Θα ξεκινήσουμε από μια αντικειμενική αλήθεια: ο Ολυμπιακός του 1991 δεν ήταν ο Ολυμπιακός που ξέρουμε σήμερα. Δεν είχε την αύρα, την κυριαρχία, το αναπόφευκτο της νίκης. Δεν ήταν καν ένας από τους «μεγάλους» του ελληνικού μπάσκετ. Το άθλημα εκείνη την εποχή στην Ελλάδα ήταν ουσιαστικά μια τριλογία με πρωταγωνιστές τον Νίκο Γκάλη, τον Αρη και το «γιατί δεν μπορούμε να κερδίσουμε τους Γιουγκοσλάβους».
Και τότε, σχεδόν από το πουθενά, εμφανίστηκε ένας Γιουγκοσλάβος. Και όχι απλώς κάποιος, αλλά ένας παίκτης τόσο μπροστά από την εποχή του, που η Ελλάδα εκείνης της δεκαετίας δεν είχε ούτε καν την ορολογία για να περιγράψει αυτό που έκανε στο γήπεδο.
Ο Ζάρκο Πάσπαλι δεν ήταν απλώς καλός. Ηταν εκείνος που έφερε την προοικονομία στο παιχνίδι. Ηταν το trailer του Ολυμπιακού που θα ακολουθούσε, μόνο που προβλήθηκε έξι χρόνια νωρίτερα και σε μια εποχή που οι περισσότεροι ακόμη έβλεπαν το μπάσκετ σαν παιχνίδι ενός εναντίον ενός.
Ηταν 2,06 μέτρα, έτρεχε σαν γκαρντ, σκόραρε σαν να είχε κάποιο προσωπικό συμβόλαιο με τον ίδιο τον Θεό του μπάσκετ και – το κυριότερο – έπαιζε με μια ταχύτητα που κανένας στην Ελλάδα δεν ήταν έτοιμος να ακολουθήσει. Ο Γκάλης ήταν η απόλυτη μηχανή παραγωγής πόντων, αλλά ήταν στατικός. Ο Πάσπαλι ήταν ροή.
Ενα μπάσκετ πριν από το μπάσκετ που ξέρουμε σήμερα.
Για να καταλάβετε τι σημαίνει ο Ζάρκο Πάσπαλι για τον Ολυμπιακό, πρέπει να δείτε το περιβάλλον στο οποίο εμφανίστηκε. Ο Ολυμπιακός δεν ήταν καν ομάδα που πλησίαζε την κυριαρχία. Ηταν ομάδα που δεν ήθελες να πας αν ήσουν σοβαρός επαγγελματίας.
Ο Πάσπαλι, όμως, πήγε.
Αυτό όμως δεν τονίστηκε ποτέ αρκετά. Οταν ο Ζάρκο αποφάσισε να υπογράψει στο Θρύλο, το έκανε με μια ομάδα που δεν του έδινε απολύτως καμία εγγύηση για το μέλλον της. Θα μπορούσε να πάει οπουδήποτε. Μόλις είχε παίξει στο Final Four με την Παρτίζαν. Ηταν 25 ετών, στα καλύτερά του, και είχε όλες τις επιλογές ανοιχτές.
Και πήγε στον Ολυμπιακό. Σκεφτείτε το λίγο. Αυτό σημαίνει πως ο πρώτος άνθρωπος που πίστεψε στην ιδέα του «μεγάλου Ολυμπιακού» ήταν ο Ζάρκο. Οχι η ομάδα, όχι οι οπαδοί, ούτε και ο Κόκκαλης ακόμη. Ο Ζάρκο είδε κάτι που δεν υπήρχε. Και το έκανε να υπάρξει.
Ηταν 2,06 μέτρα, έτρεχε σαν γκαρντ, σκόραρε σαν μηχανή και – το κυριότερο – έπαιζε με ταχύτητα που κανένας στην Ελλάδα δεν ήταν έτοιμος να ακολουθήσει
Βολή που δεν ήρθε ποτέ
Δεν μπορείς να γράψεις για τον Πάσπαλι χωρίς να γράψεις για τις βολές του. Το μπάσκετ είναι από τα λίγα αθλήματα όπου ο μεγαλύτερος αθλητής μπορεί να έχει μια τόσο καταστροφική αδυναμία χωρίς να είναι ανίκανος να παίξει. Φαντάσου τον Πελέ να μην μπορούσε να κάνει πάσα. Ή τον Φέντερερ να μην μπορούσε να σερβίρει. Ο Ζάρκο μπορούσε να κάνει σχεδόν τα πάντα. Εκτός από αυτό.
Εκείνο που κάνει την ιστορία ακόμα πιο απελπιστικά κινηματογραφική είναι πως το πρόβλημα δεν ήταν μηχανικό. Ηταν καθαρά ψυχολογικό. Οσο πιο κρίσιμη η στιγμή, τόσο πιο καταδικασμένη ήταν η συγκέντρωσή του στην γραμμή των βολών. Ηταν σαν να μην μπορούσε να σταματήσει να σκέφτεται – και η σκέψη είναι ο θάνατος της ρουτίνας. Δεν ήταν απλώς μια αδυναμία. Ηταν η ανθρώπινη λεπτομέρεια που έκανε τον Ζάρκο θρύλο.
