Μπορείς να φανταστείς ένα συγκρότημα που δεν υπήρξε ποτέ, με ιστορία γεμάτη συναυλίες, χωρισμούς και δημιουργικές επανενώσεις; Ενα συγκρότημα που γεννήθηκε στην Αβάνα τη δεκαετία του ’70 και παίζει μια συναρπαστική μείξη σάλσα και αφρικανικής ρούμπα; Κι όμως, οι Concubanas δεν είναι τίποτε άλλο από μια δημιουργία τεχνητής νοημοσύνης – ένα μουσικό παραμύθι γραμμένο από αλγορίθμους. Και δεν είναι οι μόνοι.
Η μουσική που δημιουργείται με τεχνητή νοημοσύνη (AI) έχει πλέον εισβάλει με δύναμη σε πλατφόρμες όπως το YouTube και το Spotify. Ξεπερνώντας τις ambient συνθέσεις για χαλάρωση ή μελέτη, η AI φτιάχνει σήμερα κομμάτια jazz, ροκ, salsa και ακόμη και ολόκληρα «χαμένα άλμπουμ» από φανταστικά συγκροτήματα με ολόκληρο αφήγημα και αισθητική.
Σύμφωνα με μελέτη της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Συλλογών Δημιουργών (CISAC), τα έσοδα από τη μουσική που δημιουργείται από τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να εκτοξευθούν από τα 100 εκατομμύρια ευρώ του 2023 στα 4 δισεκατομμύρια μέχρι το 2028. Μέχρι τότε, το 20% των εσόδων των υπηρεσιών streaming θα προέρχεται από συνθετική μουσική.
Η εκρηκτική αυτή ανάπτυξη συνοδεύεται όμως από προβληματισμούς. Πολλοί ακροατές δεν γνωρίζουν καν ότι ακούν μουσική που δεν έχει δημιουργηθεί από ανθρώπους. Και αυτό είναι ένα σοβαρό ζήτημα διαφάνειας. Οπως επισημαίνει η καθηγήτρια Μαρία Τερέσα Γιάνο από το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, «δεν υπάρχει τρόπος να ξέρει κάποιος αν αυτό που ακούει είναι από άνθρωπο ή από μηχανή». Οταν η πληροφορία αυτή απουσιάζει, δημιουργείται ένα αίσθημα εξαπάτησης, ειδικά σε κοινά που προσδίδουν αξία στη σχέση δημιουργού – ακροατή.
Η πλατφόρμα YouTube έχει ξεκινήσει να ζητά από τους δημιουργούς να δηλώνουν εάν το περιεχόμενο είναι «συνθετικό ή αλλοιωμένο ψηφιακά». Ωστόσο, η ειδοποίηση είναι καλά κρυμμένη στην περιγραφή, την οποία οι περισσότεροι χρήστες δεν διαβάζουν. Αντίθετα, το Spotify προς το παρόν δεν έχει παρουσιάσει κάποια πολιτική επισήμανσης, ενώ οι εκπρόσωποί του βλέπουν την AI περισσότερο ως ενισχυτικό της δημιουργικότητας.
Η μουσική, ωστόσο, είναι και σχέση. Οταν ο ακροατής μαθαίνει ότι η μελωδία που τον συγκίνησε είναι προϊόν προγραμματισμού και όχι ανθρώπινου βιώματος, το συναίσθημα μεταβάλλεται. «Ανατρίχιασα όταν άκουσα το άλμπουμ Rumba Congo», λέει η Γιάνο, «αλλά μόλις έμαθα ότι είναι AI, ένιωσα πως κάτι χάθηκε».
Στον αντίποδα, υπάρχουν και ακροατές που αγκαλιάζουν το φαινόμενο με ενθουσιασμό – ή και ειρωνεία. Σχόλια σε βίντεο ψεύτικων συγκροτημάτων, όπως των Concubanas ή των Phantasia (μια επίσης ανύπαρκτη jazz μπάντα με ιαπωνικές επιρροές), ξεχειλίζουν από φανταστικές ιστορίες τύπου: «Τους είδα live στην Αβάνα το 1972 μαζί με έναν πράκτορα της CIA». Η απάντηση δεν άργησε: «Ημουν εγώ αυτός ο πράκτορας».