισπράττουσα Αρχή, που κανονικά θα έπρεπε να είναι η Ιερά Επιστασία που ασκεί εξουσία Δημοτικής Αρχής. Από πλευράς υποδομών οδικού δικτύου είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα ο δρόμος Δάφνης – Καρυών, η οδός δηλαδή που συνδέει το κεντρικό λιμάνι της χερσονήσου με την πρωτεύουσα του Αθω, που παραμένει «τραυματισμένος» από τα πλημμυρικά φαινόμενα του 2020.
4) Πάγιο αίτημα της μοναστικής αδελφότητας είναι η ενίσχυση της τοπικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας σε ανθρώπινο δυναμικό (τακτικούς και εποχικούς πυροσβέστες) και μέσα πυρόσβεσης. Το ζήτημα είναι ιδιαιτέρως σημαντικό καθώς ανά πάσα στιγμή τους καλοκαιρινούς μήνες κινδυνεύουν να καούν όχι μόνο τα εκατονταετή δάση που καλύπτουν τη χερσόνησο του Αθω αλλά και ένας ανεκτίμητος πολιτιστικός θησαυρός σε περίπτωση που τα συστήματα πυρόσβεσης των μονών δεν αποδειχθούν επαρκή σε ένα έκτακτο φαινόμενο μεγάλης πυρκαγιάς. Να σημειωθεί ότι και εδώ παρατηρείται καθυστέρηση στο κεφάλαιο για την προμήθεια πυροσβεστικού εξοπλισμού που έχει ήδη εγκριθεί στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Πολιτικής Προστασίας «ΑΙΓΙΣ». Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιλαμβάνει μια σειρά από ποικίλες αλλά και στοχευμένες παρεμβάσεις για την ενίσχυση υποδομών και του τεχνικού εξοπλισμού, την αναβάθμιση δεξιοτήτων ανθρώπινων πόρων και του γνωσιακού υποβάθρου, την ενσωμάτωση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών και την προώθηση της καινοτομίας στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας.
5) Παραμένει σε εκκρεμότητα η κατασκευή του νέου Αστυνομικού Μεγάρου στην πρωτεύουσα του Ορους, τις Καρυές, παρόλο που σύμφωνα με πληροφορίες το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς (ΚΕΔΑΚ) έχει δώσει ήδη την έγκρισή του. Το ενδιαφέρον είναι ότι ενώ στην τετραετία 2019-23 αναβαθμίστηκε η Αστυνομία Αγίου Ορους σε Διεύθυνση Αστυνόμευσης και όριζε έναν αυξημένο αριθμό αστυνομικών, σήμερα υπηρετούν λίγο περισσότεροι από τους μισούς του όλου αριθμού που προβλέπεται. Η παρουσία όμως ικανής αστυνομικής δύναμης είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς, όπως προαναφέραμε, τις περιόδους αιχμής ο συνολικός αριθμός των ατόμων εντός του Ορους προσεγγίζει τα 2.000 άτομα.
6) Τέλος, φλέγον θέμα είναι και η ασθένεια που πλήττει τα πολλά και πλούσια σε καστανιές δάση της χερσονήσου του Αθω. Την ασθένεια προκαλεί το έντομο που αποκαλείται «σφήκα της καστανιάς» και έχει έρθει από την Κίνα! Στην Ευρώπη το έντομο ήρθε από την Κίνα. Σε καστανεώνες μεγάλης ηλικίας είναι πρακτικά αδύνατη η αντιμετώπιση των εντόμων, αλλά σε νεαρούς καστανεώνες προτείνεται η μηχανική αφαίρεση και καταστροφή των κηκίδων πριν από την έξοδο των ενηλίκων (από άνοιξη μέχρι αρχές καλοκαιριού). Το κόστος του εντομοκτόνου, που είναι εισαγόμενο, είναι όμως υψηλό και μέχρι σήμερα το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν εγκρίνει κάποια οικονομική ενίσχυση για την αγορά του φαρμάκου.