Η 12η Ιουνίου έχει καθιερωθεί από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της παιδικής εργασίας. Με αφορμή την παγκόσμια αυτή ημέρα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης θα ήθελα να υπογραμμίσω την ανάγκη ενίσχυσης των εθνικών συστημάτων με σκοπό την προστασία των θυμάτων και ιδιαίτερα των πιο απροστάτευτων, των παιδιών. Αυτή τη στιγμή εκτιμάται ότι παγκοσμίως 160 εκατομμύρια παιδιά βρίσκονται υπό το καθεστώς παιδικής εργασίας, με την πλειοψηφία αυτών να απασχολούνται υπό καθεστώς εκμετάλλευσης στον αγροτικό τομέα. Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού αναφέρεται στο δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από κάθε μορφή εκμετάλλευσης και εργασίας (άρ. 32). Δυστυχώς, οι όροι αυτοί μάς είναι πολύ οικείοι και οι αριθμοί των παιδιών θυμάτων αυξάνονται. Η Εκθεση του Γραφείου του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Εγκλημα (UNODC) για το 2024 προειδοποιεί ότι τα παιδιά-θύματα εντοπίζονται όλο και συχνότερα σε παγκόσμιο επίπεδο. Bάσει της Εκθεσης η πλειονότητα των κοριτσιών-θυμάτων (60 %) διακινούνται με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ τα αγόρια-θύματα σε ποσοστό 45% διακινούνται με σκοπό την εξαναγκαστική εργασία και σε ποσοστό 47% για άλλους σκοπούς μεταξύ των οποίων την εξαναγκαστική εγκληματικότητα και την εξαναγκαστική επαιτεία.
Θα ήθελα εδώ να σταθώ σε μία λιγότερο ορατή μορφή της εμπορίας ανθρώπων, η οποία όμως παρουσιάζει, δυστυχώς, αυξητικές τάσεις, αυτή της εξαναγκαστικής εγκληματικότητας, δηλαδή της αποκόμισης κέρδους από τη διάπραξη παράνομων πράξεων από τα θύματα. Διεθνώς καταγράφονται περιπτώσεις παιδιών που στρατολογούνται στο έγκλημα, είτε αυτό είναι κλοπές είτε διακίνηση ναρκωτικών, καλλιέργεια κάνναβης κ.ο.κ. και τα οποία αντιμετωπίζονται ως εγκληματίες μη λαμβάνοντας υπόψη ότι τελούν υπό καθεστώς πολλαπλής (πολλές φορές) εγκληματικής εκμετάλλευσης και παραβλέποντας πως πρωτίστως τα παιδιά χαρακτηρίζονται από την ευάλωτη θέση τους, που τα καθιστά ανίκανα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Την προστασία και την υπεράσπισή τους πρέπει να την παρέχει πρώτα και πριν απ’ όλα η πολιτεία.
Τι συμβαίνει λοιπόν όταν το σύστημα αποτυγχάνει να παρέχει τα εχέγγυα προστασίας;
Στην υπόθεση VCL και AN κατά του Ηνωμένου Βασιλείου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) αποφάνθηκε ότι υπήρξε αποτυχία επαρκούς προστασίας δύο πιθανών παιδιών-θυμάτων και παράβαση – μεταξύ άλλων του Αρθρου 4 (απαγόρευση της καταναγκαστικής εργασίας) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Η εν λόγω υπόθεση αφορά δύο βιετναμέζους υπηκόους που ήταν ανήλικοι τη στιγμή που συνελήφθησαν να εργάζονται σε καλλιέργειες κάνναβης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Και οι δύο κατηγορήθηκαν για αδικήματα σχετιζόμενα με τα ναρκωτικά και έλαβαν ποινές φυλάκισης παρά τα ισχυρά στοιχεία και τις ανησυχίες που εξέφρασαν οι κοινωνικές υπηρεσίες και ΜΚΟ ότι ήταν θύματα εμπορίας ανθρώπων. Η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δράση κατά της Εμπορίας Ανθρώπων (GRETA) τόνισε με παρέμβασή της ότι για την προστασία και την παροχή βοήθειας στα θύματα της εμπορίας ανθρώπων, ήταν ύψιστης σημασίας να ταυτοποιηθούν εγκαίρως.
Εχω αναφερθεί στην εν λόγω απόφαση και στο παρελθόν, διότι πρόκειται για μία εμβληματική απόφαση του ΕΔΔΑ που φέρνει στο φως τις ελλείψεις του συστήματος στο να αναγνωρίσει εγκαίρως τα παιδιά ως θύματα και να εφαρμόσει την «αρχή της μη τιμώρησης» για αδικήματα που διαπράττονται υπό το καθεστώς εκμετάλλευσης. Η αρχή αυτή αποσκοπεί στη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των θυμάτων και στην αποφυγή περαιτέρω θυματοποίησης. Γι’ αυτό νομίζω ότι θα έπρεπε να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στις συνθήκες υπό τις οποίες λαμβάνει χώρα το εκάστοτε έγκλημα. Τα παιδιά που εγκλωβίζονται στην ουσία σε τέτοιες καταστάσεις θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως θύματα και να τους παρέχεται προστασία που εν δυνάμει μπορεί να οδηγήσει στη σύλληψη των πραγματικών ενόχων. Στην ουσία, η πλαισίωση και η ενδυνάμωση των θυμάτων οδηγεί σταδιακά στη συμμετοχή τους στην ποινική διαδικασία ως μάρτυρες κατηγορίας, συμβάλλοντας ενεργά στην εξάρθρωση εγκληματικών κυκλωμάτων. Η ηλικία από μόνη της θέτει το παιδί σε κατάσταση ευαλωτότητας και αυτό είναι αρκετό για να μας θέτει προ των ευθυνών μας, υπό το φως των θετικών υποχρεώσεων της πολιτείας. Θα πρέπει να μην εστιάζουμε στο δέντρο αλλά στο δάσος.
Το ζητούμενο είναι να στραφεί το βλέμμα των Αρχών επιβολής του νόμου, της ποινικής δικαιοσύνης, αλλά εν κατακλείδι όλων, στην τιμωρία του θύτη, τη θωράκιση του θύματος και την εν γένει ευθύνη που φέρει το σύστημα προστασίας να εντοπίσει και να προστατεύσει το άτομο που τελεί υπό εκμετάλλευση και αυτό επιχειρείται και από τη νέα Οδηγία (1712/2024) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, την οποία η χώρα μας καλείται να ενσωματώσει στην εθνική έννομη τάξη έως – το αργότερο – 15 Ιουλίου 2026.
Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι γενικός γραμματέας Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας