Περιπτώσεις Μητροπολιτών που ενεπλάκησαν σε σκάνδαλα ηθικής και οικονομικής φύσεως, αντιμετωπίστηκαν με παραιτήσεις – Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη γιατί πέραν των Μητροπολιτών που ανήκουν στην Εκκλησία της Ελλάδας, υπάρχουν αυτοί που ανήκουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στην Αρχιεπισκοπή Κρήτης
Η χθεσινή απόφαση της Ιεράς Συνόδου για έκπτωση του Τυχικού τέως πλέον Μητροπολίτη Πάφου, δεν θα χαρακτηριζόταν αδίκως, ως πρωτοφανής.
Στην ιστορία των Ορθόδοξων Εκκλησιών Κύπρου και Ελλάδας, είναι μετρημένες στα δάχτυλα οι καθαιρέσεις και οι εκπτώσεις Επισκόπων. Η περίπτωση του Τυχικού είναι μοναδική ως προς τους λόγους της καθαίρεσης.
Οι τρεις «πραξικοπηματίες»
Η Κύπρος το 1972 βρισκόταν σε αναβρασμό, όχι μόνο πολιτικό λόγω της δράσης των παρακρατικών αλλά και εκκλησιαστικό καθώς ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ταυτοχρόνως και Αρχιεπίσκοπος.
Απέναντί στον Πρόεδρο και Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’ στάθηκαν τρεις Μητροπολίτες. Ο Πάφου Γεννάδιος, ο Κιτίου Άνθιμος και ο Κυρηνείας Κυπριανός, προχώρησα σε μια κίνηση, που έμεινε γνωστή ως «εκκλησιαστικό πραξικόπημα» και προηγήθηκε του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1974.
Όλα ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 1972, όταν οι τρεις Μητροπολίτες, επικαλούμενοι τους ιερούς κανόνες, ζήτησαν την παραίτηση του Μακαρίου από την Προεδρία της Δημοκρατίας υποστηρίζοντας ότι η ανάληψη πολιτειακών καθηκόντων από κληρικό παραβίαζε την εκκλησιαστική τάξη. Στις 2 Μαρτίου 1972, στην Ιερά Σύνοδο ανακοίνωσαν τη θέση τους, πυροδοτώντας κρίση που είχε εκκλησιαστικές και πολιτικές συνέπειες. Ο Μακάριος, απάντησε στις 19 Μαρτίου, κατηγορώντας τους τρεις Μητροπολίτες για συνωμοσία με τη χούντα των Αθηνών και με παρακρατικές οργανώσεις, που στόχευαν την ανατροπή του.
Η κρίση κορυφώθηκε το 1973, όταν οι Μητροπολίτες συγκάλεσαν έκτακτη Σύνοδο και κήρυξαν τον Μακάριο «έκπτωτο», αμφισβητώντας ακόμα και τις χειροτονίες νέων Μητροπολιτών που είχε πραγματοποιήσει. Ο Μακάριος χαρακτήρισε τη Σύνοδο που τον «καθαίρεσε» ως αντικανονική και κινήθηκε αστραπιαία. Στις 14 Ιουλίου 1973, συγκάλεσε Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο, υπό την προεδρία του τότε Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου, με τη συμμετοχή Προκαθημένων Ορθοδόξων Εκκλησιών, πέραν του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από τα Πατριαρχεία Αλεξάνδρειας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και από την Εκκλησία της Ελλάδας. Οι τρεις Μητροπολίτες κρίθηκαν ένοχοι για παρασυναγωγή, υπονόμευση της εκκλησιαστικής ενότητας και αντικανονικές ενέργειες. Η ποινή ήταν η έκπτωση από τους θρόνους τους, μια απόφαση που σφράγισε την ήττα τους και ενίσχυσε την εξουσία του Μακαρίου.
Η υπόθεση είχε βαθιές πολιτικές διαστάσεις, συνδεδεμένη με το λεγόμενο «ενωτικό κίνημα» και την αντιπαράθεση της χούντας στον Μακάριο. Οι Μητροπολίτες, είτε από ιδεολογία είτε από εξωτερικές πιέσεις, έγιναν αναλώσιμα πιόνια σε ένα ευρύτερο πολιτικό παιχνίδι, πληρώνοντας τελικώς το τίμημα της στάσης τους.
Ο «ατυχής» Τυχικός
Η περίπτωση του τέως πλέον Μητροπολίτη Πάφου Τυχικού, έρχεται με χρονική απόσταση πέραν του μισού αιώνα από το 1973. Στο μεσοδιάστημα υπήρξαν περιπτώσεις Μητροπολιτών που θα μπορούσαν να καθαιρεθούν από την Ιερά Σύνοδο αλλά προτίμησαν την παραίτηση ώστε να διατηρήσουν τα προνόμια του τίτλου. Πρόκειται για τον Μητροπολίτη τέως Λεμεσού Χρύσανθο και τον Μητροπολίτη τέως Κιτίου Χρυσόστομο. Τόσο ο Χρύσανθος όσο και ο Χρυσόστομος αντιμετώπισαν σοβαρές κατηγορίες ηθικής φύσεως, ενώ υπήρξαν και οικονομικά θέματα στην περίπτωση Χρύσανθου.
Χθες η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε την έκπτωση του Μητροπολίτη Τυχικού, για μια σειρά ακραίων δηλώσεων, τοποθετήσεων και χειρισμών. Ο Τυχικός είχε προειδοποιηθεί αρκετές φορές από τον Αρχιεπίσκοπο Γεώργιο, αλλά δεν έδειχνε διάθεση αλλαγής στάσης.
