Τι θα έκαναν οι πολίτες-καταναλωτές κάποιας χώρας εάν ξαφνικά διαπίστωναν πως δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν τις πληρωμές με τις τραπεζικές κάρτες τους και δεν είχαν πρόσβαση στους λογαριασμούς τους, επειδή είχε διακοπεί η σύνδεση με το Internet;
Τι θα έκανε η νέα γενιά στην περίπτωση ενός γενικευμένου και παρατεταμένου μπλακάουτ, όπως αυτό που έπληξε πρόσφατα την Ιβηρική, κάτι που θα σήμαινε πως δεν θα είχε πρόσβαση στα δημοφιλή και αναπόσπαστα από την καθημερινότητά της social media; Και τι μέτρα μπορούν να λάβουν οι κυβερνήσεις, τόσο για να αποτρέψουν τέτοια περιστατικά όσο και για να τα διαχειριστούν στην περίπτωση που εκδηλωθούν, χωρίς να προκληθούν μεγάλες κοινωνικές αναταράξεις και η ζωή των πολιτών – νέων και μεγαλύτερων – να συνεχιστεί με όσο το δυνατό πιο φυσιολογικούς ρυθμούς;
Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι πλέον θεωρητικά – κάθε άλλο. Η πολεμική απειλή, που μοιάζει να ρίχνει βαριά τη σκιά της πάνω από την Ευρώπη και τον πλανήτη, έχει και την ψηφιακή της διάσταση, ενώ η αστάθεια των ηλεκτρικών δικτύων στην εποχή της πράσινης ενέργειας και του κυβερνοπολέμου απαιτεί άμεσες και πειστικές απαντήσεις. Και σίγουρα διαφορετικές από εκείνες τις οποίες περιλαμβάνει η οδηγία της Κομισιόν προς τους πολίτες για «προμήθειες 72 ωρών» για την περίπτωση πολέμου ή μεγάλης φυσικής καταστροφής.
Εναλλακτικό δίκτυο συναλλαγών όταν «πέσει» το Internet
Του Γιώργου Παυλόπουλου
Στην περιοχή της Βαλτικής έχει σημάνει συναγερμός – όχι μόνο στρατιωτικός. Τα αλλεπάλληλα «ατυχήματα» που έχουν σημειωθεί σε υποθαλάσσιες υποδομές μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, έχουν κάνει πολλούς να πιστεύουν πως δεν πρόκειται πλέον για… συμπτώσεις αλλά για οργανωμένα σαμποτάζ. Σπεύδουν, μάλιστα, να «δείξουν» και τον δράστη – δηλαδή τη Μόσχα -, έστω και αν δεν υπάρχουν αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν την ενοχή του.
Το σίγουρο είναι ότι καθώς τα περισσότερα περιστατικά αφορούν καλώδια που διασφαλίζουν την επικοινωνία – αν και ο «χορός» ξεκίνησε με την αχρήστευση των αγωγών φυσικού αερίου Nord Stream 1 και 2 – οι κυβερνήσεις της περιοχής σπεύδουν να πάρουν τα μέτρα τους. Ανάμεσα σε αυτά, όπως προκύπτει από αποκλειστικό ρεπορτάζ του Reuters για τα τέσσερα σκανδιναβικά κράτη (Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία και Δανία), από κοινού με την Εσθονία, περιλαμβάνεται και ένα σχέδιο για συνέχιση των πληρωμών με χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες ακόμη και στην περίπτωση που διακοπεί η σύνδεση με το Internet.
Προετοιμασίες
«Η πιθανότητα να υπάρξουν σοβαρές αναταράξεις έχει αυξηθεί, επειδή η γεωπολιτική κατάσταση έχει αλλάξει σε παγκόσμιο επίπεδο. Διεξάγεται πόλεμος στην Ευρώπη και γύρω από αυτόν τον πόλεμο παρατηρούνται όλα τα είδη υβριδικών επεμβάσεων και παρενοχλήσεων, που μπορεί να περιλαμβάνουν και τη διατάραξη ή και διακοπή των συνδέσεων», δήλωσε χαρακτηριστικά το μέλος του ΔΣ της κεντρικής τράπεζας της Φινλανδίας Τουόμας Βαλιμάκι. Ο ίδιος δεν δίστασε να αφήσει αιχμές και για τις ΗΠΑ και τον πρόεδρό τους, λέγοντας ότι «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο κάποιος να εμφανιστεί στο Truth Social (το δίκτυο του Τραμπ) και να επιχειρήσει να αξιοποιήσει το σύστημα πληρωμών ως μέσο πίεσης».
