Σε μία από τις πιο ανησυχητικές αποκαλύψεις των τελευταίων ετών για το ιταλικό ασφαλιστικό σύστημα, το Συμβούλιο Κατεύθυνσης και Εποπτείας του Ιταλικού Εθνικού Ινστιτούτου Κοινωνικής Ασφάλισης (INPS) επιβεβαίωσε ότι το κράτος καλείται να καλύψει μια «τρύπα» 6,6 δισ. ευρώ που δημιουργήθηκε από διαγραφές παλαιών οφειλών εργοδοτών προς το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Οι εν λόγω οφειλές διαγράφηκαν σε διαδοχικά κύματα από το 2018 έως το 2022, χωρίς να υπολογιστεί επαρκώς η επίπτωσή τους στο συνταξιοδοτικό ταμείο των μισθωτών.
Η βασική αιτία της οικονομικής αυτής επιβάρυνσης είναι η αρχή της «αυτοματοποίησης των παροχών» που ισχύει για τους εργαζομένους στον ιδιωτικό τομέα. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι συντάξεις καταβάλλονται βάσει των εισφορών που θα έπρεπε να έχουν καταβληθεί, ανεξαρτήτως του αν τελικά καταβλήθηκαν από τον εργοδότη. Ετσι, ακόμη και σε περιπτώσεις διαγραφής χρεών, το Ταμείο εξακολουθεί να οφείλει τη σύνταξη στον εργαζόμενο, μεταφέροντας τελικά το βάρος στον κρατικό προϋπολογισμό.
Συγκεκριμένα, η απόφαση για επανεξέταση των λογιστικών υπολοίπων του INPS έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023 οδήγησε στη διαγραφή υπολοίπων συνολικής αξίας 16,4 δισ. ευρώ. Από αυτά, τα 15,4 δισ. ευρώ σχετίζονται με τη διαγραφή ασφαλιστικών οφειλών, οι οποίες είχαν συγκεντρωθεί από το 2000 έως το 2015. Μόνο από τη διαγραφή οφειλών έως 1.000 ευρώ – μια ρύθμιση που προβλέφθηκε από τον νόμο του 2022 – το Ταμείο «χάνει» 9,9 δισ. ευρώ. Ακόμη 5,4 δισ. ευρώ προέρχονται από τη διαγραφή ποσών έως 5.000 ευρώ, βάσει του διατάγματος του 2021.
Το INPS τονίζει πως παρότι οι διαγραφές καλύπτονται λογιστικά μέσω του ταμείου απομείωσης απαιτήσεων, δεν αναιρείται η πραγματική ανάγκη κάλυψης των συντάξεων που αντιστοιχούν σε μη καταβληθείσες εισφορές. Το Συμβούλιο ζητά ρητά την κάλυψη της απώλειας των 6,6 δισ. ευρώ μέσω μεταβιβάσεων από τον κρατικό προϋπολογισμό, προκειμένου να διασφαλιστεί η μακροχρόνια σταθερότητα του συστήματος για τους εργαζομένους.
Ωστόσο, το αίτημα αυτό έρχεται σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη συγκυρία για τα ιταλικά δημόσια οικονομικά. Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ιταλίας, τον Φεβρουάριο του 2025 το δημόσιο χρέος ξεπέρασε τα 3 τρισ. ευρώ, αυξημένο κατά 42,6 δισ. σε έναν μόνο μήνα. Παράλληλα, η μείωση του πληθυσμού εργασιακής ηλικίας και η πτωτική πορεία του ΑΕΠ ανά κάτοικο απειλούν να επιβαρύνουν περαιτέρω τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος τα επόμενα 25 χρόνια.
Το θέμα των συντάξεων παραμένει καυτό στην Ιταλία, ειδικά εν όψει της πιθανής αναστολής της αύξησης των ορίων ηλικίας από το 2027. Οι πολιτικές αποφάσεις των τελευταίων ετών, αν και αποσκοπούσαν στην αποσυμφόρηση των δικαστικών και φορολογικών μηχανισμών, φαίνεται πως μετατόπισαν το πρόβλημα στο πιο ευαίσθητο σημείο της κοινωνικής πολιτικής: τις συντάξεις των μισθωτών.
Tο ιταλικό δημόσιο χρέος ξεπέρασε τα 3 τρισ. ευρώ τον Φεβρουάριο του 2025, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την κάλυψη του ελλείμματος του INPS μέσω του κρατικού προϋπολογισμού. Η μείωση του πληθυσμού εργασιακής ηλικίας και η πτωτική πορεία του ΑΕΠ ανά κάτοικο επιβαρύνουν περαιτέρω τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος.