Σε ένα γεωπολιτικό σκηνικό που κυριαρχείται από τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τις εντάσεις στον Ειρηνικό, στην Αφρική διαδραματίζεται αθόρυβα μια κρίσιμη ανατροπή ισορροπιών: πολλές χώρες της περιοχής του Σαχέλ κινούνται πλέον ξεκάθαρα ενάντια στη δυτική παρουσία, εθνικοποιούν ορυχεία στρατηγικών πρώτων υλών και στρέφονται προς τη Ρωσία και άλλους νέους εταίρους.
Η πιο πρόσφατη εξέλιξη ήρθε από τον Νίγηρα, όπου η στρατιωτική κυβέρνηση ανακοίνωσε την εθνικοποίηση της Somaïr, μιας επιχείρησης εξόρυξης ουρανίου στην οποία η γαλλική Orano (πρώην Areva) κατείχε το 60%. Η απόφαση συνοδεύτηκε από βαριές καταγγελίες περί «παράνομων και εχθρικών» ενεργειών από πλευράς της γαλλικής εταιρείας, της οποίας το 90% ανήκει στο γαλλικό κράτος. Επειτα από μήνες έντασης, κατασχέσεις εξοπλισμού και περιορισμούς στη δραστηριότητα της Orano, ο Νίγηρας επιδιώκει πλέον «απολύτως εθνικό έλεγχο» στον πλούσιο ορυκτό πλούτο του.
Παράλληλα, στο Μάλι η καναδική Barrick Gold αντιμετωπίζει αντίστοιχες πιέσεις. Η στρατιωτική κυβέρνηση της χώρας έθεσε το μεγάλο συγκρότημα χρυσωρυχείων Loulo-Gounkoto υπό προσωρινή κρατική διαχείριση και διόρισε πρώην υπουργό ως διαχειριστή, επικαλούμενη φορολογικές διαφορές και παραβιάσεις της νέας νομοθεσίας εξορύξεων. Το συμβόλαιο της Barrick λήγει τον Φεβρουάριο του 2026, αλλά ήδη η παρουσία της κρίνεται επισφαλής.
Αυτό το κύμα «επανακρατικοποιήσεων» δεν είναι μεμονωμένο: συνδέεται με σειρά στρατιωτικών πραξικοπημάτων τα τελευταία πέντε χρόνια σε Νίγηρα, Μάλι και Μπουρκίνα Φάσο. Οι νέες κυβερνήσεις έχουν απομακρύνει τις γαλλικές και ευρωπαϊκές δυνάμεις ασφαλείας, ενώ ενισχύουν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία. Ενδεικτικά, ο ηγέτης του Μάλι, συνταγματάρχης Ασιμί Γκοϊτά, εγκαινίασε πρόσφατα σε συνεργασία με ρωσικό και ελβετικό κεφάλαιο ένα νέο χυτήριο χρυσού δυναμικότητας 200 τόνων ετησίως, υπερβαίνοντας την επίσημη παραγωγή της χώρας για το 2023.
Η Ρωσία δεν περιορίζεται μόνο στον χρυσό: η Rosatom, η κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας, υπέγραψε συμφωνία για κατασκευή πυρηνικού σταθμού στην Μπουρκίνα Φάσο – ένα ακόμη βήμα στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της Μόσχας για στρατηγική διείσδυση στην Αφρική.
Η σημασία αυτών των εξελίξεων είναι τεράστια: το ουράνιο του Νίγηρα αντιστοιχεί στο 6% των παγκόσμιων αποθεμάτων, ο χρυσός του Μάλι αποτελεί το 25% των δημοσίων εσόδων της χώρας, ενώ το 14% του προϋπολογισμού της Μπουρκίνα Φάσο βασίζεται στις εξαγωγές χρυσού. Η Αφρική δεν είναι απλώς μια «ήπειρος του μέλλοντος», αλλά ήδη το παρόν των στρατηγικών ανταγωνισμών για πρώτες ύλες και επιρροή.
Η Δύση βλέπει πλέον να περιορίζεται η πρόσβασή της σε πηγές που έως πρότινος θεωρούσε «δεδομένες». Οι μεγάλες εταιρείες ορυχείων – γαλλικές, καναδικές, αυστραλιανές – χάνουν ερείσματα, ενώ οι ΗΠΑ προσπαθούν να ανακτήσουν έδαφος μέσω «συμφωνιών ανταλλαγής ορυκτών με ασφάλεια», όπως στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η συγκεκριμένη χώρα αποτελεί εστία σύγκρουσης και ενδιαφέροντος, με τεράστια αποθέματα κοβαλτίου και χαλκού, αλλά και πολιτική αποσταθεροποίηση εξαιτίας του κινήματος M23, το οποίο φέρεται να στηρίζεται από τη Ρουάντα.