Ο Βαλιμάκι, αφού σημείωσε πως στη χώρα του μόλις το 10% των πολιτών χρησιμοποιεί σήμερα μετρητά για τις πληρωμές του, πρόσθεσε: «Από τη στιγμή που οι συναλλαγές με κάρτες απαιτούν λειτουργικά διεθνή δίκτυα δεδομένων, η Φινλανδία οφείλει να είναι προετοιμασμένη για διαταραχές. Στην ίδια δε κατάσταση βρίσκονται βεβαίως και άλλες χώρες».
«Κόμβοι»
Σε αυτό το φόντο, ήδη η κεντρική τράπεζα της Φινλανδίας εισάγει έναν μηχανισμό ο οποίος θα επιτρέπει στην Εθνική Αρχή Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας να δίνει στους πολίτες πρόσβαση στους λογαριασμούς τους ακόμη και στην περίπτωση που έχει «πέσει» το σύστημα της τράπεζας στην οποία τους διατηρούν. Επίσης, η αντίστοιχη τράπεζα της Σουηδίας επιβεβαίωσε πως αναπτύσσει έναν μηχανισμό που θα δίνει τη δυνατότητα να γίνονται πληρωμές χωρίς διαδικτυακή σύνδεση, «κλειδί» του οποίου φαίνεται πως θα είναι «κόμβοι» που θα κρυπτογραφούν και θα αποθηκεύουν τα δεδομένα των συναλλαγών, μέχρις ότου αποκατασταθεί το δίκτυο επικοινωνιών. Πρόθεσή της, μάλιστα, είναι να τον θέσει σε εφαρμογή ως την 1η Ιουλίου 2026, έτσι ώστε οι πολίτες της χώρας να συνεχίσουν τις συναλλαγές τους «offline» για διάστημα που μπορεί να φτάνει και τη μία εβδομάδα. Από την πλευρά τους, οι κεντρικές τράπεζες της Νορβηγίας και της Δανίας ανέφεραν πως λειτουργούν ήδη έναν τέτοιο εναλλακτικό μηχανισμό, τον οποίο ωστόσο συνεχίζουν να εξελίσσουν.
Οπως τονίζει το ρεπορτάζ, υπήρξε πέρυσι και ένα γεγονός το οποίο επιτάχυνε τις παραπάνω εξελίξεις: το πρόβλημα στις πληρωμές που αντιμετώπισε η Nordea, η μεγαλύτερη τράπεζα της περιοχής, με αποτέλεσμα οι συναλλαγές της να διακοπούν ουσιαστικά επί εβδομάδες και οι πελάτες της να μην μπορούν να πραγματοποιήσουν πληρωμές, αλλά και να μην έχουν πρόσβαση στους λογαριασμούς τους. Αραγε, υπάρχουν ανάλογες σκέψεις ή ενέργειες και σε άλλα κράτη – μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας;
Επικοινωνία και δραστηριότητες «όπως οι παλιοί»
Του Βασίλη Τσουκαλά
Χωρίς φώτα, χωρίς οθόνες, «αποκλεισμένοι» από το Internet, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις βιντεοκλήσεις και τα αμέτρητα likes. Νέοι και νέες στην Ισπανία και την Πορτογαλία πέρασαν τις ώρες του πρόσφατου μπλακάουτ όπως οι παλαιότεροι, όταν ήταν στην ηλικία τους: συζητώντας, πίνοντας μπίρες με φίλους και δημιουργώντας μεγάλες παρέες, στις οποίες συμμετείχαν ακόμη και περαστικοί. Εύλογα κανείς αναρωτιέται εάν η γενιά του Διαδικτύου και στην Ελλάδα – κυρίως η Γενιά Ζ, με έτος γέννησης από το 1997 ως το 2012 – θα άντεχε χωρίς social media.
