Ορισμένοι Πάπες αντανακλούν απόλυτα την εποχή τους. Ο Πάπας Ιωάννης ΚΓ’ ήταν ένας προοδευτικός Πάπας, του οποίου οι μεταρρυθμίσεις της Β΄ Συνόδου του Βατικανού συνέπεσαν με την εποχή που οι Beatles διέπρεπαν στον κόσμο. Ο Ιωάννης Παύλος Β’ ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να ωθήσει την καταρρέουσα Σοβιετική Αυτοκρατορία προς την πτώση της. Το μεγάλο ερώτημα όταν ξεκίνησε το Κονκλάβιο για την εκλογή του διαδόχου του Πάπα Φραγκίσκου ήταν αν ο επόμενος Πάπας θα ήταν μια αντιδραστική φιγούρα, εναρμονισμένη με τη δεξιά λαϊκιστική διάθεση της «τραμπικής» μας εποχής.
Τώρα γνωρίζουμε ότι αυτό είναι απίθανο. Η αναπάντεχη εκλογή του Πάπα Λέοντα ΙΔ’ είναι πιθανότατα σημάδι ότι θα επικρατήσει το πνεύμα του προκατόχου του. Ωστόσο, κάποιοι δραστήριοι δεξιοί καθολικοί λομπίστες κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες για να αντιδράσουν στις πιο προοδευτικές θέσεις του προηγούμενου Πάπα: την ανοχή του προς την ομοφυλοφιλία, τη φροντίδα του για τους φτωχούς, τις ανησυχίες του για την κλιματική αλλαγή και την αντίθεσή του σε ορισμένες πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ. Πολλοί από αυτούς τους λομπίστες είναι Αμερικανοί και στηρίζουν τον Τραμπ. Οι λεγόμενοι «MAGA καθολικοί» έχουν καλή μεταξύ τους επικοινωνία και άφθονη χρηματοδότηση.
Σε αυτούς περιλαμβάνεται ο Στιβ Μπάνον, πρώην σύμβουλος του Τραμπ και ισχυρή φιγούρα της Ακροδεξιάς στα ΜΜΕ. Ο Μπάνον κατηγόρησε τον Φραγκίσκο ως αντιαμερικανό μαρξιστή που «θα καεί στην Κόλαση» επειδή επέτρεψε στο Κομμουνιστικό Κόμμα κάποιον έλεγχο επί της Εκκλησίας στην Κίνα, και τον επέπληξε για την ευσπλαχνική του στάση απέναντι στη μετανάστευση. Ο Ρότζερ Στόουν, ένας άλλος ακραίος καθολικός του κύκλου του Τραμπ (και, όπως ο Μπάνον, καταδικασμένος για κακούργημα), δήλωσε στην πλατφόρμα X ότι το παπικό αξίωμα του Φραγκίσκου «δεν ήταν ποτέ νόμιμο».
Τι συνέβη στους αμερικανούς καθολικούς, που κάποτε θεωρούνταν μια σχετικά φιλελεύθερη χριστιανική κοινότητα; Το 1960, σχεδόν 80% των καθολικών ψήφισαν τον Τζον Φ. Κένεντι όχι μόνο επειδή θα γινόταν ο πρώτος καθολικός πρόεδρος των ΗΠΑ, αλλά και επειδή τους άρεσε η πολιτική του. Κάποιοι ευαγγελικοί προτεστάντες, αντίθετα, τον θεωρούσαν αντίχριστο. Το 2020, μόλις 49% των καθολικών ψήφισαν υπέρ του Τζο Μπάιντεν, ενός πολύ πιο ευσεβούς καθολικού από τον Κένεντι.
Φυσικά, δεν υπάρχει κάτι σαν «καθολική ψήφος», όπως δεν υπάρχει και «εβραϊκή ψήφος». Οι πιστοί κάθε θρησκείας συνήθως διχάζονται σε συντηρητικούς και φιλελεύθερους. Ομως έχει σημειωθεί αξιοσημείωτη στροφή προς πιο ριζοσπαστικά δεξιά πολιτικά ρεύματα πολλών αμερικανών καθολικών.
