Ακόμη ένα P.E.R.S.O.N.A.L.I.T.I.E.S. κοντά σας με άκρως καλλιτεχνικό πρόσημο ως προς το ανθρώπινο ισοδύναμο και την καλλιτεχνική του έκφραση. Κοντά μας δύο ιδιαίτερες καλλιτεχνικές προσωπικότητες που είναι οι ηθικοί και πνευματικοί αυτουργοί του Frontpage Project, Julia Sysalova – Evi Maragaki.
Όταν η είδηση μετατρέπεται σε τέχνη και η τέχνη επανερμηνεύει την πραγματικότητα, γεννιέται το Frontpage Next. Μια πρωτοποριακή επιμελητική πρόταση που τολμά να θέσει ερωτήματα για την εικόνα, την επικοινωνία, τη συλλογική μνήμη και την ίδια την επιρροή της πρώτης σελίδας — πέρα από το χαρτί, μέσα στον δημόσιο χώρο.
Στο επίκεντρο του project βρίσκονται δύο γυναίκες με ξεχωριστές διαδρομές και κοινό όραμα: η δημιουργός της αρχικής ιδέας, επιμελήτρια και διευθύντρια της AxionArt Εύα Μαραγκάκη και η επιμελήτρια και θεωρητικός της τέχνης μέλος AICA, ακαδημαϊκό μέλος Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επικοινωνίας, Αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Μεσογειακής Κουλτούρας Julia Sysalova.
Με αφορμή τη νέα φάση του Frontpage, που παρουσιάζεται στο ιστορικό κτίριο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων την περίοδο 2-11 Μαΐου, συνομιλούν μαζί μας για την τέχνη ως πεδίο σκέψης, τις προκλήσεις της συνδημιουργίας, την καινοτομία της εικαστικής είδησης, αλλά και το επόμενο βήμα ενός project που δεν σταματά να εξελίσσεται.
Πώς δημιουργήθηκε η ιδέα του Frondpage και τι αισθανθήκατε, όταν είδατε στημένη την έκθεση στον υπέροχο χώρο του κτηρίου συμβόλου Μελίνα Μερκούρη που λειτουργεί πλέον και ως τοπόσημο για την Αθήνα της τέχνης και της πολιτιστικής επικοινωνίας;
Εύα Μαραγκάκη: Η ιδέα για το Frontpage Project γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη για νέες συνεργασίες ανάμεσα σε καλλιτέχνες και άλλες κοινωνικές, επιδραστικές ομάδες, με κοινό παρονομαστή την επικοινωνία ως θεμελιώδες στοιχείο.
Με το ερώτημα πώς η «είδηση», η πρώτη σελίδα, αυτή η συμπυκνωμένη μορφή πληροφορίας που διαμορφώνει απόψεις και συνειδήσεις, μπορεί να συναντήσει τη σύγχρονη καλλιτεχνική σκέψη. Και τι μπορεί να γεννηθεί από αυτή τη συνάντηση.
Τέτοιου είδους συνέργειες προϋποθέτουν έρευνα και πειραματισμό – στοιχεία που λειτούργησαν για μένα σαν μια ιδιαίτερα δημιουργική όσο και επιμελητική πρόκληση. Φυσικά για να πραγματοποιηθούν ανάλογα έργα χρειάζεται μια δυνατή ομάδα και καλοί συνεργάτες. Αφορμή για να υλοποιηθεί αυτή η ιδέα αυτή αποτέλεσε η συνεργασία μου με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Επικοινωνίας και την ομάδα του Μάριου Νότα με μεγάλη πορεία στον χώρο της επικοινωνίας και της τεχνολογίας. Και εδώ θα πρέπει να αναφέρω και την συνεπιμελήτριά μου και κριτικό τέχνης την Julia Sysalova. Μαζί μας είχαμε και έχουμε σημαντικούς φορείς που υποστηρίζουν αυτό το εγχείρημα όπως το Αθηναικό Πρακτορείο Ειδήσεων ΑΠΕ ΜΠΕ, το γραφείο του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου στην Ελλάδα και άλλες επικοινωνιακές οντότητες.
