Η κατάσταση της βλάστησης – κι όχι μόνο – στον λόφο του Φιλοπάππου είναι αντικείμενο καθημερινής συζήτησης ανάμεσα στους πρωινούς επισκέπτες: «σκυλάδες», δρομείς, περιπατητές.
Μια παρένθεση: η πανδημία αύξησε τους επισκέπτες στου Φιλοπάππου (όπως και σε κάθε δημόσιο χώρο) δίνοντας μια διέξοδο από την καραντίνα. Και η συνήθεια αυτή (ευτυχώς) ήρθε για να μείνει. «Χάλια!».
«Κόβουν τα δέντρα, απογυμνώνεται ο λόφος!». «Καλά κάνανε και κλαδέψανε τις ελιές, έπρεπε όμως να φέρουν ανθρώπους που ξέρουν τη δουλειά, κηπουρούς και όχι… ξυλοκόπους».
Τα δυο πρόσωπα
Οι δυτικοί λόφοι έχουν δυο πρόσωπα: το διάσημο και πιο φροντισμένο, δηλαδή την Πνύκα, την Κοίλη, τα «κούλουμα», το μνημείο, το άνδηρο του Πικιώνη, και το υπόλοιπο που έχει εικόνα εγκατάλειψης.
Σε αυτό το δεύτερο κομμάτι του Φιλοπάππου περπατήσαμε με τη Σταυρούλα Κατσογιάννη, πρόεδρο της Πανελλήνιας Ενωσης Επαγγελματιών Γεωτεχνικών και Επιχειρήσεων Πρασίνου. Η ΠΕΕΓΕΠ έχει κάνει στο παρελθόν μια τεχνική έκθεση για τα προβλήματα του λόφου και διατύπωσε προτάσεις για την αντιμετώπισή τους. Γιατί μπορεί τα προβλήματα στον λόφο να κορυφώνονται στις μέρες μας (βοηθούσης και της κλιματικής κρίσης), αλλά δεν είναι σημερινά.
«Η χρόνια εγκατάλειψη, οι αποσπασματικές και εσφαλμένες τεχνικές διαχείρισης και η απουσία προληπτικών μέτρων για την προσαρμογή του λόφου στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν οδηγήσει στη σημερινή κατάσταση», επισημαίνει η Στ. Κατσογιάννη.
Ποια είναι αυτή; Εχει μειωθεί τραγικά το χώμα.
Ο αριθμός των δέντρων που έχουν ξεραθεί ή «υποφέρουν» είναι ανυπολόγιστος. Φέτος κόπηκαν 400, πριν από δύο χρόνια άλλα 700. Στην ανατολική πλευρά, τεράστια χάσματα στο έδαφος – από τα ορμητικά νερά που παρασύρουν το χώμα, τα οποία, ελλείψει οργανωμένου συστήματος, βρίσκουν διέξοδο σε αυθαίρετα μονοπάτια.
Τα περισσότερα χαραγμένα μονοπάτια έχουν καταστραφεί, το ίδιο και η περίφραξη της «λίμνης» που σχημάτιζαν τα νερά από τον καταρράκτη «του Μπέη». Τουλάχιστον η λίμνη καθαρίστηκε πρόσφατα από τα λιμνάζοντα, ενώ ανοίχτηκε ένα μέρος από το κανάλι – χαντάκι γύρω από τον λόφο (το υπόλοιπο είναι γεμάτο χώματα και πέτρες).
Μελετητής του Πικιώνη
Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, σύμφωνα με τη Σταυρούλα Κατσογιάννη, απαιτούνται πολιτική βούληση και συλλογικό σχέδιο δράσης με τη συνεργασία καταρχήν όλων των εμπλεκόμενων φορέων αλλά και ερευνητικών κέντρων, επαγγελματικών φορέων κ.λπ.
