Πριν από μία δεκαετία για πρώτη φορά «έσκασε» σαν κάτι μεταμοντέρνο, αλλά και πρωτοποριακό, συγκεντρώνοντας δειλά-δειλά κόσμο. Ήταν παράξενο το θέαμα. Ομάδες ανθρώπων –που δεν ήταν τουρίστες – περπατούσαν αργά σε γειτονιές της πόλης παρατηρώντας.
Κουκάκι, Πλάκα, Νέος Κόσμος, Εξάρχεια, Κυψέλη, Μεταξουργείο, Αμπελόκηποι, Πειραιάς… Μικρά μπουλούκια που χάζευαν οι περαστικοί. Η στερεοτυπική εικόνα του «ξεναγού» άρχισε να «σπάει» όταν ήδη σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις μέσα από τουριστικές πλατφόρμες διάφοροι οργάνωναν από πρωτότυπες έως αντισυμβατικές αστικές περιηγήσεις. Οι υπεύθυνοι έβλεπαν με την πάροδο του χρόνου, πέρα από τους τουρίστες, να δηλώνουν συμμετοχή και οι κάτοικοι των πόλεων.
Ο τουρισμός της γειτονιάς βρήκε άμεση ανταπόκριση και οι θεματικές άρχισαν να ανοίγουν…
Οι οδηγοί των πολιτών. Άνθρωποι από διαφορετικούς κλάδους, με διαφορετική οπτική και στόχευση καλούν τους κατοίκους της πρωτεύουσας και άλλων πόλεων να γνωρίσουν μαζί τους ένα κομμάτι από την ιστορία που υπάρχει γύρω τους και συχνά αγνοούν. Δεν είναι οι τυπικοί πιστοποιημένοι ξεναγοί που όλοι γνωρίζουμε. Είναι άνθρωποι που έχουν εξειδικευμένες γνώσεις και αγάπη για τα θέματα που σκέφτονται να παρουσιάσουν. Ετοιμάζουν το δρομολόγιό τους με μεράκι αφιερώνοντας χρόνο και βάζοντας φαντασία. Επιπλέον έχουν το «μικρόβιο» της μετάδοσης των πληροφοριών και μια βαθύτερη ανάγκη μοιράσματος. Με δίψα για συνοδοιπορία οργανώνουν περιηγήσεις προσφέροντας τη γνώση τους, που συνήθως είναι απότοκο βαθιάς, πολύχρονης έρευνας. Η αφετηρία είναι ένα προσωπικό πάθος.
Οι θεματικές των περιπάτων. Σήμερα, γίνονται περίπατοι που καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα θεμάτων. Οι πιο συχνοί είναι οι ιστορικοί, οι λογοτεχνικοί και οι αρχιτεκτονικοί περίπατοι. Μερικά χαρακτηριστικά επιτυχημένα και ουσιαστικά παραδείγματα είναι ο ιστορικός και συγγραφέας Μενέλαος Χαραλαμπίδης που ειδικεύεται σε θέματα πολιτικής ιστορίας (Δεκεμβριανά, Εμφύλιος κ.λπ.), ο Κωνσταντίνος Κυρίμης (Kedros Travel) που συστήνει την υπόγεια Αθήνα και τα καταφύγιά της, καταγράφοντάς τα παράλληλα στα πολύ ενδιαφέροντα βιβλία του, η ιστορικός Μαρία Μαυροειδή (ΒΙΔΑ) με επίκεντρο τη βιομηχανική ιστορία βάζει τον κόσμο μέσα στα μηχανουργεία, η νεαρή Κωνσταντίνα Μαρκόγλου (Heritagent) με σπουδές αρχαιολογίας και βασικό της άξονα την αρχιτεκτονική ιστορία αποκαλύπτει την κρυφή γοητεία των κτιρίων, η ηθοποιός Αμαλία Καβάλη (X.arte.s) διοργανώνει περιπάτους με βασικό άξονα τα σπίτια που έζησαν σπουδαίοι καλλιτέχνες και ποιητές. Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα. Υπάρχουν πολλοί και καλοί περιηγητές με ευφάνταστες ιδέες που βρίσκουν θερμή ανταπόκριση, όπως ο περίπατος που είχε διοργανώσει η Πάολα Ρεβενιώτη για την παλιά ερωτική Αθήνα πέριξ της Ομόνοιας, ή βόλτες που έχουν επίκεντρο τη γαστρονομία…
