Τα data centers ή κέντρα δεδομένων αποτελούν για τις μεγάλες ψηφιακές τεχνολογίες, όπως το Διαδίκτυο, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και οι υπηρεσίες νέφους (cloud), ό,τι αποτελούν και τα βενζινάδικα για τα αυτοκίνητα. Χωρίς αυτά, οι τεχνολογίες αιχμής δεν μπορούν να λειτουργήσουν, καθώς έχουν ανάγκη να αντλούν και να παράγουν συνεχώς δεδομένα. Είναι, ουσιαστικά, τα «πνευμόνια» της 5ης βιομηχανικής επανάστασης που διανύουμε με την ανάπτυξη της ΤΝ, χωρίς τα οποία δεν θα μπορούσαμε να θέτουμε συνεχώς στο ChatGPT, στο Gemini ή στο DeepSeek ερωτήσεις για τη δουλειά μας, για ιδέες ή ακόμα και για την οργάνωση της προσωπικής μας ζωής.
Τα κέντρα δεδομένων είναι γεμάτα με εξυπηρετητές (servers) που λειτουργούν με μικροτσίπ επεξεργασίας γραφικών, γνωστά και ως GPU (Graphic Processing Units). Το δημοφιλέστερο εξ αυτών είναι το Η100 της Nvidia, τεχνολογικής εταιρείας με έδρα στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, που έχει σήμερα τη δεύτερη υψηλότερη κεφαλαιοποίηση παγκοσμίως (αγγίζει τα 3,3 τρισ. δολάρια), πίσω μόνο από τη Microsoft. Ωστόσο, οι servers για να λειτουργήσουν απαιτούν πολύ σημαντικές ποσότητες ενέργειας.
Ενα μικρό κέντρο δεδομένων χρειάζεται περίπου 200.000 κιλοβατώρες (kWh) ετησίως, ένα μεσαίου μεγέθους καταναλώνει περίπου 3.000.000 kWh και ένα μεγάλο data center, όπως αυτά των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας (Amazon, Google, Microsoft, Meta κ.λπ.) απαιτεί περίπου 200.000.000 kWh.
Ετησίως, η συνολική κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα υπολογίζεται κοντά στις 47.000.000.000 kWh, δηλαδή περίπου όσο 235 μεγάλα κέντρα δεδομένων.
Ενα μέσο νοικοκυριό στην Ελλάδα καταναλώνει περίπου 5.000 kWh ετησίως. Δηλαδή, ένα μικρό κέντρο δεδομένων αντιστοιχεί σε περίπου 40 σπίτια, ένα μεσαίο σε 600 σπίτια και ένα μεγάλο σε 40.000! Αντίστοιχες ποσότητες ενέργειας με ένα μεγάλο κέντρο δεδομένων καταναλώνει ετησίως ένα μεγάλο εργοστάσιο παραγωγής δομικών υλικών. Κι αυτό, χωρίς να δημιουργεί τις θέσεις εργασίας ενός εργοστασίου και χωρίς να παράγει κάτι σε φυσική μορφή.
Στην Αττική
Οπως γίνεται σαφές, η δημιουργία πολλών κέντρων δεδομένων στην Ελλάδα δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς πολλαπλασιάζει τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας.
Μέχρι το 2030 εκτιμάται ότι θα λειτουργούν στην Ελλάδα 18 data centers (τα 3 μεγάλου μεγέθους), τα περισσότερα εκ των οποίων (10-13) στην Αττική. Ενα εξ αυτών είναι και o «εθνικός υπερυπολογιστής» με το όνομα «Δαίδαλος» που θα υποστηρίζει το εργοστάσιο ΤΝ «Φάρος» στο Λαύριο, ένα από τα 13 τέτοια συγκροτήματα που αναπτύσσει η ΕΕ.