Πιστεύει ότι πρωτίστως θα πρέπει να προστατευθεί η υφιστάμενη βλάστηση. Κομβικό σημείο, λέει, είναι η εύρεση λύσεων βασισμένων στη φύση (π.χ. δεξαμενές που να συγκεντρώνουν τα όμβρια, εκμετάλλευση των κομμένων ξύλων για την κατασκευή των υποδομών κ.λπ.).
Οπως επισημαίνει, παρόμοιες λύσεις εφαρμόστηκαν με το έργο του Δημήτρη Πικιώνη. Ενα πρωτοπόρο έργο που ακόμα εμπνέει. Κοντά στο πλακόστρωτο συναντήσαμε τον βέλγο καθηγητή Αρχιτεκτονικής Jean-Marc Huygen.
Αντικείμενό του είναι η επανάχρηση των υλικών στην αρχιτεκτονική κι έτσι γνώρισε το έργο του Πικιώνη. Εδώ και πέντε χρόνια ζει στη χώρα μας. Συχνά ανηφορίζει μέχρι εδώ, απομακρύνει το χώμα και τα ξερά χόρτα που καλύπτουν το κανάλι και τα πλακόστρωτα και μελετά. Συζητάμε για την κατάσταση της βλάστησης. «Οι ρίζες τους συγκρατούν το έδαφος», λέει δείχνοντάς μας στην άκρη του πλακόστρωτου τις ελιές που φύτεψε ο Πικιώνης.
Η διαχείριση
Στις 15 Ιουλίου 2022 υπογράφηκε η τετραμερής προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης των δυτικών λόφων ανάμεσα στο υπουργείο Πολιτισμού, την Περιφέρεια Αττικής, τον Δήμο Αθηναίων και την εταιρεία του Δήμου «Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ» που προσδιορίζει έργα 7 εκατομμυρίων για τους δυτικούς λόφους (Πνύκας, Μουσών – δηλαδή Φιλοπάππου – και Νυμφών).
Για τα έργα 3.600.000 ευρώ είναι αρμόδιος ο Δήμος και για τα έργα 3.400.000 ευρώ το υπουργείο Πολιτισμού. Να σημειωθεί ότι σε κάποια τμήματα η διαχείριση του λόφου γίνεται αποκλειστικά από την αρχαιολογική υπηρεσία.
Τα σχέδια για τα επόμενα τρία χρόνια
Με περίπου 100 φωτογραφίες προβληματικών σημείων στο χέρι, συναντηθήκαμε με τον διευθύνοντα σύμβουλο της «Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ» Νικόλα Φουρναράκη. Είναι γνώστης της κατάστασης.
Στα άμεσα σχέδια είναι να φυτευτούν 200 δέντρα (χαρουπιές, κουτσουπιές και κουμαριές) και 200 θάμνοι που θα βοηθήσουν τη συγκράτηση του εδάφους. Το 2025 είναι κομβικής σημασίας γιατί ανάμεσα στα έργα (προϋπολογισμού 482.000 ευρώ) που σχεδιάζονται είναι η δημιουργία ψηφιακού δεντρολογίου (θα καταγράφεται κάθε δέντρο), η γεωφορική βάση δεδομένων (θα αποτυπωθούν τα δίκτυα αλλά και οι υποδομές, όπως τα παγκάκια, οι βρύσες, τα ποτιστικά).
Ετσι, θα υπάρχει πλέον καταγεγραμμένη πλήρης εικόνα. Παράλληλα, εκτός από τα άμεσα μέτρα, φέτος προβλέπονται και μια σειρά από μελέτες (φυτοτεχνική, άρδευσης κ.ά.) αλλά και εργασίες πυροπροστασίας. Αν γίνουν πράξη αυτά αλλά και τα έργα που έχουν προγραμματιστεί για το 2026 και το 2027 (εφαρμογή μελετών κ.ά.), η κατάσταση προβλέπεται να βελτιωθεί σημαντικά.