Από την αρχική αυτή ιδέα, της σύμπραξης εικαστικών, δημοσιογράφων και ανθρώπων από τον χώρο των Μ.Μ.Ε., δημιουργήθηκε μια δυναμική, ένα πεδίο ανταλλαγής σκέψεων, ιδεών και προτάσεων που ενθουσίασε τόσο εμένα όσο και τους συνεργάτες μου. Έτσι, πριν από δύο χρόνια, πραγματοποιήθηκε η πρώτη έκθεση Frontpage στον ιστορικό χώρο του «Μελίνα», με την ουσιαστική υποστήριξη του Δήμου Αθηναίων, σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία.
Ωστόσο, θα έλεγα ότι το Frontpage Project δεν είναι απλώς μια εικαστική έκθεση. Είναι ένα ζωντανό πεδίο όπου η τέχνη συναντά την επικαιρότητα, την κοινωνία, τον δημόσιο λόγο. Είναι ένα εξελισσόμενο project ένας χώρος έμπνευσης και σκέψης, που ανοίγει ερωτήματα. Πάνω σε αυτά τα ερωτήματα καλούμαστε όλοι να στοχαστούμε – γιατί τελικά η είδηση, η πληροφορία, επηρεάζει τον τρόπο που ζούμε, που υπάρχουμε, που σκεφτόμαστε.
Συμμετέχουν τόσοι πολλοί φορείς και ανταλλάσσετε εμπειρίες σε τόσα επίπεδα, αλλάζει αυτό την οπτική σας και τις προσλαμβάνουσές σας;
Julia Sysalova: Η συλλογική ανταλλαγή εμπειριών αποδομεί τη μονολιθική οπτική. Ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο συνεργασίας, η επιμελητική προσέγγιση που εφαρμόζουμε με την Εύα, βασίζεται ακριβώς σε αυτή τη βιωματική εμπειρία.
Ξεκινάμε να βλέπουμε το πολλαπλό και να αποδεχόμαστε τη διαφορά ως κανόνα. Για τον επιμελητή, είναι μια ανεκτίμητη εμπειρία: δεν παρουσιάζεις απλώς το δικό σου έργο, αλλά διευρύνεις τον προσωπικό σου χάρτη του κόσμου μέσα από τους άλλους.
Θα έλεγα πως σήμερα, ο επιμελητής στο Frontpage δεν είναι η επιβαλλόμενη φωνή, αλλά ο οργανωτής ενός πεδίου σκέψης, όπου τέμνονται και συνυπάρχουν πολλαπλές οπτικές.
Γι’ αυτόν τον λόγο, προσκαλούμε να συνεργαστούν μαζί μας αφενός σημαντικές γκαλερί που εκπροσωπούν αναγνωρισμένους καλλιτέχνες, και αφετέρου πανεπιστήμια που διαμορφώνουν τις νέες γενιές δημιουργών.
Έχουμε επίσης την υποστήριξη πολιτικών αλλά και κορυφαίων μέσων ενημέρωσης.
Όταν συνδημιουργούν καλλιτέχνες, επιμελητές, δημοσιογράφοι και φοιτητές, η ιεραρχία καταρρέει και γεννιέται ένα δικτυωμένο μοντέλο σκέψης, όπου κάθε συμμετέχων αποτελεί φορέα νοήματος.
Και το γεγονός ότι η πρωτοβουλία στο Project ανήκει στο Ευρωπαϊκί Ινστιτούτο Επικοινωνίας και διευθυντή του Μάριο Νόττα, κάνει αυτό το πολυεπίπεδο διάλογο και την επιμελητική μας θέση πιο ζωντανή, πιο κινητική και εμπλούτισε τους πάντες: εμάς, το κοινό, αλλά και το ίδιο το έργο.
