1Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας: ο πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Μιχάλης Πικραμένος έδωσε στη δημοσιότητα το σκεπτικό της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ, που έκρινε κατά πλειοψηφία ότι είναι σύμφωνες με το Σύνταγμα (και συγκεκριμένα με το άρθρο 16 Συντ.) οι ρυθμίσεις του Ν. 5094/2024 για την εγκατάσταση στην Ελλάδα νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου με το όνομα «Νομικά Πρόσωπα Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης» (ΝΠΠΕ). Τα ΝΠΠΕ θα λειτουργούν ως παραρτήματα αλλοδαπού πανεπιστημίου.
Το σκεπτικό της απόφασης του ΣτΕ, κατά την ανακοίνωση του προέδρου του, έχει ως εξής:
«Οι διατάξεις των παρ. 5 και 8 του άρθρου 16 του Συντάγματος (…) ερμηνεύονται ενόψει των νεότερων νομοθετικών και νομολογιακών δεδομένων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα οποία αφορούν την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης (άρθρ. 165 ΣΛΕΕ), την ελευθερία εγκατάστασης (άρθρ. 49 ΣΛΕΕ), καθώς και το θεμελιώδες δικαίωμα ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με σεβασμό των δημοκρατικών αρχών (άρθρ. 14 παρ. 3 του Χάρτη). Επί τη βάσει των ανωτέρω, δεν αποκλείεται κατά το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων…».
2Tο ενωσιακό δίκαιο: το σκεπτικό αυτό δεν αποδίδει την πραγματικότητα. Υποστηρίζεται ότι το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) προβλέπει τα της παροχής ανώτατης εκπαίδευσης και τα του δικαιώματος ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Στην πραγματικότητα όμως το ενωσιακό δίκαιο προβλέπει ρητά (άρθρο 165 § 1 ΣΛΕΕ) ότι τα ζητήματα αυτά δεν ρυθμίζονται από το ίδιο (δηλαδή το δίκαιο της ΕΕ), αλλά ότι η ΕΕ «σέβεται πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών – μελών για την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος» (έτσι και το άρθρο 14 § 3 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ). Στο εκπαιδευτικό σύστημα ανήκει φυσικά και η ανώτατη εκπαίδευση και στην οργάνωσή της ανήκει και το αν θα επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση ουδέποτε όχλησε τη χώρα μας για τη μη αναγνώριση ιδιωτικών ΑΕΙ, σεβόμενη ακριβώς την αποκλειστική αρμοδιότητά της στο θέμα αυτό. Παρενέβη μόνο στο ζήτημα της επαγγελματικής αναγνώρισης των τίτλων σπουδών που χορηγούν ιδιωτικά ΑΕΙ και μας υποχρέωσε, ορθώς, να συμμορφωθεί η χώρα μας σ’ αυτό, αναγνωρίζοντας τους εν λόγω τίτλους ως επαγγελματικά προσόντα. Εδώ όμως αναφερόμαστε στην πλήρη, άρα και την ακαδημαϊκή, αναγνώριση (κυρίως αυτήν) των τίτλων.
3Τα επιχειρήματα της άλλης γνώμης: οι υπέρμαχοι του επιτρεπτού ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα (που θα χορηγούν ακαδημαϊκούς τίτλους) επικαλούνται μια απόφαση του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΕ) της 6.10.2020 (υπόθεση C-66/18), που αφορούσε την Ουγγαρία, της οποίας όμως η νομοθεσία επιτρέπει την ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκεί δεν υπάρχει άρθρο 16! Επομένως η απόφαση αυτή του ΔΕΕ δεν μπορεί να μεταφερθεί και στην Ελλάδα.
Περαιτέρω η ίδια γνώμη επικαλείται την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου έναντι των εθνικών Συνταγμάτων (άρα και έναντι του άρθρου 16). Το επιχείρημα όμως της υπεροχής αυτής (είτε είναι γενικά σωστό είτε όχι) δεν μπορεί να βρει εφαρμογή στο θέμα της οργάνωσης της εκπαίδευσης, αφού, όπως τονίστηκε παραπάνω, το ίδιο το ενωσιακό δίκαιο αφήνει στο θέμα αυτό την αρμοδιότητα στον εθνικό νομοθέτη.
