Η αιτία της μεγάλης διακοπής ρεύματος που έπληξε τη Δευτέρα Ισπανία, Πορτογαλία και περιοχές της Γαλλίας, αφήνοντας δεκάδες εκατομμύρια πολίτες χωρίς ρεύμα και παραλύοντας μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, παραγωγή και άλλους τομείς, παραμένει ασαφής. Τις πρώτες ώρες μετά την εκδήλωση του συμβάντος κυκλοφόρησαν διάφορες πιθανές εκδοχές για το τι προκάλεσε το μπλακάουτ, με τον ισπανό πρωθυπουργό Πέδρο Σάντσεθ να αφήνει ανοιχτό κάθε ενδεχόμενο. Την Τρίτη, ο ισπανός διαχειριστής του δικτύου απέκλεισε το ενδεχόμενο κυβερνοεπίθεσης ως αιτία του μπλακάουτ, δηλώνοντας ότι τα προκαταρκτικά ευρήματα δείχνουν πως «δεν υπήρξε κανενός είδους παρέμβαση στα συστήματα ελέγχου» που να υποδηλώνει μια επίθεση. Εξερευνώντας το ερώτημα αν θα μπορούσε να συμβεί κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα, «ΤΑ ΝΕΑ» απευθύνθηκαν για απαντήσεις σε ειδικούς από τον χώρο της ενέργειας, της τεχνολογίας και της ανώτατης εκπαίδευσης.
Τα δεδομένα
Ο Στέφανος Μπίσκας, καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών στον Τομέα Ηλεκτρικής Ενέργειας, κρατά στάση αναμονής και δηλώνει πως οποιαδήποτε συζήτηση που αφορά το ελληνικό δίκτυο πρέπει να στηρίζεται σε δεδομένα και όχι σε εικασίες. «Μόλις ο ισπανικός φορέας διερευνήσει και είναι σίγουρος για τον λόγο για τον οποίο έγινε το συμβάν, τότε θα μπορούμε να σχολιάσουμε και το αν μπορεί να συμβεί κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα – να δούμε ποιες είναι οι πιθανότητες, πώς μπορούμε να προστατευτούμε κ.λπ. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε με ασφάλεια χωρίς τα δεδομένα».
Οι κυβερνοεπιθέσεις
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Χρήστος Ξενάκης, καθηγητής του Τμήματος Ψηφιακών Μέσων στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, με ερευνητικά και διδακτικά ενδιαφέροντα που αφορούν την ασφάλεια δικτύων, τονίζοντας πόσο δύσκολο είναι να ανιχνευτεί μια ενδεχόμενη κυβερνοεπίθεση.
«Το να ρωτάμε αν έγινε από κυβερνοεπίθεση το μπλακάουτ στην Ισπανία και αν η Ελλάδα θα μπορούσε να αντεπεξέλθει σε μια υποθετική κυβερνοεπίθεση είναι “το ερώτημα του μισού εκατομμυρίου”. Δεν μπορούμε να απαντήσουμε τόσο απλά και εύκολα αυτά τα ερωτήματα. Οταν “πέφτει” ένα σύστημα δεν μπορείς να ξέρεις από τι “πέφτει”. Σε μια κυβερνοεπίθεση, το χτύπημα μπορεί να γίνει αλλού – σε ένα σύστημα φέρ’ ειπείν – και να προκαλέσει ένα domino effect. Μόνο στο τέλος φαίνεται ποιο ήταν το “από πίσω”. Πρέπει συνεπώς να εξετάσεις μια αλληλουχία γεγονότων, να δεις τι έχει συμβεί, και μετά να καταλήξεις στο τι προκάλεσε την κατάρρευση. Για το αν η Ελλάδα είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει μια ενδεχόμενη κυβερνοεπίθεση, πρέπει να εξεταστεί το κατά πόσο έχουν εκπονηθεί σχέδια αντιμετώπισης, τι μέτρα έχουν παρθεί και τι είδους επιθέσεις μπορούμε – και σε τι βαθμό πάντα – να αντιμετωπίσουμε».
Οι κίνδυνοι
Ποιοι είναι συνεπώς οι «απτοί» κίνδυνοι που διατρέχει το δίκτυο ηλεκτροδότησης; Για να βρούμε απαντήσεις απευθυνθήκαμε στους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της καθημερινής λειτουργίας. Ο Στέφανος Κουνούκλας, πρόεδρος της Ενωσης Τεχνικών Ομίλου ΔΕΗ, εξηγεί πως όπως και οι χώρες που επλήγησαν, έτσι και η Ελλάδα αποτελεί μέρος ενός ευρέως διασυνδεδεμένου ευρωπαϊκού δικτύου: «Τα δίκτυα είναι ενωμένα. Εχουμε τον ΑΔΜΗΕ, που διασυνδέει την Ιταλία με την Ελλάδα, την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τη Βόρεια Μακεδονία και την Τουρκία. Εχουμε ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο προς κάθε κατεύθυνση».
