Ανοίγει ο δρόμος για τη συμμετοχή τρίτων χωρών, άρα και της Τουρκίας, στο νέο χρηματοδοτικό εργαλείο SAFE που προορίζεται για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας μέσω χαμηλότοκων δανείων προς τα κράτη-μέλη, συνολικού ύψους 150 δισ. ευρώ, μετά την τελική έγκριση του σχετικού κανονισμού χθες από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ. Ο κανονισμός περιλαμβάνει, πάντως, ορισμένες δικλίδες ασφαλείας για τη συμμετοχή τρίτων χωρών, με κυριότερη την περίπτωση στην οποία μια τρίτη χώρα θεωρείται απειλή για την ασφάλεια ενός κράτους-μέλους ή της ΕΕ συνολικά. Συνεπώς, για την Τουρκία η απόφαση, όπως την διαβάζει και η ελληνική πλευρά, έχει αστερίκους.
Ο κανονισμός SAFE (Security Action for Europe), ο οποίος «πέρασε» με τη θετική ψήφο 26 χωρών εκτός από της Ουγγαρίας, η οποία απείχε, προβλέπει «μια γενική ευρωπαϊκή ρήτρα» βάσει της οποίας τουλάχιστον το 65% της αξίας των αμυντικών έργων που θα χρηματοδοτούνται από το εργαλείο αυτό θα πρέπει να προέρχεται από αμυντικές εταιρείες στην ΕΕ, τη Νορβηγία ή την Ουκρανία. Το παράθυρο για τις τρίτες χώρες αφορά συμμετοχή ως 35% στα εξαρτήματα ενός αμυντικού έργου. «Δεν αποκλείουμε καμία χώρα» τόνισε χθες ο εκπρόσωπος της Κομισιόν Τομά Ρενιέ, διευκρινίζοντας, πάντως, όπως προβλέπει άλλωστε ο κανονισμός, ότι για να ξεπεράσουν το όριο συμμετοχής του 35% και να φτάσουν στο 65% τρίτες χώρες πρέπει να είναι υποψήφιες προς ένταξη, πιθανές υποψήφιες ή προσχωρούσες χώρες ή να έχουν συνάψει εταιρική συμφωνία ασφάλειας και άμυνας με την Κομισιόν. Η Κομισιόν υπέγραψε πρόσφατα εταιρική συμφωνία ασφάλειας και άμυνας με το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ έχει ήδη συνάψει με χώρες όπως Η Ιαπωνία, Η Νότια Κορέα, η Μολδαβία.
Αλλά ακόμα και η δυνατότητα συμμετοχής τρίτων χωρών έως 35%, όπως ήταν εξαρχής η πρόταση της Κομισιόν, «ενεργοποίησε» άμεσα τα διπλωματικά αντανακλαστικά από την πλευρά της Ελλάδας προκειμένου να περιοριστεί όσο το δυνατόν περισσότερο η πιθανότητα συμμετοχής της Τουρκίας. Αλλωστε, η έγκριση του κανονισμού προέβλεπε (καθώς κατατέθηκε βάσει του άρθρου 122 της Ενωσης) ειδική πλειοψηφία και όχι ομοφωνία, οπότε ένα ελληνικό βέτο ήταν εξαρχής αδύνατον.
Το ερώτημα που τίθεται για την Ελλάδα και έθεσαν «ΤΑ ΝΕΑ» στην Κομισιόν είναι εάν υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας για τη συμμετοχή τρίτων χωρών και ειδικά της Τουρκίας. Κατά τον Τομά Ρενιέ, εκπρόσωπο της Κομισιόν, οι ανησυχίες «ορισμένων χωρών» ελήφθησαν εξαρχής υπόψη μέσω της συμπερίληψης του άρθρου 16, το οποίο χαρακτήρισε ο ίδιος «πολύ σημαντική δικλίδα ασφαλείας», ενώ τόνισε την προσήλωση της Κομισιόν σε αυτό. Τι προβλέπει; «Χωρίς να αναφέρεται ονομαστικά σε κάποια χώρα, αλλά θεωρητικά, η συμμετοχή μιας τρίτης χώρας μπορεί να περιοριστεί αν αποτελεί άμεση απειλή στην ασφάλεια και την άμυνα ενός κράτους-μέλους της ΕΕ ή όλης της ΕΕ» είπε. Εάν και εφόσον υπάρξει τέτοιο θέμα, η Κομισιόν θα αξιολογεί «κατά περίπτωση πόσο σοβαρή είναι αυτή η απειλή και πώς μπορεί να επηρεάσει πιθανές προμήθειες και συμμετοχή τρίτων χωρών». Αλλωστε και η πιθανότητα μιας εταιρικής συμφωνίας ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ με την Τουρκία (όπως με το Ηνωμένο Βασίλειο) κρίνεται εξαιρετικά δύσκολη λόγω των κακών επιδόσεων της Αγκυρας όσον αφορά τα κριτήρια εναρμόνισης σε θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ.