Το κόστος της συμμετοχής
Το αντίτιμο για τη συμμετοχή σε αυτές τις δράσεις κυμαίνεται από 10 έως 25 ευρώ. Ανάλογα με τη συχνότητα, τη δυσκολία, την πολυπλοκότητα, την περίοδο, τον αριθμό των συμμετεχόντων και τις παροχές. Οι πιο ακριβές περιηγήσεις συνήθως προσφέρουν και ατομικά ακουστικά, έντυπο υλικό κ.ά. Αρκετοί διοργανωτές βρίσκουν χρηματοδότηση ή με την υποστήριξη ενός φορέα (δήμου, εμπορικού συλλόγου, Περιφέρειας κ.λπ.) το κάνουν δωρεάν. Οι δράσεις διοργανώνονται κυρίως από τουριστικά γραφεία, διάφορους άλλους φορείς και οργανισμούς ή από ιδιώτες. Τις περισσότερες φορές είναι καλά μελετημένες, χρονομετρημένες και δουλεμένες, ώστε να ανταποκρίνονται στον αρχικό τους σχεδιασμό κατά την ανακοίνωση, ενώ κατά περίπτωση μπορεί να παρέχεται μετακίνηση, μικρό σνακ ή και ασφάλιση. Η διάρκειά τους κυμαίνεται από μιάμιση έως 3 ώρες και ο αριθμός των συμμετεχόντων δεν ξεπερνά τα 20-25 άτομα, για να είναι οι ομάδες ευέλικτες και η δραστηριότητα πιο ευχάριστη για όλους. Αλλωστε, ελκυστικό στοιχείο σε αυτές τις δράσεις, εκτός από τη γνώση, είναι η αίσθηση της εξατομικευμένης εμπειρίας.
Παρότι θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κάποιος αυτούς τους περιπάτους εκπαιδευτική πρακτική, οι περισσότεροι στοχεύουν στο βιωματικό στοιχείο. Στην εμπειρία. Σκοπός τους δεν είναι απλώς η πληροφόρηση ή η μετάδοση εγκυκλοπαιδικής γνώσης και φασόν στοιχείων. Γι’ αυτό, πέρα από τον «ποδαρόδρομο», οι υπεύθυνοι βάζουν τους περιηγητές μέσα σε σπίτια, σε βιομηχανικά κτίρια, σε στοές ή συναντούν ανθρώπους σχετικούς με το θέμα, η οποίοι τούς καταθέτουν την προσωπική τους μαρτυρία. Μπορεί μέχρι και να συμμετάσχουν σε μια διαδικασία…
Η βιωματική διάσταση, η γνωριμία νέων κρυφών σημείων στην πόλη, όπου δεν είναι δυνατή η πρόσβαση σε οποιονδήποτε και η συμμετοχή στη συζήτηση που γίνεται στο τέλος ή και κατά τη διάρκεια του περιπάτου είναι από τα βασικά σημεία διαφοροποίησης από τις τουριστικές ξεναγήσεις.
Μπορεί τελικά αν γίνουμε λίγο «τουρίστες» στην ίδια μας την πόλη να τη μάθουμε καλύτερα, να τη δούμε με άλλο μάτι και πιθανότατα να την αγαπήσουμε λίγο παραπάνω, γνωρίζοντας ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις τοποθεσίες από τις οποίες μέχρι χθες περνούσαμε ανυποψίαστοι αγνοώντας τις ιστορίες που έχουν να μας διηγηθούν.