Ως «ιεράρχη με μεγάλα χαρίσματα» χαρακτηρίζουν έγκριτοι εκκλησιαστικοί κύκλοι τον 91χρονο καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά και Αρχιεπίσκοπο Σινά, Φαράν και Ραϊθώ, Δαμιανό Σαμαρτζή. «Ικανότατος, εύστροφος και διοικητικά πρωτοπόρος» ως προκαθήμενος της Αυτόνομης Εκκλησίας του Ορους Σινά διαποιμένει τη Μονή και τα δεκάδες μετόχια της από την Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη, έως τη Μόσχα και την Κύπρο, επί 52 συναπτά έτη, μέσα σε ένα δύσκολο περιβάλλον, γεμάτο προκλήσεις αλλά και παγίδες. «Αν δεν ήταν ο “παππούς” σήμερα δεν θα υπήρχε καν Μονή στο Σινά για να ασχολούμαστε» τονίζει αγιορείτης μοναχός που μόνασε για μεγάλο διάστημα στην έρημο. «Δεν ήταν πάντα υπέργηρος… Επί των ημερών του το Σινά είχε ακόμα και πλοία που έκαναν μεταφορές εμπορευμάτων από την Καλκούτα, στην Κύπρο, μέχρι πάνω την Πόλη. Και ξέρετε κάτι; Με σημαία του Σινά! Πόσοι γνωρίζουν σήμερα ότι το Σινά είχε μέχρι και εμπορικό στόλο που εκυμαίνετο από 5 έως και 10 εμπορικά πλοία που διέσχιζαν θάλασσες και ωκεανούς;». Το παράπονο του Αγιορείτη μεγάλο για τα όσα αρνητικά ψιθυρίζονται σε Αθήνα και αλλαχού για τον άγιο Σινά, κυρίως σχετικά με το προχωρημένο της ηλικίας του. «Οι Αιγύπτιοι κάποτε τον είχαν ως ήρωα επειδή πήρε με παρρησία το μέρος τους στη διένεξη του Γιομ Κιπούρ, αλλά και αργότερα στη δεκαετία του ’90»!
Κορυφαία στιγμή για τον Αρχιεπίσκοπο Δαμιανό ήταν το 2001. Τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς, πριν από 24 χρόνια, ο Δαμιανός ήταν 66 ετών και ήδη 28 χρόνια προκαθήμενος της Σιναϊτικής Εκκλησίας και διοργάνωσε έναν λαμπρό εορτασμό προς τιμήν της 3.300ής επετείου του Μωσαϊκού Νόμου και της 2.000ής επετείου του Χριστιανισμού! Τους εορτασμούς τίμησαν με την παρουσία τους τόσο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος όσο και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Θεόδωρος Β’. Η παρουσία των δύο κεφαλών της Ορθοδοξίας ήταν ένδειξη τιμής και αναγνώρισης των προσπαθειών του Δαμιανού για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Σινά. Επί δεκαετίες γινόταν πρωτοποριακό έργο με την ψηφιακή επεξεργασία αρχαίων χειρογράφων από την πλούσια μοναστηριακή βιβλιοθήκη της Αγίας Αικατερίνης.
Ομως πλέον, άρχισε να διανύει την 90ή δεκαετία της ζωής του. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπισε κατά διαστήματα διάφορα προβλήματα υγείας. Τελευταίο δημόσιο επεισόδιο το 2022, πριν από τρία χρόνια, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Ευρωσιναϊτικό Κέντρο Μελετών Τραγάνας. Ο ιεράρχης επισκέφτηκε την πόλη της Αταλάντης στην οποία μεγάλωσε με την ευκαιρία της εορτής της Αγίας Αικατερίνης, όπου μαζί με τον μητροπολίτη Φθιώτιδας, Συμεών Βολιώτη, τέλεσαν τη θεία λειτουργία. Κάποια στιγμή ο Αρχιεπίσκοπος ανέφερε, «έχω πρόβλημα σήμερα. Δεν είμαι καλά και γι’ αυτό δεν θα πω περισσότερα». Ωστόσο μετέλαβε και στη συνέχεια μετέβη σε καρδιολόγο στο Κέντρο Υγείας Αταλάντης. Ομως ο Δαμιανός «είναι από μόνος του το Σινά», γνωρίζει και την τελευταία πέτρα της ερήμου γύρω από τη Μονή, έχει προσωπικές γνωριμίες και αλληλοκατανόηση με τους βεδουίνους που μέχρι σήμερα εστιάζοντο σε οικήματα της Μονής, των οποίων αμφισβητήθηκε η κυριότητα από αιγυπτιακής πλευράς. Διαθέτει γύρω του μια σοβαρή ομάδα συνεργατών, κληρικών και μη, οι οποίοι τον στηρίζουν στο έργο του με όλες τους τις δυνάμεις.