Πόσο ξενύχτι, ένταση, αλλά και θέληση είχε όλο αυτό που από ένα εντελώς επιτυχημένο εγχείρημα μεταστοιχειώθηκε σ’ ένα παντελώς επιτυχημένο αφήγημα;
Εύα Μαραγκάκη: Το εγχείρημα δεν είναι μόνο θεωρία, αλλά απαιτεί αφοσίωση σε όλα τα στάδια υλοποίησης. Πολλή ένταση. Και πάρα πολλή θέληση από όλη την οργανωτική ομάδα. Το Frontpage Project δεν ήταν ποτέ για μένα ένα απλό «καλλιτεχνικό εγχείρημα». Οι συζητήσεις, η αναζήτηση νέων τρόπων έκφρασης και συνεργασίας – όλα αυτά απαιτούν ενέργεια, αντοχή και συνεχή εγρήγορση. Αυτό που ξεκίνησε ως μια ιδέα για έναν χώρο συνάντησης ανάμεσα στην τέχνη και την επικαιρότητα, εξελίχθηκε σε ένα αφήγημα. Ένα αφήγημα συλλογικό, με πολλές φωνές και διαφορετικές ματιές, που κατάφερε να αγγίξει ανθρώπους. Και ίσως αυτό είναι και το πιο σημαντικό Καταφέραμε να πούμε κάτι που έχει νόημα. Ακριβώς γι’ αυτό επιστρέφουμε τώρα με το Frontpage: Next – μια διευρυμένη έκθεση σύγχρονης τέχνης, που περιλαμβάνει συμπόσιο, παράλληλες δράσεις με τη συμμετοχή καταξιωμένων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό και την Ακαδημαική κοινότητα. Σε αυτή τη φάση συμμετέχουν επίσης πανεπιστημιακά ιδρύματα με καλλιτεχνικό και ερευνητικό έργο, εμπλουτίζοντας ακόμα περισσότερο τον διάλογο.
Το ανανεωμένο Frontpage: Next δίνει έναν νέο παλμό τόσο καλλιτεχνικά όσο και επικοινωνιακά, εξερευνώντας πώς η επικοινωνία – ένα θέμα που διαρκώς μεταλλάσσεται και επηρεάζει βαθιά την καθημερινότητά μας μπορεί να αποτελέσει και πάλι αφορμή για καλλιτεχνική έκφραση, προβληματισμό και συλλογική σκέψη.
Η τέχνη “καθαρίζει τη σκόνη της καθημερινότητας από την ψυχή μας”, όπως είχε πει και ο αείμνηστος Πάμπλο Πικάσο;
Julia Sysalova: Αναμφισβήτητα. Είναι ένας από τους πιο ακριβείς ορισμούς της τέχνης. Όπως όμως συμβαίνει με κάθε ζωντανή έννοια, η τέχνη εξελίσσεται. Σήμερα δεν “καθαρίζει” απλώς, οξύνει την αντίληψη, αποκαλύπτει την εσωτερική αρχιτεκτονική του κόσμου, μας τραβά από την αδράνεια.
Στην εποχή του κορεσμού της οπτικής πληροφορίας, η τέχνη δεν είναι ζώνη παρηγοριάς αλλά πεδίο επίγνωσης και ο καλλιτέχνης λειτουργεί ως φίλτρο, ως μοντέρ της πραγματικότητας. Μας τραβά από τον αυτοματισμό της πρόσληψης, μας “ανακινεί”, μας “επανασυναρμολογεί” και αναδομεί τον εσωτερικό μας κόσμο.
Ο καλλιτέχνης δεν αναζητά πλέον την έμπνευση στη σιωπή, βρίσκεται στο επίκεντρο της θύελλας, μεταπλάθοντας το χάος σε οπτική μεταφορά, δουλεύει με το θραύσμα, την ειρωνεία, τα υβριδικά μέσα, καταγράφοντας αυτό που συχνά διαφεύγει από το βλέμμα.
Αυτήν ακριβώς τη λειτουργία αναλάβαμε στο Frontpage: Next – όταν ο καλλιτέχνης “ξαναγράφει” την είδηση, καθαρίζει όχι μόνο την πρόσληψη, αλλά και την ίδια την πραγματικότητα από τη χειραγώγηση.
Ποιο είναι το στοιχείο της καινοτομίας που σας κάνει να ξεχωρίζετε φέτος από οποιαδήποτε άλλη φορά; 2ο Frontpage και έπεται συνέχεια… θα μας βάλετε λίγο στο όραμά σας;
Julia Sysalova: Η βασική καινοτομία του έργου είναι η έμφαση στην εικόνα ως γλώσσα της είδησης. Όταν στο Frontpage Project βλέπουμε την πρώτη σελίδα, δεν έχουμε να κάνουμε με κείμενο, αλλά με εικόνα — όχι με γεγονός, αλλά με ερμηνεία.
Η έκθεση Frontpage: Next δεν είναι αποτέλεσμα, αλλά έρευνα σε πραγματικό χρόνο, στην οποία συνεισφέρουν τόσο αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες όσο και φοιτητές καλλιτεχνικών σχολών.