Η σύγκρουση του με τους εκκλησιαστικούς επιτρόπους, οι δηλώσεις του για τον Πάπα, η στάση του απέναντι στην μεταφορά της κάρας του Αποστόλου Παύλου και οι συμβουλές του για τα τρόφιμα και τα ποτά, ήταν οι σταγόνες που γέμισαν και ξεχείλισαν το ποτήρι.
- Αρχιεπίσκοπος για Τυχικό: Του δόθηκαν πολλές ευκαιρίες, όταν ανέλαβε εξουσία μας διέγραψε όλους
- Πρώτες δηλώσεις Τυχικού: Ζήτησα συγχώρεση και μια τελευταία ευκαιρία (pics)
Εκκλησία της Ελλάδας
Στην Ελλάδα, η Εκκλησία έχει αντιμετωπίσει περισσότερες περιπτώσεις Επισκόπων που οδηγήθηκαν σε Συνοδικό Δικαστήριο, λόγω του μεγαλύτερου αριθμού Μητροπόλεων και της έντονης δημοσιότητας για τα εκκλησιαστικά δρώμενα. Ο Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος Νικόδημος το 1990 κατηγορήθηκε για οικονομικά σκάνδαλα και ηθικά παραπτώματα, συμπεριλαμβανομένης κακοδιαχείρισης κονδυλίων και ανάρμοστης συμπεριφοράς. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας, μετά από εξονυχιστική εξέταση, αποφάσισε την καθαίρεσή του, μια απόφαση που συγκλόνισε την κοινωνία και ανέδειξε ζητήματα διαφάνειας.
Ανάλογη ήταν η περίπτωση του Μητροπολίτη Τραχείας Παύλου το 1980, που οδηγήθηκε σε Συνοδικό Δικαστήριο, για κακοδιαχείριση και ηθικές παραβάσεις. Η καθαίρεσή του υπήρξε ακόμα ένα πλήγμα στην εικόνα της Εκκλησίας.
Το 2005, ο Μητροπολίτης Αττικής Παντελεήμων αντιμετώπισε κατηγορίες για οικονομικά σκάνδαλα και ανάρμοστη προσωπική συμπεριφορά, με την Ιερά Σύνοδο να αποφασίζει την καθαίρεσή του μετά από πολύωρες συνεδριάσεις.
Λιγότερο γνωστή είναι η περίπτωση του Επισκόπου Κυθήρων το 2000, που απομακρύνθηκε από τον θρόνο του για διοικητικές παρατυπίες και διαφωνίες με τη Σύνοδο.
Το 2023, η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας εξέτασε τις παραιτήσεις των Μητροπολιτών Θεσσαλονίκης Ανθίμου, Παραμυθίας Τίτου και Φλωρίνης Θεοκλήτου, χωρίς να υπάρξει καθαίρεση, αλλά η εξέταση υποδηλώνει πιθανά πειθαρχικά ζητήματα τα οποία ποτέ δεν αναδείχθηκαν.
Μια άλλη περίπτωση ήταν αυτή του τέως Μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιου, ο οποίος επίσης παραιτήθηκε ενώ είχε καταδικαστεί από πολιτικό δικαστήριο για ακραίες δηλώσεις του.
Εκκλησιαστική γραφειοκρατία
Πίσω από κάθε απόφαση έκπτωσης ή καθαίρεσης, υπάρχει μια αυστηρή διαδικασία. Η Ιερά Σύνοδος λειτουργεί ως ανώτατο εκκλησιαστικό δικαστήριο, εξετάζοντας καταγγελίες, συντάσσοντας κατηγορητήρια και ακούγοντας μάρτυρες. Οι λόγοι που οδηγούν έναν Επίσκοπο στο εδώλιο του κατηγορούμενου περιλαμβάνουν αίρεση, μοιχεία (σχέση με νυμφευμένη γυναίκα), σιμωνία, ιεροσυλία, εγκατάλειψη της Μητρόπολης ή δηλώσεις που προκαλούν σκανδαλισμό.
Στην Κύπρο, η Αυτοκεφαλία δίνει στη Σύνοδο απόλυτη εξουσία, ενώ στην Ελλάδα, η συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσθέτει ένα επιπλέον επίπεδο εποπτείας, για τους Μητροπολίτες που ανήκουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ή στην Αρχιεπισκοπή της Κρήτης.
Η σπανιότητα αυτών των υποθέσεων υπογραμμίζει τη βαρύτητα του επισκοπικού αξιώματος για την Εκκλησία.
Η έκπτωση των τριών Μητροπολιτών το 1973 και η πρόσφατη υπόθεση του Τυχικού δείχνουν ότι η Εκκλησία της Κύπρου δεν λειτουργεί πάντα με αμιγώς εκκλησιαστικά κριτήρια, καθώς γίνεται δέκτης επιρροών είτε από την πολιτική είτε από εξωτερικούς εξωεκκλησιαστικούς παράγοντες.
Στην Ελλάδα, οι περιπτώσεις του Νικοδήμου και του Παντελεήμονα αποτελούν παραδείγματα αποφυγής νέων φαινομένων διαφθοράς, ηθικής και οικονομικής φύσεως.
Το άρθρο Καθαιρέσεις «Αγίων»… Aπό το «εκκλησιαστικό πραξικόπημα» στον Μητροπολίτη Τυχικό εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.