Το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης είναι πολυπαραμετρικό και απαιτητικό για τον επίμονο και σκεπτόμενο σύγχρονο πολίτη. Για τους δασκάλους αποκτά πρόσθετη σπουδαία πολιτική και ηθική αξία, εφόσον συγκλονίζει το σχολείο και τις μεθόδους του όχι μονάχα στην παραδοσιακή και συμβατική τάξη, αλλά και στο ερευνητικό εργαστήριο. Στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο ασφαλώς δεν φοβόμαστε τις τεχνολογικές εξελίξεις· μηχανικοί και τεχνικοί, περιχαρείς και τρόπον τινά άφρονες, έστρωσαν κόκκινο χαλί για να καλοδεχτούν τις δυνατότητες που διαφαίνονταν. Κάθε καινούργιο κοσκινάκι, όμως, χρειάζεται και το ίδιο ένα «κοσκίνισμα». Ετσι, με τη βοήθεια πολύτιμων συνεργατών μου, επιλέξαμε να εξοικειωθούμε με αυτές τις εφαρμογές.
Προ δύο ετών εκδώσαμε τον τόμο Οψεις της Εφαρμοσμένης Επιστήμης και Τεχνολογίας. Διερευνώντας το Αξιακό Τοπίο της Τεχνοεπιστήμης (Ελληνοεκδοτική, 2023). Επειτα από λίγους μήνες βγάλαμε το εγχειρίδιο του Μαρκ ντε Φρις Φιλοσοφία της Τεχνολογίας για Μη Φιλοσόφους (Ελληνοεκδοτική, 2023) για να διδάσκουμε με τρόπο κατανοητό και φιλικό τη φιλοσοφία της τεχνοεπιστήμης στους μέλλοντες μηχανικούς. Στις αρχές Νοεμβρίου 2023 διοργανώσαμε ως Τομέας Ανθρωπιστικών Επιστημών μια ενδιαφέρουσα και σημαντικότατη διάλεξη με θέμα την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση. Προσκαλέσαμε την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας, Minjuan Wang, επικεφαλής του προγράμματος Learning Design and Technology (LDT) και υπευθύνου ύλης στο περιοδικό Transactions on Learning Technologies (TLT) της IEEE.
Η συμπαθέστατη κινέζα ομιλήτριά μας διδάσκει μεθόδους έρευνας, σχεδιασμού και ανάπτυξης της μάθησης καθώς και μαθησιακό σχεδιασμό με τη διαμεσολάβηση της κινητής τεχνολογίας. Τα διεπιστημονικά ερευνητικά ενδιαφέροντά της εστιάζουν στη μάθηση στο Metaverse, στην αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση και στις κοινωνικοπολιτισμικές διαστάσεις του μαθησιακού σχεδιασμού και της χρήσης της τεχνολογίας, στη διασταυρούμενη πραγματικότητα (Cross-Reality, XR) και στη «βιωματική» μάθηση (Immersive Learning). Την εκδήλωση υποστήριξαν οι τότε κοσμήτορες της ΣΕΜΦΕ και της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ. Ζητήσαμε μεγάλο αμφιθέατρο, διότι περιμέναμε το… αδιαχώρητο· προσήλθαν πέντε διδάσκοντες και καμιά δεκαριά φοιτητές, οι δύο Erasmus. Θεωρήσαμε ότι το θέμα της διάλεξης θα ενδιέφερε κατά προτεραιότητα τους διδάσκοντες και πολύ τους φοιτητές μας· διαψευστήκαμε πανηγυρικά. Αυτό πιθανόν να ερμηνεύει τη διαπίστωση ότι η ακλόνητα στιβαρή αυτοπεποίθηση των μηχανικών δεν αναγνωρίζει τη σημασία και τη σοβαρότητα που αποδίδεται εκ μέρους των ανθρωπιστικών μαθημάτων στις εκπαιδευτικές μεθόδους με τη διαμεσολάβηση της ΤΝ και στα σχετικά ερευνητικά εργαλεία της τεχνοεπιστήμης. Τελευταίο πόνημά μας είναι o ξενόγλωσσος τόμος που αφορά τις ηθικές προκλήσεις για την τεχνολογία του αύριο (The Ethics Gap in the Engineering of the Future, Emerald, 2025).
Τα παραπάνω δεν είναι γνωστά· εκείνο, όμως, που όλοι γνωρίζουν για το ΕΜΠ είναι η εγκατάσταση του υπερυπολογιστικού συστήματος «Δαίδαλος», του κρατικού δικτύου υποδομών τεχνολογίας και έρευνας, στο κτίριο του Ηλεκτρικού Σταθμού στο Τεχνολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, το οποίο διαχειρίζεται η Εταιρεία Αξιοποίησης και Διαχείρισης της Περιουσίας του ΕΜΠ. Το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης δεν απασχολεί αξιακά ή μαθησιακά την εκπαίδευση, διότι αποτελεί πρωτίστως ευρύ και βαθύ θέμα διαχείρισης της εξουσίας. Οταν οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί, όπως τα ΑΕΙ, εμπλέκονται στη διαχείριση της κρατικής εξουσίας, ασφαλώς απεμπολούν τη δυνατότητά τους να ασκήσουν κριτική στο κράτος ή σε αυθαιρεσίες του. Ας μη χάνουν όμως τη δυνατότητά τους να καλλιεργούν αυτά τα εργαλεία στους μαθητές και στους φοιτητές τους· αυτό είναι το έργο των ανθρωπιστικών σπουδών και γι’ αυτό κάθε νοήμων οφείλει να τις υπερασπιστεί, αν θέλουμε πολίτες ενημερωμένους και καλλιεργημένους.
Κάποτε το σινεμά θεωρήθηκε δολοφόνος του θεάτρου, η τηλεόραση θεωρήθηκε θανατηφόρος ασθένεια της κινηματογραφικής αίθουσας, η ψηφιακή εποχή εξαφάνισε την αναλογική, αλλά πολλές φορές επιστρέφουμε επιλεκτικά σε ό,τι αρχικά νομίζαμε ως παρωχημένο. Νομίζω ότι δεν μπορούμε ούτε πρέπει να παραβλέψουμε τις εφαρμογές και τις δυνατότητες που μας προσφέρουν τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία ήρθαν για να παραμείνουν αναπόφευκτα στο οπλοστάσιο της εκπαίδευσης. Ωστόσο, το κοσκίνισμα που ξεκίνησε απαιτεί οξυμμένα πνευματικά εργαλεία από εκπαιδευτές και εκπαιδευομένους και συνείδηση της ευθύνης τους.
Ο Κώστας Θεολόγου είναι καθηγητής ΕΜΠ και διευθυντής του Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου στη Σχολή ΕΜΦΕ