Πίσω από τη ρετρό βιτρίνα ή ετεροχρονισμένους ρεβανσισμούς διαφόρων δεξιών, οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου οφείλουν να μελετώνται σοβαρά ως οργανικά μέρη της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας με όλες τις αντινομίες τους. Κατ’ αρχάς η ίδια η σύλληψη της δημιουργίας του ΠΑΣΟΚ, ως το χαμένο νήμα του ριζοσπαστισμού του κινήματος της δημοκρατίας και των Ιουλιανών του 1965. Oταν δηλαδή ο Ανδρέας ήταν η αριστερή πτέρυγα στις κυβερνήσεις του πατέρα του. Κατά δεύτερον, το ρεύμα του αντιδικτατορικού κινήματος και του εξωτερικού με φορέα το ΠΑΚ και άλλες προφανώς δυνάμεις που τροφοδότησαν τον νέο πολιτικό σχηματισμό. Κατά τρίτον, το κοινωνικό συμβόλαιο το οποίο διαμόρφωσε ο Ανδρέας με τον λαό διεμβολίζοντας τα κεντρώα και τα δεξιά ακροατήρια και φέρνοντας στο προσκήνιο μια Ελλάδα που ως τότε ήταν αποκλεισμένη ή αναζητούσε μια συνολική διέξοδο σε αυτό που λέγεται διεύρυνση της δημοκρατίας. Το τέταρτο είναι μια επαναπολιτικοποίηση και μια κουλτούρα κόμματος και συλλογικής συμμετοχής, η οποία βέβαια με τα χρόνια εξετράπη και σε καθεστωτισμούς, σε στρεβλώσεις, όπου και σωματεία-σφραγίδα υπήρχαν και έκαναν κουμάντο, και οι όροι της συμμετοχής μεταβλήθηκαν σε μια πελατειακή λογική. Τα σκεφτόμαστε και τα γράφουμε όλα αυτά με αφορμή τα 29 χρόνια από τον θάνατο του Ανδρέα – χθες – και που επίσης ως γεγονός με τη σειρά του διαμόρφωσε έναν νέο κύκλο για το ΠΑΣΟΚ με τις ημέρες Σημίτη, οι οποίες ακουμπούσαν σε μια εντελώς άλλη φάση της χώρας και επίσης απαιτούν ξεχωριστή μελέτη. Τι ήταν όμως εκείνος; Ενας μάγος της φυλής ή ένας ραβδοσκόπος που διάβαζε καλά τη μέση ψυχοσύνθεση του μέσου Νεοέλληνα; Μήπως απλώς εγγραφόταν σε μια εποχή που λόγω συνθηκών και άλλου τρόπου άσκησης της πολιτικής είχε τη δυνατότητα να αναδεικνύει ηγέτες με άλλα χαρακτηριστικά των σημερινών; Το πορτρέτο του Ανδρέα δεν είναι μονομερές, μόνο φωτεινό προφανώς, ούτε μια τύπου αγιότητα που σκόρπισε χρήμα και κοινωνική κινητικότητα. Από την άλλη, μια δεξιά αναθεώρηση της Μεταπολίτευσης συχνά συμπαρασύρει μηδενιστικά τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, τον ταυτίζει με ένα ανέλεγκτο κράτος και ένα πάρτι που τέλειωσε άδοξα το 2010. Συχνά οι αναθεωρήσεις αυτές δεν έχουν απλώς στόχο τον Ανδρέα αλλά το κοινωνικό κράτος που ο ίδιος συμβόλιζε με τις πολιτικές και τις κυβερνήσεις του. Στοχεύουν σε μια λαϊκότητα και μια άλλη σχέση της πολιτικής με τους πολίτες μακριά από τις διαθλάσεις του TikTok και του στερεοτυπικού λόγου μέσω κοινωνικών δικτύων. Ο Ανδρέας ήταν το μέσο αλλά ήταν και το μήνυμα και με όλες τις προβληματικές εκφάνσεις των ημερών του, αφού και τέτοιες προφανώς υπήρξαν. Το άλλο παράδειγμα του ίδιου όμως είναι προς συζήτηση, όπως και η δραματική επικαιρότητα της πολυδύναμης εξωτερικής πολιτικής του.
ΥΓ. «Το μυθιστόρημα του ΠΑΣΟΚ» του Γιώργου Λακόπουλου πάντα είναι ένα πλήρες εργαλείο κατανόησης του φαινομένου.