Σύμφωνα με τον Στ. Κουνούκλα, το ελληνικό δίκτυο αντιμετωπίζει μεγαλύτερες προκλήσεις όταν υπάρχει μεγάλη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και συγχρόνως χαμηλή ζήτηση: «Συνήθως, εμείς αντιμετωπίζουμε ένα “πρόβλημα” σε εισαγωγικά: τις μέρες που δεν σημειώνεται μεγάλη ζήτηση, όπως στις αργίες, τις Κυριακές ή για παράδειγμα το Πάσχα, έχουμε ταυτόχρονα χαμηλή κατανάλωση και καλό καιρό – άρα και υψηλή παραγωγή από φωτοβολταϊκά και άλλες ΑΠΕ. Αν η ζήτηση φτάνει τα 4.000 μεγαβάτ και η παραγωγή τα 10.000 μεγαβάτ, τότε για να διατηρηθεί η ευστάθεια του συστήματος, χρειαζόμαστε μονάδες βάσης. Η τεχνολογία αποθήκευσης ενέργειας από φωτοβολταϊκά (μπαταρίες) δεν έχει ακόμη εξελιχθεί επαρκώς. Πιθανώς αυτό να αλλάξει μετά το 2030.
Σήμερα, οι μονάδες βάσης στην Ελλάδα είναι το φυσικό αέριο και ο λιγνίτης. Αυτές οι μονάδες κρατούν σταθερό το σύστημα. Τι εννοώ; Αν, κάποια στιγμή μέσα στην ημέρα, μειωθεί η παραγωγή από ήλιο ή αέρα, για να μην καταρρεύσει το σύστημα, πρέπει να υπάρχει διαθέσιμη εναλλακτική παραγωγή. Το πρόβλημα υπάρχει όταν παράγεται πολλή ενέργεια αλλά δεν μπορεί να διοχετευθεί ή να αποθηκευτεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ΑΔΜΗΕ και ο ΔΕΔΔΗΕ δίνουν εντολές να περιοριστεί η παραγωγή από φωτοβολταϊκά, ώστε να μην υπάρξει υπερπαραγωγή και τελικά προκληθεί μπλακάουτ.
Ενα άλλο ενδεχόμενο είναι να προκληθεί ζημιά στο δίκτυο, για παράδειγμα από καιρικά φαινόμενα. Θυμίζω την έκρηξη στο ΚΥΤ Κουμουνδούρου πριν από λίγα χρόνια, που παραλίγο να οδηγήσει σε μπλακάουτ στη Νότια Ελλάδα – το σύστημα τότε συγκρατήθηκε με εξωτερικούς χειρισμούς από το Κέντρο Ελέγχου του ΑΔΜΗΕ.
Επειτα, υπάρχει και ο κίνδυνος κυβερνοεπίθεσης – αλλά αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με σιγουριά. Σήμερα, όλη η διαχείριση του δικτύου γίνεται ηλεκτρονικά. Πέρυσι, είχαμε μπλακάουτ στη Σλοβενία και τη Σερβία, και το δίκτυο του ΑΔΜΗΕ βοήθησε στην αποκατάσταση της λειτουργίας τους.
Σε κάθε περίπτωση, το ότι τα δίκτυα είναι διασυνδεδεμένα είναι θετικό. Επιτρέπει τη συνεργασία, αλλά και τη δυνατότητα απομόνωσης και ελέγχου του εθνικού δικτύου, αν χρειαστεί».
Από τη μεριά της αγοράς, ο ενεργειακός σύμβουλος και μηχανολόγος μηχανικός Γιώργος Μουτούσης τονίζει πως το θέμα της υπερέγχυσης ενέργειας από ΑΠΕ στο δίκτυο έχει διευθετηθεί, επιβεβαιώνοντας και τα όσα ανέφερε ο Στ. Κουνούκλας. «Ηδη από το σημείο της σύμβασης – ακόμα και σε σπίτια – έχει προβλεφθεί αυτό, απαγορεύοντας να πάει το ρεύμα προς το δίκτυο, με τον ίδιο τον μηχανισμό να το εμποδίζει», μας εξηγεί, προσθέτοντας πως «τα συστήματα είναι ηλεκτρονικά και ο διαχειριστής κλείνει την παραγωγή για να μην υπάρξει υπερέγχυση ενέργειας».
Ετοιμότητα
Το κιτ επιβίωσης 72 ωρών
Το μπλακάουτ στην Ιβηρική προκάλεσε χάος στις μετακινήσεις, τις πληρωμές και τις τηλεπικοινωνίες με το σήμα των τηλεφώνων και του Ιντερνετ να μη λειτουργεί και τους πολίτες να μην μπορούν να ενημερωθούν για ό,τι συνέβαινε. Υπενθυμίζεται ότι νωρίτερα φέτος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε στους πολίτες των κρατών-μελών να έχουν κιτ επιβίωσης 72 ωρών σε περίπτωση κάποιας έκτακτης ανάγκης. Το κιτ πρέπει να περιλαμβάνει φαρμακείο, νερό και φαγητό, ραδιοφωνάκι για να μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες και ενημέρωση, πολυεργαλείο, φακό, σφυρίχτρα και φυσικά μετρητά, γιατί όπως υπενθύμισε το προχθεσινό μπλακάουτ, χωρίς ρεύμα οι κάρτες μας είναι μονάχα ένα κομμάτι πλαστικό.