Δεδομένα από το Ceasefire Project, μια ερευνητική ομάδα, καταγράφουν 2.203 εκεχειρίες μεταξύ 1989 και 2020. Περίπου οι μισές είτε πέτυχαν είτε παρέμεναν σε ισχύ ως τη λήξη της μελέτης. Πόσο θα κρατήσει η εκεχειρία Ισραήλ – Ιράν;
Οι εκεχειρίες στη Μέση Ανατολή ανακοινώνονται συχνά με τυμπανοκρουσίες, αλλά σπάνια κρατούν. Οι συγκρούσεις επανέρχονται, οι συμφωνίες καταρρέουν, και η βία επιστρέφει πριν προλάβει να καταλαγιάσει η σκόνη.
Η πρόσφατη ανακωχή μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, με πρωτοβουλία του Ντόναλντ Τραμπ, εγείρει το ίδιο ερώτημα που τίθεται ξανά και ξανά στην περιοχή: μπορεί μια κατάπαυση του πυρός να κρατήσει;
Πόσο συχνά πετυχαίνουν οι εκεχειρίες στη Μέση Ανατολή;
Η εκεχειρία που μεσολάβησε ο Ντόναλντ Τραμπ μεταξύ Ισραήλ και Ιράν αποτελεί την τελευταία εξέλιξη στη σύγκρουση μεταξύ των παλιών εχθρών. Στις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση στο Ιράν, εξουδετερώνοντας την αντιαεροπορική του άμυνα, σκοτώνοντας αρκετούς πυρηνικούς επιστήμονες και στρατηγούς και προκαλώντας ζημιές σε εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου. Η Αμερική συμμετείχε εννέα ημέρες αργότερα με την «Επιχείρηση Σφυρί του Μεσονυκτίου», πλήττοντας ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις με βόμβες και πυραύλους. Στις 23 Ιουνίου, ο Τραμπ κήρυξε «πλήρη και απόλυτη» εκεχειρία. Δήλωσε στο NBC News ότι πιστεύει πως θα διαρκέσει «για πάντα».
Αυτό είναι υπεραισιόδοξο. Δεδομένα από το Ceasefire Project, μια ερευνητική ομάδα, καταγράφουν 2.203 εκεχειρίες μεταξύ 1989 και 2020. Περίπου οι μισές είτε πέτυχαν είτε παρέμεναν σε ισχύ ως τη λήξη της μελέτης. Το ένα τρίτο κατέρρευσε. Οι υπόλοιπες είτε δεν εφαρμόστηκαν ποτέ είτε δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία για την αξιολόγησή τους. Οι εκεχειρίες στη Μέση Ανατολή έχουν χειρότερο ιστορικό από άλλες περιοχές. Από τις 360 για τις οποίες υπάρχουν δεδομένα λήξης, περισσότερες από τις μισές απέτυχαν, όπως αναφέρει ο Economist.
Μόνο μία από τις καταγεγραμμένες εκεχειρίες περιλάμβανε το Ιράν, μια συμφωνία του 2017 με τη Ρωσία και την Τουρκία για τη δημιουργία ασφαλών ζωνών στη Συρία, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και οι ερευνητές τη θεωρούν ότι απέτυχε. Το Ισραήλ συμμετείχε σε πολύ περισσότερες, με 77 εγγραφές στη βάση δεδομένων, πολλές από αυτές με τη Χαμάς. Πάνω από το 30% πέτυχαν τους άμεσους στόχους ή αντικαταστάθηκαν από νέα συμφωνία. Καμία όμως δεν οδήγησε σε διαρκή ειρήνη. Στον τρέχοντα πόλεμο της Γάζας, μια εκεχειρία που υπογράφηκε τον Ιανουάριο έληξε μετά από δύο μήνες, όταν ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, πρωθυπουργός του Ισραήλ, διέταξε πυραυλικές επιθέσεις στη Γάζα.
Κάθε σύγκρουση έχει τις ιδιαιτερότητές της που επηρεάζουν την αντοχή μιας εκεχειρίας. Όμως, οι ερευνητές σημειώνουν τρία κοινά χαρακτηριστικά στις επιτυχημένες περιπτώσεις.
Οι παράγοντες
Πρώτον, την ύπαρξη πολιτικής διαδικασίας που να αντιμετωπίζει τις βασικές αιτίες της βίας. Το 2023, όταν το Ισραήλ σταμάτησε προσωρινά τις επιθέσεις στη Γάζα για την απελευθέρωση ομήρων της Χαμάς, η έλλειψη ευρύτερων συνομιλιών οδήγησε στην επανάληψη των συγκρούσεων μέσα σε μία εβδομάδα. Στην περίπτωση του Ιράν, κάτι τέτοιο θα απαιτούσε σχεδόν σίγουρα την επανέναρξη διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Ο Τραμπ έχει σταματήσει να μιλά για αλλαγή καθεστώτος, αλλά οι σκληροπυρηνικοί στο Ιράν δεν δείχνουν καμία διάθεση να εγκαταλείψουν τα πυρηνικά τους σχέδια.
Δεύτερος παράγοντας είναι η επιτήρηση. Όταν δεν υπάρχει εξωτερικός παρατηρητής, τα τέσσερα στα πέντε σύμφωνα εκεχειρίας καταρρέουν μέσα σε έναν χρόνο. Η ανεξάρτητη επαλήθευση μπορεί να ενισχύσει την εμπιστοσύνη ή τουλάχιστον να δείξει ότι και οι δύο πλευρές αντιμετωπίζουν σοβαρά την ειρήνη. Η Αμερική και το Κατάρ βοήθησαν στην επίτευξη της ανακωχής Ιράν–Ισραήλ, αλλά καμία πλευρά δεν έχει αποκαλύψει τις λεπτομέρειες της συμφωνίας.
Ο τρίτος παράγοντας είναι το λεγόμενο «παράθυρο ευθραυστότητας». Οι εκεχειρίες είναι πιο εύθραυστες στις πρώτες τους μέρες. Όσες όμως αντέχουν για 100 ημέρες με λιγότερους από 25 νεκρούς από εχθροπραξίες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να οδηγήσουν σε διαρκή ειρήνη. Στις ώρες μετά την ανακοίνωση Τραμπ, το Ισραήλ έπληξε εκτοξευτές πυραύλων και σκότωσε ακόμη έναν Ιρανό επιστήμονα. Ένας ιρανικός πύραυλος πέρασε από την ισραηλινή άμυνα και έπληξε κατοικημένη περιοχή, σκοτώνοντας τέσσερις.
Το κατά πόσο θα διατηρηθεί η εκεχειρία του Τραμπ ίσως εξαρτάται και από τις εσωτερικές αλλαγές στο Ιράν. Ο πόλεμος μετατόπισε την εξουσία από τους κληρικούς σε μια νέα γενιά στρατηγών των Φρουρών της Επανάστασης. Θέλουν να αναβιώσουν την οικονομία και να αποκαταστήσουν την εθνική υπερηφάνεια, αλλά είναι περισσότερο μαχητικοί παρά συγκρατημένοι. Η επιρροή τους θα διαμορφώσει τη στάση του Ιράν για πολύ καιρό ακόμη, και μετά τη διακοπή των βομβαρδισμών.
Πηγή: in.gr
Το άρθρο Μπορεί να κρατήσει η εκεχειρία Ισραήλ–Ιράν; – Γιατί αποτυγχάνουν οι περισσότερες στην περιοχή εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.