Οσο ταραχώδης και ενδιαφέρουσα έχει υπάρξει η αρχιεπισκoπία του Δαμιανού, εξίσου έμπλεη διπλωματικών και πολιτικών παρασκηνίων υπήρξε και η εκλογή του. Εξελέγη Αρχιεπίσκοπος στις 23 Δεκεμβρίου 1973, δύο μήνες ακριβώς μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ μεταξύ Αιγυπτίων – Ισραηλινών και έναν μήνα μετά την πτώση του δικτάτορα Παπαδοπούλου στην Αθήνα από τον αποκαλούμενο «αόρατο δικτάτορα», Ιωαννίδη, φανατικό αντι-Μακαριακό που οδήγησε Ελλάδα και Κύπρο στην τραγωδία του Ιουλίου του 1974. Αρχιεπίσκοπος τότε, ολίγων ημερών ακόμα στην Αθήνα, ο από Ιωαννίνων Σεραφείμ Τίκας (1974-1998).
Μέσα σε αυτό το κλίμα διεξήχθησαν οι αρχαιρεσίες. Διεκδικητές δύο φιλόδοξοι αρχιμανδρίτες: ο 38χρονος Δαμιανός Σαμαρτζής και ο 34χρονος Χρυσόστομος Συνετός, μοναχός τότε στο Μετόχι του Σινά στα Γιάννενα, πρόσωπο εμπιστοσύνης του Σεραφείμ, μετέπειτα μητροπολίτης Ζακύνθου και Στροφάδων Νήσων και σήμερα, τιτουλάριος μητροπολίτης Δωδώνης και επικεφαλής της Διοικούσας Επιτροπής του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων (θρησκευτικός τουρισμός). Στην εκλογή αναμείχθηκε μέχρι και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ενεργώντας υπέρ της υποψηφιότητας του κ. Χρυσοστόμου. Ομως μοναχός της αδελφότητας, για τον οποίο ελέγετο ότι ήταν μέλος της ΕΟΚΑ Β’, έκανε σκληρό αγώνα κατά του Χρυσοστόμου, ο οποίος και έχασε την αρχικώς διαφαινόμενη πλειοψηφία που διέθετε.
Επειτα από 52 χρόνια κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί με βεβαιότητα τη μια ή την άλλη εκδοχή. Ομως τα γεγονότα, σύμπτωση ή μη, είναι συγκεκριμένα: Σαν προάγγελος της επερχόμενης εθνικής τραγωδίας της Κύπρου, ένας μοναχός που φέρεται να συνδέεται με την ΕΟΚΑ Β’, τη σκληρή χουντική έκδοση των κυπρίων αγωνιστών, αντιπολιτεύεται επιτυχώς την υποψηφιότητα του ευνοούμενου του Μακαρίου. Αμέσως μετά την εκλογή του Δαμιανού, ο Σεβασμιώτατος πρώην Ζακύνθου με τη γνωστή παρρησία που τον διέκρινε πάντα, τάχθηκε από την πρώτη στιγμή στο πλευρό του Δαμιανού, αναφωνώντας: «Ολοι με τον Δαμιανό. Δεν θα κάνουμε αντιπολίτευση». Και πολλά χρόνια αργότερα, όταν ήταν μητροπολίτης στη Ζάκυνθο έστρεψε μεγάλη χρηματική ενίσχυση της Περιφέρειας, ύψους 2 εκατ. ευρώ, στο μετόχι της Αγίας Αικατερίνης στη Ζάκυνθο!