Ομως, σύμφωνα με εσωτερική μελέτη του ΑΔΜΗΕ, το δίκτυο ηλεκτροδότησης της Αττικής δεν μπορεί να υποστηρίξει νέα data centers πέραν αυτών που έχουν ήδη προγραμματιστεί. Αντ’ αυτού προτείνει τη δημιουργία κέντρων δεδομένων στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Παράλληλα, ο ΔΕΔΔΗΕ εκπονεί μελέτη φέρουσας ικανότητας για τον αριθμό των data centers που αντέχει η χώρα.
Οι μεγάλες επενδύσεις στην ενέργεια τα τελευταία χρόνια, σίγουρα αυξάνουν τη δυνατότητα να φιλοξενήσουμε στην Ελλάδα περισσότερα από αυτά τα εργοστάσια δεδομένων που είναι τόσο κρίσιμα για τις νέες τεχνολογίες. Ομως, υπάρχει ένα «αγκάθι»: τα κέντρα δεδομένων δεν τίθενται ποτέ εκτός λειτουργίας και πρέπει να λειτουργούν συνεχώς, 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, 365 ημέρες τον χρόνο.
Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να τροφοδοτούνται από ενέργεια που παράγεται από έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) όπως ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά, εκτός αν αυτή βρίσκεται αποθηκευμένη σε μεγάλες ποσότητες και μπορεί επομένως να εξασφαλίσει τη συνεχή παροχή. Αυτό συμβαίνει καθώς οι ΑΠΕ παράγουν ενέργεια μόνο ορισμένες ώρες την ημέρα, όταν υπάρχει ήλιος για τα φωτοβολταϊκά ή όταν φυσάει επαρκώς για να παράγουν ενέργεια οι ανεμογεννήτριες.
Καθώς οι servers των κέντρων δεδομένων λειτουργούν συνεχώς, παράγουν θερμότητα.
Για να αποφευχθεί η υπερθέρμανσή τους, είναι απαραίτητη η ψύξη τους, τόσο με ανεμιστήρες όσο και με ψύκτες που λειτουργούν με νερό. Καθώς η κλιματική αλλαγή περιορίζει σημαντικά την επάρκεια του νερού σε ολόκληρο τον πλανήτη και δη στα «hotspots» όπως είναι και η περιοχή της Μεσογείου, η εξασφάλιση των απαιτούμενων ποσοτήτων νερού για τα data centers αναδεικνύεται σε μεγάλη πρόκληση. Εχει προταθεί η λειτουργία data centers ακόμα και μέσα στη θάλασσα ώστε να ψύχονται διαρκώς, όμως αυτό το σενάριο έχει πολύ μεγάλες τεχνικές απαιτήσεις και δεν αναμένεται να προχωρήσει σύντομα.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει σχέδιο για κάτι τέτοιο, όμως η ΔΕΗ συζητά για τη δημιουργία κέντρου δεδομένων στα ορυχεία της Κοζάνης, όπου οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλότερες.
Στον κόσμο
Σύμφωνα με στοιχεία του αμερικανικού ερευνητικού κέντρου ABI Research, στα τέλη του 2024 λειτουργούσαν 5.753 κέντρα δεδομένων παγκοσμίως: 5.186 που στεγάζονται σε «απλά» κτίρια και 567 υπερμεγέθη κέντρα δεδομένων-συγκροτήματα των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας. Τη μερίδα του λέοντος έχει η περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού Ωκεανού με 1.811 «απλά» κέντρα. Δεύτερη έρχεται η Ευρώπη με 1.558 «απλά» κέντρα δεδομένων συνολικά, ενώ ακολουθεί η Βόρεια Αμερική με 1.357. Ωστόσο, υπό ανάπτυξη βρίσκονται πολλά ακόμη data centers. Μέχρι το τέλος του 2025 εκτιμάται ότι θα φτάσουν τα 6.111 ενώ ο συνολικός τους αριθμός παγκοσμίως αναμένεται να διαμορφωθεί σε 8.378: 7.640 μικρής και μεσαίας κλίμακας και ακόμα 738 υπερμεγέθη κέντρα. Τα περισσότερα data centers έχει η Amazon, ενώ ακολουθούν Google και Microsoft.