Θωμάς Γ. Ηλιόπουλος
ΟΛΟΙ ΜΑΣ κάθε μέρα χρησιμοποιούμε λέξεις για να συνεννοηθούμε ή να μεταφέρουμε μία ιδέα στον συνομιλητή μας. Κάθε λέξη μας είναι φορέας μιας ιδέας. Φορέας εδώ σημαίνει αυτός που μεταφέρει κάτι, αυτός που μεταδίδει κάτι. Λέμε: Σταμάτα! Με αυτή τη λέξη μεταφέρουμε την ιδέα σε κάποιον να σταματήσει. Ένας που έχει γρίπη είναι φορέας αυτής της ασθένειας που μπορεί να τη μεταδώσει σε κάποιον, να τη μεταφέρει από τον εαυτό του στον άλλο.
Όλοι οι άνθρωποι κάθε μέρα και στιγμή σκεφτόμαστε και έτσι διαπιστώνουμε και την ύπαρξή μας. Για να μεταφέρουμε αυτήν την ιδέα όμως –ακόμη και στον εαυτό μας– όλοι οι άνθρωποι χρειαζόμαστε τις λέξεις, γιατί μόνο με αυτές μπορούμε να μεταφέρουμε το νόημα, δηλαδή αυτό που έχουμε στο νου μας στον συνομιλητή μας. Νόημα είναι το περιεχόμενο που δίνει λογική συνοχή στο λόγο μας. Λέμε: Συλλαμβάνω το βαθύτερο νόημα με αυτά που μου λες, καταλαβαίνω αυτό που θέλεις να μου πεις, εννοούμε σωστά ο ένας τον άλλο!
Πολλές φορές όμως πέφτουμε σε μία ανθρώπινη πλάνη, γιατί δεν μεταφέρουμε σωστά –αυτό που λέμε κατανοητά– ο ένας στον άλλο αυτό που έχουμε μέσα στο νου μας. Είναι λάθος να νομίζουμε ότι οι ίδιες λέξεις έχουν ένα και μόνο νόημα, αυτό του εμείς υποθέτουμε.
Όταν διαβάζουμε ή ακούμε κάποια γνώμη και δεν την καταλαβαίνουμε, πρέπει να εξερευνήσουμε προσεκτικά το νόημά της.
Στον προφορικό λόγο έχουμε τη βοήθεια της χειρονομίας, του μορφασμού, τον τόνο της φωνής, ακόμη και το βλέμμα, για να κατανοήσουμε την ορθή σύλληψη του νοήματος. Στο γραπτό λόγο όμως αυτά τα στοιχεία δεν υπάρχουν.
Αν δεν καταλαβαίνουμε μια λέξη υπάρχουν τα λεξικά όπου δίνεται ο ορισμός της λέξης. Ορισμός είναι η περιγραφή και η ερμηνεία μιας λέξης, αλλά και εδώ χρειάζεται προσοχή μέχρι πού μπορεί να φτάνει αυτός ο ορισμός.
Όσο για τη μετάφραση μιας λέξης οι δυσκολίες είναι περισσότερες. Μία μεταφρασμένη λέξη μας δεν έχει μόνο ένα νόημα, μία σημασία, αλλά μάλλον πολλές. Ούτε οι ελληνικές μας λέξεις που μπαίνουν στα αγγλικά πάντοτε δεν έχουν την ίδια σημασία.
Μερικά παραδείγματα για του λόγου το ασφαλές.
Η λέξη μας εμπάθεια που για μας σημαίνει η έντονη αντιπάθεια προς κάποιον ή κάτι. Στα αγγλικά όμως σημαίνει the ability to understand and share the feelings of another, να καταλαβαίνεις τα αισθήματα του άλλου. Ακριβώς αντίθετη σημασία έδωσαν οι αγγλόφωνοι. Για το λόγο αυτό την αγγλόφωνη empathy εμείς σήμερα την ονομάσαμε συναίσθηση.
Ένα άλλο πιο ηχηρό παράδειγμα είναι η λέξη μας Ελευθερία. Στα Λατινικά την είπαν libertas και όταν μπήκε στην αγγλική γλώσσα έγινε Liberty και ο Ελεύθερος έγινε Liberal. Μετά το 14ο αιώνα οι αγγλόφωνοι της έδωσαν μία ανώτερη σημασία και κάτι σαν πνευματική ελευθερία. Όταν οι Γάλλοι έδωσαν ως δώρο το Άγαλμα της Ελευθερίας στους Αμερικανούς το ονόμασαν Statue of Liberty και όχι Statue of Freedom, ενώ είχαν τη λέξη Freedom. Η Ελευθερία τους «γυάλιζε» περισσότερο και την ασπάστηκαν ως πιο δυναμική λέξη με μεγαλύτερη λάμψη, αλλά και πιο …πολιτισμένη!