Αυτή η τάση είναι εν μέρει απάντηση στην επί δεκαετίες μειούμενη ύπαρξη μιας οργανωμένης θρησκείας στις ΗΠΑ. Ολο και λιγότεροι νέοι ενδιαφέρονται να γίνουν καθολικοί ιερείς και όσοι το κάνουν είναι πιο συντηρητικοί. Σύμφωνα με έρευνα του Καθολικού Πανεπιστημίου της Αμερικής, 68% των ιερέων που χειροτονήθηκαν μεταξύ 1965 και 1969 δήλωναν ότι ήταν «θεολογικά προοδευτικοί» ή κάπως προοδευτικοί. Σήμερα, σχεδόν 85% των νεοχειροτονημένων ιερέων δηλώνουν «συντηρητικοί» ή και «πολύ συντηρητικοί».
Αλλά υπάρχουν και άλλοι λόγοι, κυρίως σχετιζόμενοι με τη φυλή και την κοινωνική τάξη. Οι Δημοκρατικοί βασίζονταν παλαιότερα στις ψήφους λιγότερο μορφωμένων λευκών χριστιανών, ιδίως στις νότιες πολιτείες. Αν και ήταν πολιτισμικά συντηρητικοί, στήριζαν κοινωνικά προοδευτικές οικονομικές πολιτικές που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά τους.
Υστερα ήρθε η δεκαετία του 1960, με τη Β΄ Σύνοδο του Βατικανού, το σεξ, τα ναρκωτικά και – ίσως πιο σημαντικό – τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων Αμερικανών. Πολλοί καθολικοί και ευαγγελικοί προτεστάντες προσχώρησαν στους Ρεπουμπλικανούς, που υποσχέθηκαν μια πολιτιστική και κοινωνική αντεπανάσταση: νόμος και τάξη, οικογενειακές αξίες και – με συγκαλυμμένους όρους – διατήρηση της λευκής υπεροχής. Αυτό τους ενέταξε στη «σιωπηλή πλειοψηφία» του Ρίτσαρντ Νίξον προς το τέλος αυτής της δεκαετίας, και σε ακόμα μεγαλύτερους αριθμούς στο κίνημα MAGA του Τραμπ περίπου πενήντα χρόνια αργότερα. Οι καθολικοί που ψήφισαν τον Τραμπ το 2024 ήταν κυρίως λευκοί, ενώ όσοι τον καταψήφισαν ήταν μαύροι ή ισπανόφωνοι.
Και πάλι, αυτές οι διαιρέσεις δεν είναι απόλυτες. Υπάρχουν ακόμα προοδευτικοί αμερικανοί καθολικοί, συμπεριλαμβανομένων εξεχόντων καρδιναλίων και επισκόπων. Αλλά η αυξανόμενη επιρροή καθολικών δημόσιων προσώπων που θέλουν να αναιρέσουν τις κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές του τελευταίου αιώνα είναι εντυπωσιακή.
Το 2020, ο Τραμπ – ο οποίος απέχει πολύ από το να είναι ευσεβής χριστιανός – ισχυρίστηκε ότι ο Μπάιντεν ήταν «αντίθετος με τον Θεό» και «αντίθετος με τα όπλα». Για έναν υπερσυντηρητικό πολέμιο των σύγχρονων πολιτισμικών δεδομένων, η σύνδεση είναι ξεκάθαρη: αγαπάμε τα όπλα, άρα τα αγαπάει και ο Θεός. Το γεγονός ότι ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονται πλέον πολλοί καθολικοί είναι αξιοθρήνητο.
Ο Ian Buruma είναι ολλανδός συγγραφέας και ιστορικός. Είναι καθηγητής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοσιογραφίας στο Κολέγιο Μπαρντ στη Νέα Υόρκη. Πιο πρόσφατο έργο του το «Spinoza: Freedom’s Messiah» (Yale University Press, 2024)