Τους εντάσσουμε συνειδητά στον ίδιο διάλογο, ώστε να διαλυθούν οι ιεραρχίες, αλλά να ενισχυθεί η ουσία.
Είναι μια ανοικτή διαδικασία, όπου η έκθεση δεν δίνει έτοιμες απαντήσεις, αλλά δημιουργεί νέα γνώση, ενεργοποιώντας τον θεατή όχι ως καταναλωτή, αλλά ως συμμέτοχο.
Η είδηση μετατρέπεται σε καλλιτεχνικό γεγονός και το καλλιτεχνικό γεγονός σε κοινωνικο-επικοινωνιακή πράξη.
Χτίζουμε ένα περιβάλλον όπου ο οπτικός αφηγηματικός λόγος δεν είναι απλή απεικόνιση του γεγονότος, αλλά ένα εξελισσόμενο πεδίο συλλογικής οπτικής σκέψης, όπου η εικόνα λειτουργεί ως μήνυμα, ο καλλιτέχνης δουλεύει με τις ειδήσεις σαν πρώτη ύλη, και ο θεατής γίνεται συν-δημιουργός.
Είναι ένα καλλιτεχνικό πεδίο όπου η ίδια η σκέψη γίνεται το θέμα.
Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή καθόλη τη διάρκεια του μαγευτικού αυτού ταξιδιού και τι κινητοποίησε μέσα σας, ως άνθρωπο και τι ως επαγγελματία του καλλιτεχνικού πεδίου;
Εύα Μαραγκάκη: Ίσως η πιο απαιτητική στιγμή αυτού του ταξιδιού να ήταν η φάση της υλοποίησης της αρχικής ιδέας. Η μετάβαση από τον σχεδιασμό στην πράξη, με όλα τα πρακτικά και οργανωτικά ζητήματα που προκύπτουν σε μεγάλες παραγωγές. Ο συντονισμός διαφορετικών ανθρώπων, ειδικοτήτων και οπτικών, όπως και η ανάγκη να διατηρηθεί μια ενιαία καλλιτεχνική ταυτότητα, είναι μια πρόκληση με πολλές απαιτήσεις. Αυτή η δυσκολία, όμως, κινητοποίησε μια βαθύτερη κατανόηση του τι σημαίνει να εργάζεσαι συλλογικά, να ακούς, να προσαρμόζεσαι να προχωράς τη σκέψη του άλλου. Ως επαγγελματία στον καλλιτεχνικό χώρο, μου υπενθύμισε ότι η τέχνη δεν γεννιέται μόνο από την έμπνευση, αλλά και από τη δουλειά, την οργάνωση, τις σχέσεις, την επιμονή. Κατάλαβα πόσο ωραίο είναι να παρακολουθώ την καλλιτεχνική διαδικασία και πραγματικά έχω χαρεί πολύ τις ατελείωτες δημιουργικές κουβέντες με τους καλλιτέχνες.
Η εποχή μας είναι άρρηκτα συνυφασμένη με μία καταδιωκτική αγριότητα, ελευθεριότητα και υπερβολή. Θα μπορούσαμε μεταφορικά να θέσουμε την τέχνη ως ένα αόρατο μοχλό πέδησης, εκλαϊκευμένα νοητικού φρεναρίσματος σε όλο αυτό που βιώνουμε ως καθημερινότητα;
Εύα Μαραγκάκη: Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ταχύτητα, σύγχυση και μια ανεξέλεγκτη πληθώρα ερεθισμάτων, η τέχνη, ως φορέας νοήματος και αισθητικής υπέρβασης, λειτουργεί πράγματι σαν ένας αόρατος μοχλός πέδησης προσφέροντας χώρο για στοχασμό, και επανανοηματοδότηση. Δεν είναι απλώς μέσο έκφρασης, αλλά και μια πράξη αντίστασης. Ένα εσωτερικό φρένο απέναντι στην εξωτερική παράνοια. Δίνει νόημα στο εφήμερο , και καλεί τον άνθρωπο να σταθεί, να νιώσει και να σκεφτεί.