Στην πολιτική ζωή ο liberal έφερε το liberalism, libertarian, libertarianism, libertine και άλλα. Και σήμερα ο Αμερικανός πρόεδρος στις 2 Απριλίου 2025, την ημέρα που έβαλε όλους τους νέους δασμούς ή tariffs/ταρίφες, ονόμασε την ημέρα αυτή για την Αμερική ως Liberation Day! Λες και οι ΗΠΑ ήταν σκλαβωμένες και μόνος του αυτός έφερε την Ελευθερία για το κράτος του και αναστάτωσε όλο τον κόσμο. Αλλά μόνο μέσα σε εννέα μέρες ανέστειλε/διέκοψε, ή μετέθεσε χρονικά τη «διπλή ταρίφα» σαν τον Μανόλη Τραμπαρίφα!
Εδώ αξίζει να πούμε και ένα άκρως «αυστραλιανό» περιστατικό. Ο πρωθυπουργός της χώρας μας Menzies, στις αρχές της δεκαετίας του ’40, όταν ίδρυσε το νέο του κόμμα, το Liberal Party, ήθελε να το ονομάσει Συντηρητικό Κόμμα, αλλά του φάνηκε περισσότερο της μόδας το Liberal και το έβγαλε ως Liberal. Αλλά ποιος είναι ο ορισμός αυτής της λέξης; Τον έδωσε μόνος του ο Menzies τον ορισμό και αυτή τη σημασία προσπάθησαν να διατηρήσουν –ο καθένας με τον τρόπο του- όλοι οι αρχηγοί του κόμματος αυτού μέχρι σήμερα. Προσέξτε και η νέος αρχηγός των Liberal που εκλέχτηκε αυτή την εβδομάδα, θα του δώσει ένα δικό της ορισμό και το νόημα διαστέλεται.
Μεγάλο πράγμα το νόημα των λέξεων και οι δεκάδες χιλιάδες ελληνικές λέξεις μέσα στην αγγλική γλώσσα έχουν σχεδόν την ίδια τύχη που πάμπολλες φορές δημιουργούν πολλά λεκτικά προβλήματα.
Ένα θλιβερό παράδειγμα για την ελληνική γλώσσα είναι όλη αυτή η εικόνα που σας περιέγραψα για τη λέξη Λίμπεραλ. Εμείς είχαμε τη λέξη μας Ελευθερία, αλλά όταν στην Ευρώπη ιδρύθηκαν τα «Λίμπεραλ Πάρτις», η Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη και άκρως ανοργάνωτη χώρα υπό τους Οθωμανούς. Χρόνια μετά το 1821 ιδρύθηκαν πολιτικά κόμματα που έμοιαζαν με τα λίμπεραλ κόμματα της Ευρώπης.
Εμείς δεν μπορούσαμε να τα ονομάσουμε μόνο ελεύθερα, γιατί θα θεωρούσαμε τα κόμματα αυτά διαφορετικά από τα λίμπεραλ. Εδώ στριμωχτήκαμε και υποχρεωθήκαμε να βρούμε άλλη λέξη για το σκέτο λίμπεραλ. Σοφιστήκαμε τον Φιλελεύθερο να σημαίνει λίμπεραλ. Ποιος όμως δεν είναι φίλος της ελευθερίας του; Εδώ θολώσαμε τον λίμπεραλ και του δώσαμε ένα άλλο νόημα και σημασία. Χρειάζεται λίγη σκέψη να κατανοήσει κανείς το τι ακριβώς κάναμε. Μη βιαστείτε στο συλλογισμό σας. «Να μη βιαζόμεθα& είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.» μας είπε ο Καβάφης.
Ο Λίμπεραλ αναστάτωσε και τον κόσμο όλο. Στις ΗΠΑ σήμερα λένε λίμπεραλ τον Αριστερό. Ο Τραμπ ονόμασε στις τελευταίες εκλογές την Κάμελα Χάρις «Very- very liberal» ίσον πολύ πολύ κομμουνίστρια! Ρωτήστε έναν Αυστραλό που ψήφισε το Λίμπεραλ Πάρτι να σας πει τι θα πει Λίμπεραλ. Δεν ξέρει! Πολλοί θα σας πουν πολλά, αλλά όλοι δεν συμφωνούν σε ένα μόνο ορισμό. Το νόημα της λέξης στραπατσαρίστηκε άκρως ανεπανόσθωτα!
Το νόημα των λέξεων μας έχουν φέρει σε πολλές και επικίνδυνες παγίδες, ακόμη και σε Παγκοσμίους Πολέμους. Σκεφτείτε το λίγο. Οι βιαστικοί και απρόσεκτοι στη γλώσσα μπορούν να μας φέρουν πολλά και σύγχρονα προβλήματα που μόνο η συνετή και νοητική σκέψη θα μπορούσε να μας σώσει!
The post Το νόημα των λέξεων appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.