«Αποφασίζονται με ομοφωνία»
Παράλληλα, σύμφωνα με την ελληνική πλευρά, η χρήση του άρθρου 212 σε συνδυασμό με το άρθρο 218 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ενωσης, που περιλήφθηκε στην αιτιολογική σκέψη 23 του κανονισμού και που προβλέπει ότι οι συμφωνίες οικονομικού, χρηματοδοτικού και τεχνικού περιεχομένου της Ενωσης με τους υποψήφιους εταίρους «αποφασίζονται με ομοφωνία», αποτελεί επιπλέον δικλίδα ασφαλείας, καθώς θα μπορούσε η Ελλάδα να κάνει χρήση βέτο στην περίπτωση τέτοιας συμφωνίας με την Τουρκία ακόμη και για πιθανή συμμετοχή της έως 35%. Πάντως ο εκπρόσωπος της Κομισιόν, ερωτηθείς από «ΤΑ ΝΕΑ», δεν ανέφερε ότι η Κομισιόν έχει δώσει περαιτέρω διαβεβαιώσεις πέραν του άρθρου 16.
Ενα από τα δύσκολα σημεία στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών-μελών αφορούσε τη συμμετοχή υπεργολάβων, η οποία επιτρέπεται όταν συμμετέχουν με λιγότερο από το 15% της αξίας των προϊόντων, ενώ εξωτερικοί εργολάβοι επιτρέπεται να συνεισφέρουν μεταξύ 15% και έως 35% της τελικής αξίας υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Και σε αυτή την περίπτωση «επιστρατεύεται» δικλίδα ασφαλείας για τη συμμετοχή τους σε κοινές συμβάσεις, καθώς προβλέπεται ότι δεν πρέπει να αντιβαίνουν στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας των κρατών-μελών και της ΕΕ συνολικά.
Οσον αφορά πάντως την Τουρκία, ας μην ξεχνάμε ότι η εξαγορά της ιταλικής Piaggio Aerospace από την τουρκική Baykar καθώς και η συμφωνία της με την ιταλική Leonardo για την ανάπτυξη drones μπορεί να «οδηγούν» ήδη την Τουρκία στην ευρωπαϊκή αγορά άμυνας. Πάντως, όπως φαίνεται, και σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν εμπόδια για την Τουρκία, αν υπάρχει έντονο το στοιχείο της τρίτης χώρας βάσει του άρθρου 16. Πάντως αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Πολωνίας, που έφερε εις πέρας τις διαπραγματεύσεις για τον κανονισμό SAFE καθώς προεδρεύει το εξάμηνο αυτό της ΕΕ, και της Γερμανίας επιδιώκουν μεγαλύτερη συνεργασία με την Τουρκία στην άμυνα και το SAFE μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο. Αλλωστε ο αρμόδιος πολωνός υπουργός υποδέχτηκε την έγκρισή του δηλώνοντας ότι «πρόκειται για ένα πρωτοφανές εργαλείο που θα ενισχύσει τις αμυντικές μας δυνατότητες και θα υποστηρίξει την αμυντική μας βιομηχανία».
Οσον αφορά την εφαρμογή του SAFE, από εδώ και στο εξής τα κράτη-μέλη έχουν έξι μήνες για να υποβάλουν τα αρχικά τους σχέδια, για τα οποία ύστερα από εξέταση η Κομισιόν μπορεί να εκδώσει μια πρώτη πληρωμή ύψους έως 15% της αξίας των έργων. Ακολούθως κάθε έξι μήνες τα κράτη-μέλη θα πρέπει να υποβάλλουν σχέδια για την εξέλιξη των έργων, τα οποία θα συνδέονται με επιπλέον αίτημα πληρωμής.