Οπως εξηγεί η 20χρονη Μαρία Μάλαμα, φοιτήτρια στο 2ο έτος του Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά, αμέσως μόλις ανοίγει τα μάτια της το πρωί, ανοίγει και το κινητό της. «Χαζεύω βίντεο, στέλνω μηνύματα σε φίλους αλλά και στον αδελφό μου, ο οποίος σπουδάζει στην Κρήτη». Γι’ αυτό και κάποιες μέρες μακριά από την τεχνολογία θα δημιουργούσαν πρόβλημα τόσο στην καθημερινότητά της όσο και στη δουλειά της, αφού είναι υπεύθυνη να ψηφιοποιεί βιβλία ώστε να είναι προσβάσιμα σε ανθρώπους με αναπηρίες. «Θεωρώ, βέβαια, πως αν είχα μία εβδομάδα χωρίς social media και Ιντερνετ θα αξιοποιούσα καλύτερα τον ελεύθερό μου χρόνο και ίσως να ασχολούμουν περισσότερο με κάποιο χόμπι μου», προσθέτει.
Δύο με τρεις ώρες κάθε μέρα αφιερώνει στο Διαδίκτυο η 19χρονη φοιτήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ Αγγελική Μωραΐτη. Και μπορεί μία εβδομάδα χωρίς πρόσβαση σε όλα όσα η Γενιά Z έχει δεδομένα να ήταν μια καλή ευκαιρία για τη νεαρή να… ξανασυναντηθεί με τα βιβλία ή να δώσει περισσότερο χρόνο στη γυμναστική, από την άλλη όμως, όπως δηλώνει, θα διαταρασσόταν ο τρόπος που επικοινωνεί στην καθημερινότητά της με τα κοντινά της πρόσωπα, «τα οποία βρίσκονται μακριά».
Από την πλευρά της, η 20χρονη Νίκη Καρέκου, ερμηνεύτρια και φοιτήτρια σε ιδιωτική δραματική σχολή, είχε επιχειρήσει στο παρελθόν το… πείραμα της αποχής από τις νέες τεχνολογίες. Για κάποιες μέρες, όπως λέει, κέρδισε χρόνο με τον εαυτό της – «καθάρισε το μυαλό μου και είχα καλύτερη ποιότητα ζωής». Για την ίδια, όμως, τα social media αποτελούν κομμάτι της δουλειάς της. «Βασίζομαι σε αυτά σε καθημερινή βάση, διότι εκεί προβάλλω το καλλιτεχνικό μου έργο και τις παραστάσεις μου, αλλά και από εκεί πολλές φορές αντλώ έμπνευση για να ξεκινήσω ένα καινούργιο έργο. Ετσι, το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετώπιζα θα ήταν η απώλεια ενός μεγάλου κομματιού της τέχνης καθώς πλέον μουσική, ταινίες και πολλά άλλα έργα τέχνης είναι πλήρως ψηφιοποιημένα».
Θετικές και αρνητικές επιπτώσεις
Στο ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει και η επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ, με ειδίκευση στην κυβερνοψυχολογία, Ανθή Σιδηροπούλου: «Στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί δύο έρευνες. Στη μια οι συμμετέχοντες έπρεπε να πάρουν απόσταση από τη χρήση του κινητού τους για τρεις ώρες, ενώ στην άλλη για μία ημέρα. Το επιστημονικό συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε μέσα από τις έρευνές μας είναι ότι υπάρχουν θετικές και αρνητικές επιπτώσεις. Η βασική αρνητική επίπτωση έχει να κάνει με την αλλαγή τρόπου ζωής, μιας και όχι μόνο η Γενιά Z αλλά πλέον όλοι μας εξαρτιόμαστε σε έναν βαθμό από τα social media και τα κινητά μας. Επίσης, η απουσία κινητού έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να μας δημιουργήσει άγχος, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και απώλεια αίσθησης του χρόνου».
Από την άλλη, υπογραμμίζει, υπάρχουν και θετικές συνέπειες με βασικότερη αυτή που πλέον οι νέες γενιές ονομάζουν JOMO (Joy Of Missing Out, δηλαδή η χαρά της αποχής). «Το JOMO βασίζεται, λοιπόν, σε αυτή την αποχή χρήσης της οθόνης, συνεπώς και στην αύξηση της άμεσης κοινωνικής δραστηριότητας. Η ανθρώπινη επαφή έχει πιο ουσιαστικό χαρακτήρα, μιας και χρησιμοποιούνται όλες οι αισθήσεις κατά την αλληλεπίδραση».