21 Απριλίου 1994, Τελ Αβίβ. Ο Ολυμπιακός στον πρώτο του τελικό Ευρωλίγκας. Αν κλείσετε τα μάτια και προσπαθήσετε να φανταστείτε την τέλεια ιστορία ανατροπής, αυτή είναι. Μια ομάδα που δεν είχε ιστορία στη διοργάνωση, ένας λαός που περίμενε μια στιγμή μεγαλείου, ένας παίκτης που είχε έρθει για να αλλάξει τα πάντα.
Και τότε, η πραγματικότητα μπήκε στη μέση. Το παιχνίδι απέναντι στην Μπανταλόνα ήταν μια βραδυφλεγής καταστροφή. Ενα ματς τόσο αργό, αγχωτικό και κλειστό, που η κάθε επίθεση έμοιαζε με δοκιμασία επιβίωσης. Ο Ζάρκο Πάσπαλι, ο απόλυτος ηγέτης του Ολυμπιακού, έπρεπε να είναι ο άνθρωπος της βραδιάς. Και όμως, αντ’ αυτού, έγινε το σύμβολο της χαμένης ευκαιρίας.
2/12 βολές. Δύο στα δώδεκα.
Το σκορ ήταν 57-59. Μία ακόμα εύστοχη βολή, μια ακόμη σωστή επιλογή, και ίσως η ιστορία να είχε γραφτεί αλλιώς. Αλλά το μπάσκετ δεν δουλεύει με υποθέσεις. Η Μπανταλόνα στέφθηκε πρωταθλήτρια, ο Ολυμπιακός έφυγε ηττημένος, και ο Ζάρκο έγινε ο ήρωας μιας αποτυχίας που τελικά ήταν το πρώτο βήμα προς τη δόξα.
Αν σήμερα ρωτήσετε οποιονδήποτε φίλαθλο του Ολυμπιακού για εκείνα τα χρόνια, το πρώτο όνομα που θα σας πει δεν θα είναι αυτός που σήκωσε το τρόπαιο. Θα είναι αυτός που έδειξε στην ομάδα ότι μπορεί να το σηκώσει. Γιατί, τελικά, δεν είναι πάντα οι κούπες που καθορίζουν τους θρύλους. Είναι οι στιγμές. Και η στιγμή που ο Ζάρκο Πάσπαλι έπιανε το κεφάλι του μετά την 10η χαμένη βολή του είναι πιο μεγάλη από οποιοδήποτε τρόπαιο.
Η γραμμή που δεν συγχώρησε ποτέ. Η πιο ανθρώπινη εκδοχή του μύθου: οι ελεύθερες βολές
Εφυγε λίγο πριν από την απόλυτη δόξα
Ο Ολυμπιακός πήρε την Ευρωλίγκα το 1997. Ο Ζάρκο δεν ήταν εκεί. Είναι ένα από τα πιο ειρωνικά παράδοξα στην ιστορία του ελληνικού μπάσκετ. Ο άνθρωπος που ξεκίνησε την επανάσταση δεν πρόλαβε να δει τη νίκη της. Αλλά η αλήθεια είναι πως, ακόμη και αν δεν ήταν εκεί, ήταν παντού.
Χωρίς τον Ζάρκο δεν θα υπήρχε η ομάδα του Ιβκοβιτς, του Ρίβερς, του Τάρλατς. Δεν θα υπήρχε η νοοτροπία του «ερχόμαστε να πάρουμε τα πάντα». Δεν θα υπήρχε η σημερινή εποχή του Ολυμπιακού που δεν παίζει απλώς για να υπάρχει, αλλά για να κυριαρχεί. Ο Ζάρκο δεν σήκωσε το τρόπαιο. Αλλά ο Ολυμπιακός που το σήκωσε ήταν, ουσιαστικά, ο Ολυμπιακός του Ζάρκο.
Τι ήταν, τελικά, ο Ζάρκο για τον Ολυμπιακό; Ηταν το σημείο μηδέν. Η αρχή της ιστορίας. Ο πρώτος που είπε «ας φτιάξουμε κάτι που δεν έχει υπάρξει ποτέ». Και ξέρετε τι είναι το πιο σημαντικό;
Οτι, ακόμα και σήμερα, όταν οι οπαδοί του Ολυμπιακού μιλάνε για τους μεγάλους του συλλόγου, ο Ζάρκο είναι εκεί. Οχι για τους τίτλους του. Οχι γιατί σήκωσε κούπες.
Αλλά γιατί χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχαν οι τίτλοι και οι κούπες.
Και, στην τελική, αν αυτό δεν είναι επιτυχία, τότε τι είναι;