Τέχνη, πολιτισμικότητα, πρώτη σελίδα και ψηφιακός εγγραμματισμός… Στα χρόνια που έρχονται, θα εγκαταλειφθούν τα φυσικά υλικά και ο κόσμος θα στραφεί στην εκδοχή του metaverse και στον χώρο της τέχνης;
Julia Sysalova: Δεν πρόκειται για αντικατάσταση, αλλά για συγχώνευση. Δεν είναι το τέλος, είναι μια νέα στροφή στην εξέλιξη της γλώσσας. Το φυσικό αντικείμενο της τέχνης είναι πια μόνο μία από τις καταστάσεις της καλλιτεχνικής έκφρασης. Δεν το εγκαταλείπουμε, αλλά μαθαίνουμε να συνυπάρχουμε με το ψηφιακό: το φυσικό έργο και το ψηφιακό του δίδυμο συνυπάρχουν και συχνά ενισχύουν το ένα το άλλο.
Αν η τέχνη χάνει τη φυσική της υλικότητα, δεν εξαφανίζεται. Απλώς μετατρέπεται σε άλλο τρόπο σκέψης.
Η πρώτη σελίδα, ως μεταφορά οπτικής κυριαρχίας, μπορεί πλέον να είναι είτε εφημερίδα είτε ολόγραμμα. Το metaverse δεν είναι εναλλακτική της πραγματικότητας, αλλά προβολή της. Είναι ένα παραδοξολογικό κάτοπτρο, μια σύγχρονη “Σπηλιά του Πλάτωνα”, όπου ακόμη και η σκιά μετατρέπεται σε είδηση.
Ακριβώς γι’ αυτό, η “πρώτη σελίδα” δεν αφορά πια το χαρτί, αλλά την συμβολική εξουσία της εικόνας.
Σε αυτόν τον καθρέφτη, είναι κρίσιμο να μην χαθεί η αίσθηση της μορφής, το κριτικό βλέμμα και αυτό που αποκαλώ οπτική ηθική.
Η τέχνη μας διδάσκει να αναγνωρίζουμε το πραγματικό μέσα σε αυτήν την πολυεπίπεδη πολυπλοκότητα.
Τέχνη και πόλεμος… Έχει επηρεάσει η τέχνη τον πόλεμο; Πείτε μας μερικά παραδείγματα.
Julia Sysalova: Η τέχνη δεν σταματά τον πόλεμο, αλλά διαμορφώνει τη μνήμη, άρα επηρεάζει τον τρόπο που θα κατανοηθούν οι πόλεμοι στο μέλλον.
Στο Frontpage: Next παρουσιάζονται έργα άμεσα συνδεδεμένα με συγκρούσεις και συλλογικό τραύμα, όπου η εικαστική χειρονομία γίνεται ανθρωπολογική μαρτυρία.
Ο καλλιτέχνης εδώ γίνεται χρονικογράφος της εποχής του, καταγράφοντάς την σε πραγματικό χρόνο. Δεν μιλά από θέση θύματος, αλλά από θέση εκείνου που βλέπει, επεξεργάζεται, ερμηνεύει.
Δεν είναι απλώς ένα εικαστικό σχόλιο, είναι μια ηθική πράξη.
Ο καθένας μας φέρνει στη δημόσια σφαίρα τη δική του είδηση και από το τι είδους είδηση θα είναι, εξαρτάται το συλλογικό μας μέλλον.
Από την Αθήνα, στην Κύπρο, μετα στη Βιέννη και έπειτα; Θα μας βάλετε για λίγο στη βαλιτσα σας;
Εύα Μαραγκάκη: Ναι, ουσιαστικά το Frontpage Next είναι η τρίτη φάση της πρωτοβουλίας. Πέρυσι είχαμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε με το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Κύπρου στη Λεμεσό και να παρουσιάσουμε το project σε μια έκθεση με Έλληνες και Κύπριους καλλιτέχνες,υπέροχη συνεργασία που συνεχίζεται και στην Αθήνα. Το επόμενο βήμα θα είναι στη Βιέννη με τη συμμετοχή καλλιτεχνών από την κεντρική Ευρώπη και φαντάζομαι αυτή η εμπειρία σχεδιασμού ενός διεθνούς Project θα μας υποδείξει και τη συνέχεια. Άλλωστε, το Frontpage δεν είναι στατική ιδέα – είναι ένα ταξίδι σε εξέλιξη…μείνετε συντονισμένοι.