Η μεγάλη αφωνία της πολιτικής οικονομίας απέναντι στην ηθική δεν ήταν πάντα ο κανόνας. Από τον Aνταμ Σμιθ μέχρι τον Μαρξ, η ηθική ήταν οργανικό στοιχείο της οικονομικής σκέψης. Σήμερα, σε έναν κόσμο βαθιά πολωμένο και θεσμικά εξουθενωμένο, η αποσύνδεση αυτή μοιάζει λιγότερο επιστημονική ουδετερότητα και περισσότερο ιδεολογική συγκάλυψη.
Το πρόσφατο άρθρο του Benjamin Enke στο περιοδικό «Finance & Development» του ΔΝΤ, με τίτλο «Επανασύνδεση της Ηθικής με την Πολιτική Οικονομία» (Reconnecting Morality with Political Economy), προτείνει κάτι ριζοσπαστικό με ήπιους όρους: να ενσωματωθεί ξανά η ηθική στην οικονομική ανάλυση. Οχι ως διακοσμητική ρητορική, αλλά ως βασικό εργαλείο ερμηνείας πολιτικής συμπεριφοράς και κοινωνικών διαιρέσεων. Ο Enke, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ και ερευνητής στο NBER, δείχνει πώς οι ηθικές αξίες – γενικές ή ειδικές – διαμορφώνουν στάσεις για την αναδιανομή, τη μετανάστευση, την κλιματική κρίση, ακόμα και την ψήφο.
Οι «γενικές» δρουν με άξονες την ισότητα και τη δικαιοσύνη προς όλους – ακόμα και προς τον ξένο. Οι «ειδικές» προσδίδουν ηθική αξία στην πίστη προς την ομάδα, την οικογένεια, τον τόπο. Η σύγκρουση δεν είναι απλώς ιδεολογική. Είναι βαθιά αξιακή και αναπαράγεται πολιτισμικά, θεσμικά, ιστορικά. Κι όμως, αυτό το ρήγμα σπανίως αναλύεται στις δημόσιες συζητήσεις για την οικονομική πολιτική.
Η ηθική δεν είναι πολυτέλεια της θεωρίας. Είναι το πεδίο όπου διακυβεύονται οι όροι της κοινωνικής συναίνεσης. Πολιτικές που αγνοούν τις ηθικές αντιλήψεις των πολιτών – όσο «ορθολογικές» κι αν είναι στα χαρτιά – αποτυγχάνουν στην πράξη. Η επανασύνδεση της ηθικής με την πολιτική οικονομία δεν είναι πισωγύρισμα σε πατερναλιστικά σχήματα. Είναι εργαλείο επιβίωσης της δημοκρατίας.