Στο σκεπτικό του ΣτΕ παρεμβάλλεται και μια σκέψη για την προβλεπόμενη στο ενωσιακό δίκαιο «ελευθερία εγκατάστασης», προφανώς ως συνηγορούσα και για την ελεύθερη εγκατάσταση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Αλλά το ζήτημα της οργάνωσης της εκπαίδευσης, στην οποία ανήκει και η εγκατάσταση ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αποτελεί ειδικό ζήτημα σε σχέση με τη γενική ρύθμιση της ελευθερίας οποιασδήποτε εγκατάστασης. Για το ειδικό αυτό ζήτημα προβλέπεται με ειδική ρύθμιση αρμοδιότητα του εθνικού νομοθέτη. Η ειδική ρύθμιση (εγκατάσταση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων) επικρατεί (σύμφωνα με την αρχή της ειδικότητας) της γενικής ρύθμισης της ελευθερίας εγκατάστασης.
4Αντισυνταγματικός ο Ν. 5094/2024: αβίαστα επομένως προκύπτει από τα παραπάνω ότι ίδρυση, εγκατάσταση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα είναι, όσο ισχύει το άρθρο 16 Συντ., αντισυνταγματικές. Ο Ν. 5094/2024 χρησιμοποιεί για τα ΝΠΠΕ τον όρο «Παράρτημα». Αποφεύγει να τα χαρακτηρίσει νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Η πραγματικότητα όμως δεν αποκρύπτεται. Δεν είναι και δεν μπορεί να είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Αρα είναι ιδιωτικού δικαίου, όπως έπρεπε να χαρακτηριστούν στον Ν. 5094/2024 για λόγους αποφυγής της παραπλάνησης (ότι δήθεν δεν παραβιάζεται το άρθρο 16). Ιδρύονται στην Ελλάδα με ελληνικό νόμο ιδιωτικά πανεπιστήμια, με τη μεθόδευση της σύμπραξης με αλλοδαπό (μητρικό) ίδρυμα, προφανώς αμειβόμενο και αυτό (μέσω των διδάκτρων τα οποία θα πληρώνουν οι φοιτητές) για τις προσφερόμενες υπηρεσίες του.
5Τρόπος εισαγωγής στα ΝΠΠΕ: για τον τρόπο εισαγωγής στα ΝΠΠΕ δεν προβλέπονται σοβαρά αξιοκρατικά εχέγγυα. Για την εγγραφή φοιτητών αρκούν μόνο κάποιοι καλοί βαθμοί στο Λύκειο (άρθρο 147 § 2 α΄ του Ν. 5094/2024). Οι καθηγητές του Λυκείου μπορούν προς τούτο να διευκολύνουν με τη βαθμολογία τους τούς δικούς τους μαθητές, οι οποίοι δεν θα υφίστανται πλέον κάποια αντικειμενικά αμερόληπτη κρίση. Επιπλέον: όποιος αποτυγχάνει στις Πανελλαδικές Εξετάσεις αλλά και όποιος θέλει να τις αποφύγει, θα εισάγεται άκοπα στα ΝΠΠΕ. Αν στα παραπάνω προστεθεί η δραστική μείωση του αριθμού των εισακτέων στα δημόσια ΑΕΙ τα τελευταία χρόνια, γίνεται αντιληπτό ότι αυξάνεται πολύ η «πελατεία» των ΝΠΠΕ και τα εισπραττόμενα δίδακτρα.
6Μη κερδοσκοπικά; Δεν θα ασχοληθώ ιδιαίτερα με το αν τα ΝΠΠΕ θα είναι πράγματι μη κερδοσκοπικά, όπως τα χαρακτηρίζει ο νόμος. Προβλέπεται μάλιστα μη διανομή κερδών. Θα πω μόνο ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να αποκομίζονται νόμιμες οικονομικές ωφέλειες. Τα δίδακτρα μπορεί να υπερβαίνουν τα αναγκαία για την ικανοποίηση των αναγκών του ΝΠΠΕ ποσά.
7Επίμετρο: το ΣτΕ στην ουσία ακολούθησε στο ζήτημα αυτό, χωρίς ικανά επιχειρήματα, τη θέση της πολιτικής εξουσίας. Αντίβαρο στην εξουσία αυτή δεν υπήρξε, ενώ μπορούσε και έπρεπε να προέλθει τουλάχιστον από τη δικαστική εξουσία. Αυτή είναι, μεταξύ άλλων, η αποστολή της, όταν βέβαια υπάρχουν λόγοι προς τούτο. Και εδώ υπήρχαν λόγοι, που αποτελούσαν μια ευκαιρία να εκφραστεί στην πράξη η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας έναντι των άλλων εξουσιών. Χάθηκε όμως η ευκαιρία αυτή. Κρίμα!
Ο Μιχάλης Σταθόπουλος είναι επίτιμος καθηγητής Νομικής, ακαδημαϊκός