Τρόμαξα χθες μόλις είδα το θέμα της Εκθεσης που έπεσε στην πρεμιέρα των Πανελλαδικών Εξετάσεων 2025. Περί δημιουργικότητος. Αν ήμουν υποψήφιος, στην αρχή θα με έπιανε τρελό άγχος: πώς να διαχειριστώ μια έννοια που το σχολείο, ο βασικός πυλώνας της ζωής μου, την καταπνίγει – και στο φροντιστήριο μάς πιέζουν να την αφήσουμε απέξω για να παπαγαλίσουμε τα ΣΟΣ και τα πιθανά θέματα; Αλλά στη συνέχεια θα με καταλάμβανε τρελή ευφορία: επιτέλους, ένα θέμα που μου επιτρέπει να γράψω απερίσπαστος από τις κατηχήσεις των γονιών μου, από τις πλαστές αξίες των σόσιαλ μίντια και από τα ψεύτικα ιδανικά που μας πουλάει το εκπαιδευτικό σύστημα. Οπως κάνω σχεδόν κάθε χρόνο με την Εκθεση στις εισαγωγικές για το πανεπιστήμιο, θα προσπαθήσω να παραθέσω μερικές σκέψεις, τι περίπου θα έγραφα αν ήμουν εγώ υποψήφιος.
Το θέμα της δημιουργικότητας είναι σύνθετο, χωράει πολύ υποκειμενισμό, δεν επιτρέπει πολύ στον καθωσπρεπισμό και στις υποκριτικές αξίες που μας διδάσκουν στην εκπαίδευση να μας υποδείξουν απαντήσεις. Επειδή απαιτεί βάθος, ανησυχία και όνειρα για τη ζωή, ό,τι δηλαδή αποστερεί τους νεαρούς υποψήφιους φοιτητές το αξιακό και το εκπαιδευτικό σύστημα.
Η δημιουργικότητα περιλαμβάνει πολλά: πριν απ’ όλα, την πρωτοτυπία της σκέψης, την ανησυχία και την προσπάθεια κατανόησης και δημιουργίας του καινούργιου. Σε έναν κόσμο που πορεύεται με βεβαιότητες, η δημιουργικότητα αποθεώνει τη διακινδύνευση, το ρίσκο. Ο κόσμος έχει επενδύσει στα σταθερά βήματα της βεβαιότητας και της σιγουριάς, αλλά προχώρησε γρήγορα, τεχνολογικά αλλά και καλλιτεχνικά, μέσα από προσωπικότητες που διακινδύνευσαν την κοινωνική τους θέση, το κύρος τους, το επίπεδο της ζωής τους και, καμιά φορά, τη ζωή τους την ίδια.
Είδα μια φροντιστηριακή απάντηση στο θέμα, που υποβίβασε τη δημιουργικότητα στην καλλιτεχνία: μιλούσε για επίδοξους ζωγράφους, ποιητές, πεζογράφους και σκηνοθέτες. Η απάντηση δεν αφορούσε την πραγματική ζωή αλλά έναν κόσμο που έχει λύσει τα βασικά ζητήματά του ώστε ο καθένας να επενδύει στο ψώνιο του.
Αλλά ο Γαλιλαίος, η Μαρία Κιουρί, ο Φρόιντ, ο Αϊνστάιν, ο Μπιλ Γκέιτς δεν ήταν ψώνια. Ούτε ο Ντα Βίντσι, ο Μικελάντζελο, ο Ελ Γκρέκο, ο Θερβάντες, ο Τζόις, ο Ελιοτ, ο Σεφέρης, ο Τζον Φορντ ή ο Σπίλμπεργκ. Ηταν φωτεινές προσωπικότητες με βάθος και συγκρότηση που προσέγγισαν τον κόσμο στην πολυπλοκότητά του και, το παραπάνω λιθαράκι που έβαλαν στον ανθρώπινο πολιτισμό, αποδείχτηκε αξία χρήσης απ’ όλους μας.
***
Διάβασα ήδη, στα σόσιαλ μίντια, κατάρες για την επιτροπή των εξετάσεων, ότι βάζει θέματα δύσκολα που δεν τα καταλαβαίνουν οι υποψήφιοι ή, ακόμα χειρότερα, ότι τους βραχυκυκλώνουν δείχνοντάς τους εξαρχής την ταξική χροιά της κοινωνίας. Αστειότητες. Το θέμα είναι πολύ εύστοχο επειδή ακριβώς αναγκάζει τους υποψήφιους να σκεφτούν τον εαυτό τους χωρίς τις αγκυλώσεις του σχολείου, του φροντιστηρίου, της κονσερβαρισμένης γνώσης και της υποκριτικής ανάγνωσης της ζωής – και τους βαθμολογητές να φύγουν από την επιδοκιμασία της παπαγαλίας. Η εκπαίδευση απαιτεί ξύπνια μυαλά, δημιουργικές προσωπικότητες και βασική κατάρτιση. Στην επιτροπή των θεμάτων ήδη ξέρουν ότι όλα πρέπει να αλλάξουν.